همشهری آنلاین - مریم سرخوش: اواخر سال گذشته بود که ۴ دانشگاه‌ها علوم پزشکی کشور از سوی یونیسف در جمع ۳۰ مرکز موفق کاهش مرگ و میر نوزادان معرفی شدند؛ رشت، تبریز، تهران و زاهدان. این مراکز در ۲۰۲۳ میلادی جزو مراکز معتبر ارائه‌دهنده خدمات فوق تخصصی به نوزادان و ارائه‌کننده مدل موفق مراقبت از نوزادان در جهان معرفی شدند.
یکی از ویژه‌ترین این انتخاب‌ها، علوم پزشکی زاهدان در استان سیستان و بلوچستان است. استانی که جزو مناطق کمتر برخوردار کشور به شمار می‌روند اما رتبه اول زاد و ولد در کشور را دارد.
برخی آمارها حکایت از تولد ۱۰ نوزاد در هر ساعت در سیستان و بلوچستان دارد و تا همین دو سال پیش هم آمار مرگ و میر مادران و نوزادان هم در این منطقه بالا بود. چون دسترسی مادران به مراکز بهداشتی و درمانی با وجود فاصله‌های ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلومتری سخت بود و با وجود کمبود امکانات جان خودشان و فرزندشان را با خطر مواجه می‌کرد. اما حالا دانشگاه علوم پزشکی زاهدان جزو ۳۰ مرکز موفق مراقبت از نوزادان در جهان است که در طول یکسال گذشته توانسته ۲۵ درصد مرگ و میر نوزادانش را کاهش دهد. آنها طی دو سال گذشته هم آمار موالیداشان را افزایش داده‌اند و هم هدفگذاری‌هایشان منجر به کاهش مرگ و میر نوزادان و مادران شده است.
آمارهای رسمی این دانشگاه نشان می‌دهد که آمار تولد در ۱۴۰۰ از ۸۴ هزار و ۸۳۳ به ۸۵ هزار و ۹۱ تولد در ۱۴۰۱ رسیده است. آمار مرگ و میر نوزادان هم از ۱۲.۷۹ نوزاد در هر هزار تولد در ۱۴۰۰ به ۱۱.۵۹ در ۱۴۰۱ رسیده است. آمار مرگ مادران هم از ۱۷ مرگ در هر ۱۰۰ هزار نفر در ۱۴۰۱ به ۱۴ مرگ در ۱۴۰۲ کاهش یافته است. این در حالی است که متوسط جهانی مرگ نوزاد در دنیا حدود ۳۱ در هزار تولد زنده و در منطقه ایران (منطقه مدیترانه شرقی) حدود ۲۰ در هزار تولد زنده (حدود ۲ درصد) است.
دکتر محمدکاظم مومنی، معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی زاهدان در پاسخ به همشهری درباره اقداماتی که باعث شده، مادران و نوزادان در شهرهای تحت پوشش این مرکز کمترین آمار مرگ را داشته باشند به نکات جالبی اشاره می‌کند.
رفع کمبودها برای نجات نوزادان
یکی از شاخص‌های بهداشتی در جوامع، میزان مرگی است که درباره هر تولد زنده تا سن ۲۸ روزگی، همچنین مرگ مادران ثبت می‌شود. آمار مرگ نوزادان در منطقه بالا بود و مردم هم به دلیل فرهنگی که داشتند، کمتر به مراکز درمانی مراجعه می‌کردند. البته به همان میزانی که آمار مرگ‌ها زیاد بود، تعداد تخت‌های NICU و متخصصان کودکان هم با میزان موالید متناسب نبود. بر این اساس طی ۲ سال گذشته، تعداد تخت‌های بخش مراقبت ویژه نوزادان افزایش پیدا کرد و تنها در بیمارستان علی‌ابن‌ابیطالب این عدد از ۱۸ به ۲۸ رسید، افزایشی که در مراکز درمانی دیگر هم رخ داد و حتی برخی شهرها هم دارای بخش‌های ویژه مراقبت از نوزادان شدند. تعداد فوق‌تخصصان نوزادان هم از یک نفر به ۴ نفر رسید. این مساله باعث شده که در تمام ساعات شبانه‌روز پزشکان در بخش حضور داشته باشند و هر نوزادی که بدحال باشد یا با مشکلی به دنیا بیاید، خدمات لازم را دریافت می‌کند.
