توربین‌های غول‌پیکر در مشهورترین تونل‌های بادی جهان | ایران بهشت تولید برق بادی دنیا

سه دهه از بهره‌برداری نخستین نیروگاه بادی ایران و خاورمیانه در شهر منجیل استان گیلان می‌گذرد. راه‌اندازی اولین مزرعه بادی ایران با توربین‌هایی ممکن شد که از کشور دانمارک وارد شدند. اما محققان و صنعتگران کشورمان در طول سال‌ها برای بومی‌سازی تکنولوژی مورد نیاز راه‌اندازی نیروگاه‌های بادی تلاش کردند، تا اینکه در دهه ۹۰ به موفقیت در زمینه بومی‌سازی بیش از ۷۰ درصد قطعات توربین بادی نصب‌شده در مزرعه بادی کهک دست یافتند.

بر اساس اعلام سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌‍وری انرژی برق ایران (ساتبا) در پایان بهار ۱۴۰۳، ۳۰ درصد از ظرفیت نیروگاه‌های تجدیدپذیر کشور با ۳۶۶.۳ مگاوات به نیروگاه‌های بادی اختصاص داشته است. در این میان نیروگاه‌های بادی تجدیدپذیر بزرگ و کوچک مقیاس با تولید برق سبز، در زمینه صرفه‌جویی در مصرف گاز طبیعی و آب و همچنین جلوگیری از انتشار هزاران تن گاز دی‌اکسید کربن موثر بوده‌اند.

افزایش مصرف سوخت برای تولید برق و ناترازی انرژی در کشور، ضرورت حرکت به سمت توسعه تولید انرژی‌های تجدیدپذیر برای تنوع‌بخشی به سبد تولید برق را دوچندان می‌کند. بر اساس برنامه هفتم توسعه، دولت متعهد به ساخت ۱۰ هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر در سال‌های این برنامه است اما مسئولان وزارت نیرو می‌گویند که برنامه‌ریزی‌ها برای ساخت ۳۰ هزار مگاوات نیروگاه‌های تجدیدپذیر تا پایان برنامه هفتم توسعه انجام شده است.

توسعه نیروگاه‌های بادی در ایران، شتابان پیش می‌رود؛ به طوری که محسن طرزطلب، معاون وزیر نیرو و رییس سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری برق (ساتبا) در مهر ماه ۱۴۰۳ گفته است: «در یک سال آینده به اندازه ۲۰ سال گذشته نیروگاه تجدیدپذیر ساخته خواهد شد و ۱۲۰۰ مگاوات به ظرفیت تولید تجدیدپذیرها افزوده می‌شود.»

هر چند اغلب استان‌های ایران دارای سهمی در تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر هستند اما در این گزارش به معرفی معروفترین و بزرگترین نیروگاه‌های بادی ایران می‌پردازیم.

مزرعه بادی منجیل

اولین نیروگاه بادی ایران و خاورمیانه در سال ۱۳۷۳ با نصب اولین توربین ۳۰۰ کیلوواتی دانمارکی در شهر منجیل آغاز به کار کرد. به تدریج با نصب توربین‌های بیشتر در همان سایت و سایت‌های مجاور، این مزرعه بادی توسعه یافت. کارفرمای پروژه سازمان انرژی اتمی بود و همزمان نیز قراردادی با شرکت صبا نیرو برای انتقال تکنولوژی (با بالاترین ظرفیت آن روز یعنی ۶۰۰ کیلووات) منعقد شد.

توربین‌های این مزرعه بادی کوچک هستند و طول و قطر پره‌های آن‌ها به ترتیب در حدود ۱۷ و ۳۴ متر است. در این مزرعه حدود ۱۳۰ توربین در حال کار کردن است و برق تولیدی آن حدود ۱۰۰مگاوات است.

