روایت زندگی خانم نویسنده که حالا در خانه سالمندان زندگی می کند | مروری بر داستان‌ها و رمان‌های این نویسنده ایرانی

همشهری آنلاین- علی‌الله سلیمی: گلی ترقی، نویسنده نام‌آشنای ایرانی اخیراً با انتشار عکس و مطالبی درباره انتقال او به آسایشگاهی در فرانسه، بار دیگر نامش بر سر زبان‌ها افتاده است. خیلی‌ها با اطلاع از این موضوع، یاد برخی آثار شاخص این نویسنده افتادند که انتشار هر یک از آن‌ها، تحولی در ادبیات داستانی ایرانی بوده و هست.

ترقی، آثاری متعدد و زندگی پرفراز و نشیبی را تا این مرحله سپری کرده است. او با نام اصلی «زهره مقدم ترقی» متولد ۱۷ مهرِ ۱۳۱۸ در خیابان خوشبختی تهران است؛ آخرین فرزند خانواده‌ ترقی که مادرش به ادبیات عشق می‌ورزید و فراغتش را با شعر گفتن سپری می‌کرد. گلی ترقی گاهی متن‌هایی عاشقانه می‌نوشت و اغلب آن‌ها را از نزدیکانش پنهان می‌کرد. پدرش، لطف‌الله ترقی، مدیر و صاحب مجله‌ی ترقی و وکیل دادگستری بود و گلی استعداد و علاقه‌اش به نوشتن را از او به ارث برده است. گلی ترقی دوران دبستان خود را در مدرسه‌ای در شمیران گذراند و برای دبیرستان به مدرسه‌ی انوشیروان دادگار رفت. او در سال ۱۳۳۲ بعد از دریافت مدرک سیکل با اصرار پدر راهی آمریکا شد؛ مهاجرتی اجباری که با بی‌پولی و تنهایی توأم بود و گلی ناچار بود برای تأمین هزینه‌های خود به سراغ کارهای مختلفی مانند پرستاری از بچه‌ها، فروشندگی یا کار در رستوران‌ها برود. با این حال، ۶ سال در آمریکا زندگی کرد و در رشته فلسفه فارغ‌التحصیل شد. از آنجا که زندگی در آمریکا را دوست نداشت، به ایران برگشت. پس از بازگشت، به داستان‌نویسی روی آورد. گلی ترقی با هژیر داریوش، سینماگر و منتقد معروف ازدواج کرد و صاحب دو فرزند شد. او ۹ سال هم در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران به تدریس در رشته شناخت اساطیر و نمادهای آغازین پرداخت.

آثار داستانی گلی ترقی

اولین کتاب گلی ترقی با عنوان «من هم چه‌گوارا هستم» مجموعه‌ای از داستان‌های کوتاه او در سال ۱۳۴۸ از سوی انتشارات مروارید در تهران منتشر شد. کتاب بعدی این نویسنده، رمان «خواب زمستانی» سال ۱۳۵۴ از سوی نشر آگه در تهران منتشر شده است. سومین کتاب و دومین مجموعه داستان گلی ترقی با عنوان «خاطره‌های پراکنده» هم سال ۱۳۷۳ از سوی انتشارات باغ آیینه انتشار یافته است. داستان «عادت‌های غریب آقای الف» اثری دیگری از این نویسنده، در ایران منتشر نشده است. داستان منظوم «دریا پری، کاکل‌زری» گلی ترقی هم سال ۱۳۷۸ از سوی انتشارات فرزان منتشر شده است. در ادامه و سال ۱۳۷۹، مجموعه داستان «جایی دیگر» ترقی از سوی انتشارات نیلوفر منتشر شده است. همچنین این ناشر در اسل ۱۳۸۱، مجموعه داستان «دو دنیا» گلی ترقی را منتشر کرده است. در سال‌های بعد هم انتشارات نیلوفر به عنوان ناشر اختصاصی گلی ترقی در ایران، کتاب‌های «فرصت دوباره» و «اتفاق» را در سال ۱۳۹۳ و کتاب «بازگشت» را در سال ۱۳۹۷ منتشر کرده است. از روی برخی آثار گلی ترقی آثار سینمایی هم تهیه شده است. از جمله، داستان‌های «بی‌تا» و «درخت گلابی» این نویسنده توسط هژیر داریوش و داریوش مهرجویی به فیلم تبدیل شدند. همچنین طرح اولیه داستان فیلم «چه خوبه که برگشتی» داریوش مهرجویی از گلی ترقی است. این نویسنده از مدت‌ها قبل به فرانسه رفت و در آنجا ساکن شد و به نوشتن ادامه داد. یکی از داستان‌های او به نام «بزرگ‌بانوی روح من» به فرانسه ترجمه شد. در ۱۳۶۳ این داستان به عنوان بهترین قصه سال در فرانسه برگزیده شد.