آموزش ویژه برای پرستاران
یکی از مهم‌ترین برنامه‌ها، آموزش‌های ویژه برای پرستان بخش NICU بود. کلاس‌های تئوری برگزار شد و یک مربی از تهران طی یک ماه در کنار پرستاران ما فنون پرستاری برای مراقبت از نوزادان را به آنها ارائه کرد. افزایش تخت‌های ان‌آی‌سی‌یو و تعداد متخصصان همراه با برنامه‌های آموزشی باعث شد که تنها طی یکسال ما ۲۵ درصد کاهش مرگ و میر کودکان را داشته باشیم. ما در مرگ مادران باردار هم با کاهش چشمگیر مواجه بودیم که نشان‌دهنده رسیدگی و قوت سیستم بهداشتی ماست. البته این آمار کاهشی مورد تایید ما نیست و هدفگذاری ما رسیدن به نقطه صفر برای مرگ مادران است.
تا ۵ سال پیش در خاش و سراوان بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان NICU وجود نداشت، اما حالا مجهز شده‌اند، در بیمارستان‌های سپاه و تامین اجتماعی هم این بخش‌ها ایجاد شده که جهش‌های مهمی برای نجات جان کودکان است
خارجی‌ها مجذوب سیستم شبکه بهداشت
سیستان و بلوچستان جزو استان‌های وسیع است و فاصله بین برخی شهرها حتی به ۱۸۰ کیلومتر هم می‌رسد. درست برعکس آنچه در استان‌های شمالی شاهد هستیم که فاصله شهرها گاهی حتی به ۱۰ کیلومتر هم نمی‌رسد. به همین دلیل دسترسی به مراکز فوق‌تخصصی سطح سه برای مادران و نوزادان کمی سخت‌تر است. پراکندگی جمعیت در استان هم یک چالش جدی دیگر بود. تعداد روستاهای ۱۰ خانوار و ۲۰ خانوار در این منطقه زیاد است و به دلیل مسائل قومی، قبیله‌ای و عشیره‌ای دور از هم زندگی می‌کنند. به همین دلیل تقویت شبکه بهداشت تا حدود زیادی توانست این موانع را مرتفع کند. یک ماه پیش کارشناسانی از یونیسف برای بازدید به این منطقه سفر کردند که از دفاتر آمریکا، خاورمیانه و نماینده آنها در ایران بودند. آنها شبکه بهداشت ما را تحسین می‌کردند که با وجود تمامی چالش‌ها، دسترسی به خدمات برای مادران و نوزادان برقرار بود. این که به‌ورزان ما در هر منطقه تمام مادران باردار را می‌شناسند و نسبت به وضعیت آنها آگاهی کامل دارند برای آنها کاملا عجیب و جذاب بود.
آمار بالای زایمان‌های بهداشتی
۹۷ تا ۹۸ درصد زایمان‌ها در استان به ویژه محدوده تحت پوشش علوم پزشکی زاهدان (شامل سراوان، خاش، میرجاوه و زاهدان) زایمان‌های بهداشتی هستند، یعنی تحت نظر سیستم بهداشت و درمان انجام می‌شود. تعداد باقیمانده هم مهاجران هستند که زایمان‌هایشان را در خانه انجام می‌دهند و از نظر ما قابل قبول نیست. با توجه به این که هزینه‌های زایمان تقریبا رایگان است ما حتی درباره این مادران هم پیگیر هستیم که به مراکز بهداشتی ما مراجعه کنند اما آنها، به دلایل مهاجرتی همکاری ندارند. زایمان‌های بهداشتی در بیمارستان‌ها، مراکز تسهیل زایمان و مراکز بهداشتی درمانی انجام می‌شود و برخی هم توسط ماماهای آموزش‌دیده و مورد تایید علوم پزشکی در خانه صورت می‌گیرد.
