شاید موضوع عشق خوش فرجام این اوپرا، استعاره‌ای برای نام نهادن نابوکو بر خط لوله انتقال گاز خزر به اروپا بوده است. مسکو اغلب چشم‌انداز پروژه نابوکو را با تحقیر نگاه کرده و تحلیل‌ها و تفسیرهای کارشناسان روسی پیش از انعقاد قرارداد اخیر چند کشور اروپایی با ترکیه برای انتقال گاز خزر به اروپا نیز گواه همین موضع است. مفسران روس، خط لوله نابوکو را پروژه‌ای «زیبا» اما «نومیدکننده و غم‌افزا» جلوه داده‌اند.
اما زمانی که 2هفته پیش چند دولتمرد اروپایی در ضیافت‌سرای هتل تازه تاسیس ریکسوس در آنکارای ترکیه گرد هم آمدند تا قرارداد بین دولتی پروژه نابوکو را رسما امضا کنند، مشخص شد که تفسیر روس‌ها اشتباه بوده است. حضور ریچارد مورنینگستار، نماینده ویژه باراک اوباما در مسائل انرژی اوراسیا، در این مراسم نشاندهنده آن بود که نابوکو تا چه حد از لحاظ سیاسی برای آمریکا اهمیت دارد. با آغاز به کار کامل خط لوله نابوکو، روسیه با مانع بزرگی در سمبه قدرت انرژی خود در جغرافیای سیاسی اوراسیا روبه‌رو خواهد شد. برای دومین بار در یک دهه، مورنینگستار کرملین را فریب داد. در سال 1999 او موفق به پایه‌گذاری خط لوله نفت باکو- تفلیس- جیحان در قالب یک قرارداد بین دولتی در استانبول شد، با وجود آنکه آن زمان هم روسیه تبلیغ می‌کرد که این پروژه غیراقتصادی و غیرقابل اجراست.
ترکیه، اتریش، بلغارستان، رومانی و مجارستان سند قرارداد نابوکو را امضا کرده‌اند. هزینه احداث خط لوله نابوکو 11میلیارد دلار برآورد شده که گاز آسیای میانه را از طریق خط لوله‌ای - بدون حضور روسیه- از خاک ترکیه به اتریش، آلمان، بلغارستان، رومانی و مجارستان منتقل می‌کند. این خط لوله 3300کیلومتری با 4نقطه ورودی در ترکیه می‌تواند از مبادی متنوعی همچون مصر، عراق، ترکمنستان و ایران گاز دریافت کند و ظرفیت پمپاژ سالانه 31میلیارد مترمکعب گاز یعنی 5 تا 10درصد گاز مصرفی اتحادیه اروپا را خواهد داشت. این مرحله اولیه نابوکو است و در مراحل بعد طرح‌هایی هم برای راه‌اندازی نابوکو2 و نابوکو3 وجود دارد. طبق برنامه، ساخت خط لوله از سال 2010 آغاز می‌شود و تا سال 2014 به بهره‌برداری کامل می‌رسد. دو‌سوم مسیر خط لوله از خاک ترکیه خواهد گذشت.
قابلیت نابوکو اساسا به تامین گاز از ترکمنستان و ایران بستگی دارد. بنابراین همزمانی بیانیه وزارت امور خارجه ترکمنستان درباره موافقت عشق‌آباد با افزایش فروش گاز به ایران از 8میلیارد مترمکعب سالانه به 14میلیارد مترمکعب، با مراسم انعقاد قرارداد نابوکو تصادفی نبوده است. بیانیه ترکمنستان درباره احداث یک خط لوله جدید از میادین گازی دولت‌آباد به مرز ایران تا پایان سال‌جاری میلادی و «تبادل نظر 2 طرف درباره امکان افزایش ظرفیت صدور گاز به ایران به 20میلیارد مترمکعب» است.
قربان‌قلی بردی محمداف، رئیس‌جمهوری ترکمنستان نیز اخیرا اعلام کرده که ترکمنستان امیدوار است به خط لوله نابوکو گاز صادر کند. واضح است که ایران نیز برای مشارکت در خط لوله نابوکو، آماده است. ایران قرارداد سواپ گاز با ترکمنستان دارد. مسکو اعتقاد دارد نابوکو اجرایی نخواهد شد مگر آنکه خط لوله‌ای در کناره دریای خزر برای انتقال گاز ترکمنستان احداث شود و روسیه با اتحاد با ایران می‌تواند چنین طرحی را وتو کند.
از قرار معلوم، ترکمنستان و ایران، طرح دیگری دارند: انتقال گاز ترکمنستان به اروپا از طریق خط لوله گاز موجود بین ایران و ترکیه. شکی نیست که تهران به اجرای چنین طرحی اصرار دارد چرا که نابوکو ابزار مهمی برای ورود به مشارکت استراتژیک میان تهران و اروپا در آینده نزدیک محسوب می‌شود. با کاهش مناقشات ایران و آمریکا، دیگر حضور شرکت‌های اروپایی برای توسعه ذخایر وسیع گاز ایران به «اما و اگر» منوط نخواهد بود و باید سخن از
«چه موقع» کرد. موضع فعلی آمریکا عدم‌حمایت از مشارکت ایران در نابوکو است. ماه گذشته مورنینگستار اعلام کرد که ایران فقط زمانی می‌تواند به نابوکو بپیوندد که روابط تهران و واشنگتن عادی شده باشد.