سبک نویسندگی ترقی

درباره سبک آثار گلی ترقی، کارشناسان و صاحب‌نظران دیدگاه‌های مختلفی را مطرح کرده‌اند. از جمله، فاطمه آل‌آقا، کارشناس ادبی معتقد است، گلی ترقی داستان‌های خود را در سبک رئالیسم می‌نویسد و سعی دارد حوادث روزمره و زندگی معمولی مردم را به تصویر بکشد. او با زبانی ساده و لحنی صمیمی از تجربه‌های زیسته‌ خود کمک می‌گیرد تا کشمکش‌های درونی افراد مختلف را در داستان‌هایش روایت کند. بیشتر اوقات از جملات کوتاه برای بیان مقصود خود کمک می‌گیرد و از ادبیات عامیانه نیز در نوشته‌هایش استفاده می‌کند؛ مسئله‌ای که باعث شده است داستان‌هایش نثری روان داشته باشد و مخاطب را به دنبال خود بکشاند. او از دغدغه‌های زنان صحبت می‌کند و نسبت به اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه نیز بی‌تفاوت نیست. در موضوع کار و آثار گلی ترقی قبل و بعد از مهاجرت تفاوت‌هایی اساسی دیده می‌شود. او قبل از مهاجرت در داستان‌های خود راوی ترس از گذشتن زمان، تنهایی، حسرت، خمودگی، مرگ و... بود و بعد از مهاجرت کم‌کم از آن دنیای تاریک فاصله گرفت و به نمایش تقابل سنت و مدرنیته، مشکلات مهاجران و سختی‌های دوری از وطن مشغول شد و کوشید حس نوستالژی را در درون خود زنده کند و به خاطرات خوش گذشته پناه ببرد.

شبنم کهن‌چی، منتقد ادبی هم معتقد است، داستان‌های گلی ترقی، شخصیت‌های آشنا و ملموسی دارند. در میان شخصیت‌های زن داستان‌های او که بسیار واقعی و ملموس هستند، هم شخصیت ایستا وجود دارد هم شخصیت پویا. آنها نقش‌های مادری، همسری و فرزندی را ایفا می‌کنند و در میان این نقش‌ها، مادری است که پررنگ‌تر از سایر نقش‌هاست. می‌توان گفت همسر و مادر بودن یکی از دغدغه‌های ترقی و زنان داستان‌های اوست که در بستر مشکلات اجتماعی تعریف می‌شود. یکی از ویژگی‌های ترقی در شخصیت‌پردازی زنان داستانش، نگاه به تحصیل و اقشار مختلف جامعه است؛ فقیر، متوسط و مرفه. او زنانی با سنین مختلف در داستان‌هایش خلق کرده، زنانی با چهره‌ها و نقش‌های متفاوت؛ اما هرگز تلاش نکرده تصویری خیالی از زن در داستان‌هایش بسازد. برخلاف مردها که معمولا در داستان‌های ترقی سرگشته هستند، زن‌ها حضوری پررنگ و تاثیرگذار دارند. اغلب این زن‌ها، شخصیت‌های معمولی نیستند و در برابر مشکلات ایستادگی می‌کنند. گلی ترقی هرگز خود را یک فمینیست ندانسته. با این وجود نگاهش به جایگاه زنان در جامعه، جنس شخصیت‌های زن در داستان‌هایش و آن کودکی مردهای داستانش که همواره در پناه یک زن- مادر بوده‌اند، نشان می‌دهد او چقدر دغدغه نشان دادن تصویری واقعی از زندگی معمولی زنان در جامعه دارد.