بیشتر بخوانید
شایع‌ترین بیماری نوزادان و شیرخواران که والدین با یبوست اشتباه می گیرند
اگر شیرخشک پیدا نمی‌کنید، این مطلب را بخوانید
حتی کودکان هم به این بیماری شایع سالمندان مبتلا می‌شوند
افزایش مراقبت‌ها در بارداری پرخطر
حساسیت روی مرگ مادران در کشور ما بسیار بالاست و این مساله آنقدر اهمیت دارد که اگر مادر باردار فوت کند، در کمتر از ۲۴ ساعت شخص وزیر بهداشت مطلع و پیگیر این مساله می‌شود. بر این اساس تعداد متخصصان زنان در سطح استان افزایش پیدا کرده و این شامل همه کشور هم می‌شود.
مراقبت‌های مادران در دوران بارداری هم توسط همین سیستم شبکه انجام می‌شود. اگر مادری در وضعیت پرخطر قرار داشته باشد، این مراقبت‌ها و ویزیت‌ها دو تا سه برابر افزایش پیدا می‌کند و در ماه آخر به هفته‌ای یکبار ویزیت هم می‌رسد. اگر مادر بارداری در بیمارستان بدحال شود، یک کد خطر تعریف شده که زنگ آن زده می‌شود و بیمارستان در حالت آماده‌باش قرار می‌گیرد تا تمامی کمک‌ها برای نجات مادر بسیج شود.
یک جهش مهم برای نجات نوزادان
تا ۵ سال پیش در خاش و سراوان بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان NICU وجود نداشت، اما در هر دو منطقه این بخش احداث شده است. به جز بخش دولتی، در بیمارستان‌های سپاه و تامین اجتماعی هم این بخش‌ها ایجاد شده که جهش‌های مهمی برای نجات جان کودکان است. نوزادان نارس بیشتر در معرض مرگ و میر هستند اما با وجود افزایش دسترسی به خدمات درمانی و حضور متخصصان، احتمال از دست رفتن جان آنها کاهش یافته و مراقبت‌های بیشتر دریافت می‌کنند. عمده مشکلاتی هم که کودکان با آن مواجه می‌شوند، زجر تنفسی، عفونت و مشکلات گوارشی است که اگر دسترسی به بخش مراقبت‌های ویژه برای آنها محدود و کم‌ظرفیت باشد، می‌تواند جان آنها را به خطر بیندازد. البته ما به دنبال افزایش این ظرفیت هستیم که نوزاد تا تکامل کامل در این بخش بماند و مراقبت‌های مورد نیاز را به دریافت کند.
۹۷ تا ۹۸ درصد زایمان‌ها در استان به ویژه محدوده تحت پوشش علوم پزشکی زاهدان، زایمان‌های بهداشتی هستند، یعنی تحت نظر سیستم بهداشت و درمان انجام می‌شود
فرهنگسازی برای افزایش مراجعه به مراکز بهداشتی
هدف ما نجات مادر و کودک و حفظ سلامت نوزادان است. با اجرای طرح جوانی جمعیت مراقبت‌های خاص مادران در دوران بارداری از جمله درمان کم‌خونی، تغذیه تکمیلی، مراقبت ماهانه و... در تمام کشور در حال اجراست. فرهنگسازی ما در مناطق مختلف استان هم به گونه‌ای پیش رفته که اکنون دیگر از آن مقاومت‌ها برای عدم مراجعه به مراکز بهداشتی خبری نیست و مادران در دوران بارداری با میل بیشتری مراجعه می‌کنند. آنها تحت نظر قرار می‌گیرند، پرونده بهداشتی برایشان تشکیل می‌شود و هر لحظه که علامتی از خطر در آنها برای خودشان یا جنین بروز کند، به سطح بالاتر ارجاع می‌شوند.
مشوقی که شامل ما نمی‌شود
این اتفاق خوبی است که علوم پزشکی زاهدان به دلیل خدمات و تلاش‌های بی‌وقفه نیروهای انسانی در بهداشت و درمان در چنین جایگاهی قرار گرفته است و هدف ما حفظ و ارتقای این وضعیت است. اما در دریافت مشوق‌های جوانی جمعیت ما یک مشکل داریم. برای تمامی دانشگاه‌های علوم پزشکی این مشوق‌ها در صورت افزایش میزان موالید پرداخت می‌شود، اما مساله اینجاست که آمار زادوولد در استان ما بالاست و به نوعی این مشوق‌ها شامل حال ما نمی‌شود. امیدواریم این مساله به شکلی دیگر برای ما هم در نظر گرفته شود.
نظر شما