به هر روی واقعیت این است که فصل جوانی درختان شهر کوتاه شده و آنها در بهار گرفتار خزان می‌شوند. بررسی‌های میدانی کارشناسان محیط‌زیست نشان می‌دهد برگ‌های درختان در پایتخت از اواسط مرداد به زردی گراییده و می‌ریزد، طوری که تا پایان تابستان به‌تدریج برگریزان اتفاق می‌افتد، در حالی که در دیگر شهرها و کلانشهرهای کشور برگریزان آغاز می‌شود در تهران درختان از برگ عریان شده‌اند.
سال گذشته مطلبی کوتاه در‌باره خزان زودرس درختان در تهران در همین صفحه به چاپ رسید. در آن گزارش برخی کارشناسان، با اشاره به خزان زودرس درختان، به متولیان محیط‌زیست پایتخت هشدار داده و آن را آغاز یک فاجعه در اکوسیستم شهری عنوان کرده بودند. آنها آلودگی ناشی از دود خودروها را علت اصلی زردی درختان عنوان کرده و یادآور شده بودند که اگزوز اتومبیل‌ها مقدار زیادی از آلاینده‌ها را در هوای شهر پخش می‌کنند. این آلاینده‌ها از طریق برگ، جذب و وارد بافت‌های گیاه شده و فعالیت آن را مختل می‌کنند، به‌گونه‌ای که تنفس گیاه با مشکل مواجه شده و به سختی صورت می‌گیرد.
محمدباقر صدوق، مدیرکل محیط‌زیست استان تهران از جمله افرادی است که چنین اعتقادی دارد و می‌گوید درختان تهران دیگر نفس نمی‌کشند و به این علت است که در تابستان دچار خزان می‌شوند.
او که سال گذشته در مورد مرگ خاموش درختان پایتخت هشدار داده و خواستار هماهنگی دستگاه‌ها برای کاهش آلودگی هوا شده بود دوباره بر این نظر خود که درختان قربانی آلودگی هوا شده‌اند تاکید می‌کند و معتقد است اگر آلودگی افزایش یابد فصل جوانی و شادابی درختان کوتاه شده و روزی می‌رسد که درختان دربهار زرد شوند.
صدوق می‌گوید: هرچند مطالعات علمی و دقیقی در مورد خزان زودرس درختان در پایتخت صورت نگرفته و برخی اظهار نظرها براساس مشاهده‌های عینی است اما همین مشاهد‌ه‌ها نشان می‌دهد که درختان، فصول کمی از سال را سبز و شاداب هستند و از اواسط مرداد برگ‌هایشان به زردی می‌گراید به‌گونه‌ای که گاه درشهریور درختانی را می‌بینی که به‌طور کامل زرد و خشک شده‌اند و این موضوع در مورد چنارهای ولیعصر و درختان فلسطین بیشتر به چشم می‌خورد.
مدیرکل محیط‌زیست تهران ماجرای خزان زودرس درختان پایتخت را به این صورت تعریف می‌کند که از 15 سال پیش که شهر به‌صورت نامتوازن توسعه می‌یافت و حجم آلاینده‌ها بالا می‌رفت برگ درختان در تابستان به زردی می‌گرایید وفصل جوانی درختان رو به کاهش می‌رفت طوری که امروزه با گذشت 15 سال این زمان به نیمه مرداد رسیده و از این زمان به بعد برگ درختان زرد شده و می‌ریزد؛ قصه‌ای که هر سال تکرار می‌شود و او احتمال می‌دهد که درختان تهران روزی در بهار گرفتار خزان شوند.
آغاز فاجعه زیست‌محیطی شهری
کارشناسان و مسئولان شهری و محیط‌زیست بر این نکته اتفاق‌نظر دارند که علت اصلی خزان زودرس درختان در تهران آلودگی هوا بوده و بیش از 80درصد آلاینده‌های هوای شهر را سوخت ناقص خودروها تشکیل می‌دهند. بنابراین مطابق این اظهارنظرها و آمار و ارقام شرکت کنترل کیفیت هوای تهران روزانه مقادیر زیادی از گاز منوکسیدکربن به سمت درختان متصاعد می‌شود که تنفس آنها را با مشکل مواجه‌کرده و در دراز مدت به پیری و خزان زودرس آنها می‌انجامد.