مزرعه بادی بینالود

در سطح نیروگاه‌های شناخته‌شده در سطح جهان، نیروگاه بینالود یکی از چند نیروگاه متمایز دنیا است. وجه تمایز این است که در این مزرعه بادی، در تابستان بیشتر باد می‌آید و در نتیجه، تولید برق این نیروگاه در تابستان که پیک مصرف برق است، در پیک تولید قرار دارد. مقدمات راه‌اندازی نیروگاه بادی بینالود از سال ۱۳۷۴ شروع شد. مرزعه بادی بینالود نیشابور بوسیله سازمان انرژی‌های نو ایران ساخته شده است. این پروژه در سال ۱۳۸۱ آغاز و در سال ۱۳۸۶ در مساحت حدود ۷۰۰ هکتار به تعداد ۴۳ توربین رسید. ظرفیت هر کدام از توربین‌ها مشابه نیروگاه منجیل، ۶۰۰ کیلووات و برق تولیدی آن حدود ۶۰ مگاوات است. سایت نیروگاه بادی ۱۰۰ مگاواتی بینالود در سایت کنوانسیون تغییرات اقلیمی (UNFCCC) سازمان ملل به ثبت رسیده است.

نیروگاه بادی کهک قزوین

نیروگاه بادی کهک، اولین نیروگاه بادی در کشور است که با استفاده از توربین‌های بادی ۲.۵ مگاواتی احداث شده است. ظرفیت این نیروگاه که در تابستان ۱۳۹۳ در منطقه کهک استان قزوین افتتاح شد، در فاز اول ۲۰ مگاوات بوده و ظرفیت نهایی آن ۱۰۰ مگاوات است. مزرعه بادی کهک بزرگترین نیروگاه بادی احداث‌شده توسط بخش غیردولتی به ظرفیت ۵۵ مگاوات مشتمل بر ۲۲ واحد توربین ۲.۵ مگاواتی است. بیش از ۷۰ درصد قطعات توربین بادی نصب‌شده در مزرعه بادی کهک بومی‌سازی شده است.

نیروگاه بادی خواف

دو نیروگاه‌ بادی استان خراسان رضوی در منطقه خواف هر یک به ظرفیت ۷۱۰ کیلوات نیز با هدف صرفه‌جویی در مصرف سوخت در سال به میزان ۶۱۸ هزار مترمکعب معادل گاز طبیعی و صرفه‌جویی در مصرف آب در سال به میزان ۴۷۹ هزار لیتر و همچنین برای عدم انتشار گاز دی‌اکسیدکربن در سال به میزان هزار و ۵۰۲ تن توسط هر نیروگاه اجرا شده است. احداث هر یک از این نیروگاه‌های بادی منجر به تزریق ۲ میلیون و ۱۷۶ هزار و ۸۶۰ کیلووات ساعت انرژی تجدیدپذیر به شبکه برق کشور در هر سال می‌شود.

نیروگاه بادی روستای آقکند میانه؛ بزرگترین نیروگاه بادی شمال غرب کشور

نیروگاه بادی آقکند به ظرفیت ۵۰ مگاوات در منطقه آقکند شهرستان میانه واقع در استان آذربایجان شرقی، بزرگترین نیروگاه بادی شمال غرب کشور به ظرفیت ۵۰ مگاوات است که با استفاده از فن‌آوری بومی‌سازی‌شده احداث شده است. با فعالیت این نیروگاه بادی عظیم،علاوه ‌بر تأمین برق مطمئن برای بیش از ۴۳ هزار مشترک در بخش خانگی، شاهد کاهش انتشار حدود ۸۳ هزار و ۵۹۰ تُن گاز گلخانه‌ای خواهیم بود که از دستاوردهای زیست‌محیطی این نیروگاه محسوب می‌شود. نیروگاه بادی آقکند با تزریق بیش از ۱۲۹ گیگاوات‌ساعت انرژی به شبکه سراسری برق کشور، مانع از مصرف ۳۶ میلیون مترمکعب سوخت فسیلی در سال خواهد شد که این دستاورد منجر به کاهش مصرف سالیانه‌ی آب به میزان ۲۸ هزار و ۵۱۲ مترمکعب می‌شود. این نیروگاه بادی مذکور با تولید برق سالیانه ۱۷۵ میلیون و ۲۰۰ هزار کیلووات ساعت، قابلیت تامین برق برای حدود ۱۰۰ هزار خانوار دارد.