او در روز انعقاد قرارداد نابوکو در مصاحبه با خبرنگاران به‌طور تلویحی اظهار داشت که دعوت از ایران برای حضور در نابوکو در شرایط فعلی صدور قطعنامه‌هایی درباره مسائل هسته‌ای ایران، می‌تواند اثر منفی به‌دنبال داشته باشد. اما بلافاصله، تانر ییلدیز، وزیر انرژی ترکیه، توضیح داد که «ما به راحتی می‌توانیم در آینده ایران را به‌عنوان عرضه‌کننده گاز در این پروژه شریک کنیم.» ییلدیز اشاره کرد که پروژه‌های انرژی «می‌تواند فضای بین‌المللی را بهبود بخشد.» او اضافه کرد که «برخی کشورهای اروپایی قراردادهای مقدماتی با ایران امضا کرده‌اند» که البته او نام این کشورها را افشا نکرد.
روی هم رفته، روسیه از ابعاد مختلف با مانع روبه‌رو است. اروپا عزم خود را برای متنوع ساختن منابع انرژی خویش و کاهش وابستگی به گاز روسیه جزم کرده است. بنابراین موفقیت اروپا به منزله زیان روسیه است و به همین دلیل است که روسیه مشتاقانه در پی اجرای پروژه «مسیر جنوبی» (ساوت استریم) به‌عنوان رقیب نابوکو است. به‌علاوه، مسکو مصرا از کشورهای حوزه بالکان و اروپای مرکزی می‌خواهد که به جای نابوکو – که دائما آن را یک ایده احمقانه و غیراقتصادی می‌خواند- به پروژه مسیر جنوبی بپیوندند. بنابراین مشارکت این کشورها در نابوکو نشانه موفقیت دیپلماسی آمریکا در ایجاد «اروپایی‌های جدید» است.
ترکمنستان قطعا در حال خروج از اردوگاه روسیه و نزدیک شدن به آمریکاست. این مسئله کاملا شرایط انرژی خزر را تغییر می‌دهد. باتوجه به کاهش تدریجی مازاد گاز روسیه برای صادرات به بازار اروپا، غول گازی گازپروم شدیدا به گاز ترکمنستان وابسته خواهد شد. ترکمنستان هم‌اکنون سالانه حدود 80میلیارد مترمکعب گاز طبیعی تولید می‌کند که 50میلیارد مترمکعب آن به روسیه صادر می‌شود.
در همین حال ترکمنستان با افزایش فروش گاز به چین تا 40میلیارد مترمکعب در سال، از طریق خط لوله‌ای که در سال‌جاری تکمیل خواهد شد، موافقت کرده است. علاوه بر این، ترکمنستان با افزایش صادرات گاز به ایران نیز موافقت کرده و اکنون به‌دنبال ورود به نابوکو است. واقعیت این است که ترکمنستان قصد دارد وابستگی خود به روسیه برای بازاریابی گاز را کاهش دهد و به‌دنبال موافقت‌نامه‌های جدید برای دسترسی به بازار جهانی است. سیاست ترکمنستان می‌تواند اثر دومینویی بر سایر تولیدکنندگان انرژی در منطقه آسیای میانه داشته باشد. چنین روندی فقط می‌تواند به تضعیف بیشتر نفوذ روسیه در آسیای‌میانه و لطمه به کل استراتژی‌های منطقه‌ای مسکو بینجامد.
از دید مسکو حضور ایران و ترکیه در نابوکو به یک اندازه نگران‌کننده است. مسکو تلاش زیادی کرد تا ترکیه را با پیشنهادات جذابی همچون در اختیار داشتن نقش اساسی در خط لوله مسیر جنوبی، از مشارکت در نابوکو منصرف سازد. اما ترکیه در نهایت از پذیرش پیشنهادات روسیه چشم‌پوشی کرد و صرفه اقتصادی درآمد سالانه 630میلیون دلاری از ترانزیت گاز از نابوکو را رجحان داد. به‌علاوه ترکیه می‌تواند گاز مورد نیاز خود را با تخفیف دریافت کند.مطمئنا ترکیه به سرعت در حال تبدیل شدن به یک قطب انرژی برای اروپا است. اتحادیه اروپا یکی از بزرگ‌ترین بازارهای گاز جهان است که تا سال 2030 بالغ بر 200میلیارد مترمکعب بر مصرف فعلی 600میلیارد مترمکعبی آن افزوده خواهد شد. ترکیه مسیر ترانزیت مناسبی برای انتقال گازهای غیرروسی از مصر، عراق، ایران، ترکمنستان، آذربایجان و قزاقستان به اروپا است.
واقعیت اصلی
در تحلیل نهایی باید گفت این تظاهرها و وانمودهای ترکیه در تبدیل شدن به قدرت منطقه و یا تمایل ترکمنستان به جدایی از مسکو نیست که توجهات را جلب می‌کند. بیش از همه، این مشارکت احتمالی ایران در نابوکو است که در هفته‌ها و ماه‌های آینده خبرساز خواهد شد. بهترین گزینه مدنظر روسیه این است که ایران از بازار گاز اروپا کنار بماند و گاز خود را به بازارهای آسیایی همچون چین و هند صادر کند. اما قضایا بر خلاف خواسته روسیه، در حال وقوع است و ایران توأمان بازارهای گازی آسیا و اروپا را دنبال می‌کند. ایران می‌تواند با استفاده از طرحی که آمریکا علائق سیاسی خود را در آن می‌بیند، وابستگی انرژی اروپا به روسیه را کاهش دهد. تهران مسرورانه به نابوکو خواهد پیوست.
آسیا تایمز