بزرگترین نیروگاه بادی کشور در سیاهپوش قزوین

نیروگاه بادی سیاهپوش در بزرگراه قزوین- رشت، جاده لوشان به طارم، سه کیلومتر بعد از روستای سیاهپوش، جنب شهرک صنعتی طارم قرار گرفته است. این نیروگاه در شهریور ماه ۹۷ به عنوان بزرگترین نیروگاه بادی کشور به ظرفیت ۶۱.۲ مگاوات در منطقه سیاهپوش قزوین افتتاح شد. نیروگاه سیاهپوش در تنگه (v)شکل بین دشت قزوین و رشته‌کوه‌های البرز قرار گرفته و به دلیل اختلاف دمای این دو منطقه، از نیروی باد مناسب حداقل برای ۶ ماه سال برخوردار است.

این نیروگاه بادی ۶۱.۲ مگاواتی که در یکی از منحصربفردترین مناطق دارای تونل‌های بادی جهان و در مرز سه استان زنجان، قزوین و گیلان واقع شده است، مشتمل بر ۱۸ واحد توربین بادی به ظرفیت ۳.۴ مگاوات در سطح ۳۰۰ هکتار است که قابلیت تولید برق به میزان ۲۱۴ هزار مگاوات ساعت در سال را دارا بوده و سالیانه در مصرف گاز طبیعی و آب به ترتیب ۴۵ میلیون مترمکعب و ۳۵ هزار مترمکعب صرفه‌جویی می‌نماید. همچنین در فرایند تولید برق در مقایسه با نیروگاه‌های فسیلی، از انتشار گاز دی‌اکسیدکربن به محیط زیست به میزان ۱۱۰ هزار تن در سال جلوگیری می‌کند که معادل کاشت ۱۱ هزار هکتار جنگل‌کاری و حذف آلودگی ۲۲ هزار خودرو است.

در این مزرعه بادی ۱۸ دستگاه توربین ۳.۴ مگاوات بدون گیربکس آهنربای دائم، مبدل کامل (Direct Drive) با ارتفاع ۸۳.۵ متر و قطر پره ۱۰۸ متر نصب شده است. این نیروگاه بادی از توانایی تولید برق برای بیش از ۲۵۰ هزار نفر معادل ۷۵ هزار خانوار برخوردار است.

نیروگاه بادی میل نادر زابل

بر اساس اطلس باد کشور، یکی از بادخیزترین مناطق دنیا در مرز ایران و افغانستان واقع شده و میل نادر در همین منطقه قرار گرفته است؛ ناحیه ای گسترده که تحت تاثیر باد هرات بر اثر پدیده‌ای جوی به نام مونسون از شبه‌قارۀ هند رشد کرده، بادهای ۱۲۰ روزه سیستان را در تابستان پدید آورده و این منطقه را به یکی از بهترین مکان‌های دنیا برای تولید برق بادی تبدیل کرده است.

یکی از بزرگترین تونل‌های بادی جهان در مرز مشترک ایران و افغانستان و یکی از پرپتانسیل‌ترین و قوی‌ترین مناطق بادخیز در جهان در مرز ایران و افغانستان به ظرفیت ۳۰ هزار مگاوات شناسایی شده است که حدود ۲۵ هزار مگاوات از ظرفیت این منطقه بادخیز بزرگ در خاک افغانستان و نزدیک به ۵۰۰۰ مگاوات از آن در خاک ایران قرار دارد.

ساخت نیروگاه بادی میل نادر به مساحت تقریبی ۱۰۰۰ هکتار در شمال غرب زابل به ظرفیت ۵۰ مگاوات شامل ۲۰ واحد توربین بادی ۲.۵ مگاواتی با تکنولوژی روز توربین‌های بادی جهانی و قابل کارکرد در شرایط گرد و غبار و دمای بالا، در سال ۱۳۹۹ آغاز و در خرداد ۱۴۰۳ به بهره‌برداری رسمی رسید. این نیروگاه سالانه ۲۱۰ هزار مگاوات ساعت برق تولید می‌کند که معادل ۷۰ درصد مصرف برق سه کارخانه سیمان سیستان، خاش و تیس در استان سیستان و بلوچستان است.

منطقه میل نادر از زمین‌های همواری برخوردار است و بررسی‌ها نشان می‌دهد منحنی باد در حال وزش در میل نادر در زمان اوج بار مصرف برق کشور یعنی اواسط خرداد تا اواخر شهریور به بالاترین حد ممکن می‌رسد که می‌تواند پاسخگوی بخشی از نیاز برق منطقه در فصل گرم سال باشد.

نیروگاه میل نادر زابل سالانه از انتشار حدود ۱۴۰ تن دی اکسید کربن در سال جلوگیری می کند. هم اینک ظرفیت تجدیدپذیر در حال بهره برداری سیستان و بلوچستان معادل ۶۰ مگاوات است که ۵۰ مگاوات آن متعلق به نیروگاه بادی میل نادر زابل است که در دولت سیزدهم احداث و به بهره برداری رسیده است.

نیروگاه بادی سربیشه خراسان جنوبی

نخستین نیروگاه بادی ۱۰ مگاواتی استان خراسان جنوبی شامل ۴ توربین ۲.۵ مگاواتی در مساحت ۵۲۰ هکتار با مجموع سرمایه گذاری به ارزش ۳۷۵۰ میلیارد ریال در بخش نیروگاهی توسط بخش خصوصی در منطقه درح شهرستان سربیشه خراسان جنوبی ۱۶ مرداد ماه ۱۴۰۳ به بهره‌برداری رسیده و تولید سالیانه این نیروگاه بالغ بر ۲۵ میلیون کیلووات ساعت است که در فصل پیک مصرف برق، کمک بسیاری به تقویت شبکه برق استان خراسان جنوبی می‌کند. با بهره‌برداری از این نیروگاه، سالانه از مصرف بالغ بر ۷.۳۶ میلیون مترمکعب معادل گاز طبیعی و انتشار ۱۷۸۸۴.۸ تن آلاینده‌های زیست محیطی جلوگیری شده و باعث صرفه‌جویی ۵۷۰۲.۴ مترمکعب آب در فرآیند تولید برق می‌شود.

توسعه نیروگاه‌های بادی در شرق کشور

ساختگاه‌های در نظر گرفته شده برای ساخت ۱۷۵۰ مگاوات نیروگاه‌های بادی جدید در کشور، کانال‌های باد شرقی کشور را پوشش داده‌اند که در جوار کشور افغانستان قرار دارد. در اصل این بادها از اختلاف ارتفاع بین دشت مرکزی ایران و ارتفاعات کشور افغانستان ناشی شده‌اند، بنابراین ساختگاه‌های مدنظر ‌در سه استان خراسان رضوی، جنوبی و سیستان‌وبلوچستان توزیع شده‌اند.

بر اساس گزارش دفتر پتانسیل‌سنجی و ارزیابی منابع انرژی‌های تجدیدپذیر ساتبا، ساختگاه‌های درنظر گرفته شده در استان‌های دارای پتانسیل ساخت نیروگاه‌های بادی، برای استان سیستان و بلوچستان ۱۰ ساختگاه در میل نادر و رامشار به ظرفیت مجموع ۶۵۰ مگاوات، در استان خراسان رضوی ۱۳ ساختگاه با مجموع ظرفیت ۶۵۰ مگاوات در خواف و بشیرآباد و در خراسان جنوبی ۷ ساختگاه با مجموع ظرفیت ۴۵۰ مگاوات در سربیشه و کرچ در نظر گرفته شده است.