محمد هادی حیدرزاده، مشاور شهردار تهران درمحیط‌زیست با تاکید بر این نکته که خزان زودرس درختان نشان از یک فاجعه اکوسیستم شهری دارد می‌گوید: آلودگی هوا در سال‌های اخیر نه تنها به کوتاه‌شدن عمر شهروندان و مرگ ناگهانی آنها منجر شده و سالانه درصد قابل توجهی از اعتبارات شهری را می‌بلعد پیامد‌های سوء زیست‌محیطی بسیاری بر جامی‌گذارد که این عوارض در مرحله اول بر گیاهان و پرندگان که نسبت به آلودگی حساس بوده و ضعیف هستند تاثیر گذاشته و نمود پیدا می‌کند به‌گونه‌ای که در مورد پرندگان به مهاجرت و فراری شدن آنها می‌انجامد، همانند اتفاقاتی که در سال‌های اخیر شاهد آن بوده‌ایم و در جریان آن‌گونه‌هایی از پرندگان که بومی تهران بوده و در مواردی جزء گونه‌های نادر به حساب می‌آمدند از تهران رفته و یا به نقاط شمالی آن پناه بردند که این موضوع تعادل موجود در پراکندگی گونه‌ها را از بین برد و در ارتباط با گیاهان و درختان به عواقبی بدتر از آن منجر شد.
او می‌افزاید: آلاینده‌های شیمیایی مانند لایه سیاهی از دود و غبار، برگ درختان را پوشانده و در مناطق مرکزی شهر برگ‌ها کاملا به شکل سیاه در می‌آیند به‌گونه‌ای که تمامی راه‌های تنفسی درخت را پرمی‌کند و به‌اصطلاح نفس‌کشیدن را برای درخت سخت و گاه ناممکن می‌کند و به این ترتیب با مسدود شدن منافذ برگ که محل تنفس آن است تبادل اکسیژنی برگ از بین می‌رود و با توجه به اختلالاتی که در این فرایند به‌وجود می‌آید برگ‌ها در فصل جوانی زرد و خشک می‌شوند.
از دیدگاه مشاور شهردار تهران در محیط‌زیست درختان تهران بیشترین آسیب را از رهگذر آلودگی هوای تهران دیده‌اند و چنان‌که این روند به این صورت ادامه پیدا کند درختان شهر خشک شده و شهر با مشکلات بیشتری مواجه خواهد شد چرا که درختان به منزله اکسیژن شهر بوده و این اختلالات آن را به‌شدت تحت‌تأثیر سوء قرار می‌دهد. هرچند حیدرزاده ذرات معلق و منوکسید کربن موجود در هوا را عامل اصلی خزان زودرس درختان می‌داند و بر کاهش آن تاکید می‌کند اما از نظر او این تمام ماجرا نیست. زردی برگ‌ها علل دیگری هم دارد که به‌نظر می‌رسد کمتر مورد توجه قرارگرفته است.
هوا مسموم، خاک مسموم
به‌رغم اظهارات بسیاری از کارشناسان که آلودگی هوا را عامل اصلی خزان زودرس درختان می‌دانند و بر آن تاکید دارند برخی مسئولان شهری و زیست‌محیطی بر این باورند که به موازات هوا، خاک نیز تنفس درخت را تحت‌تأثیر سوء قرار داده و به خزان زودرس آنها می‌انجامد. به گفته صدوق، مدیرکل محیط‌زیست استان تهران که خاک و هوای تهران را آلوده می‌داند و آن را به توده‌ای از سم تشبیه می‌کند آلودگی خاک تهران از هوای آن بدتر بوده و ریشه‌های درخت را از نظر رشد و تغذیه تحت‌تأثیر قرارمی دهد به‌گونه‌ای که از طریق آبیاری جذب شده و تغذیه آن را با مشکل مواجه می‌سازد.
او معتقد است: مواد آلاینده سمی و غیرقابل جذب سیستم تغذیه درخت را مختل می‌کند که در نهایت به خزان زودرس درخت‌می‌انجامد؛ موضوعی‌که حیدرزاده آن را ناشی از ورود آلاینده‌ها به آب جوی‌های شهر می‌داند و می‌گوید در سال‌های جاری سیستم آبیاری درختان ازطریق قنات صورت می‌گیرد و تا حدودی از حجم آلاینده‌ها در آن کاسته شده ولی با وجود این هنوز درصد قابل توجهی از آلاینده‌ها هنگام آبیاری در خاک نفوذ می‌کنند که طراوت و شادابی درختان را از بین می‌برد.
البته برخی کارشناسان محیط‌زیست، سنگ‌چین‌کردن اطراف درخت را که در سال‌های اخیر در جریان ساماندهی پیاده‌روها صورت گرفته را یکی دیگر از عوامل خزان زودرس درختان در تهران می‌دانند و می‌گویند تنفس، ریشه‌ها را با اختلال مواجه می‌سازد.
با این حال آلاینده‌های هوا و خاک نه تنها درختان تهران را دچار خزان زودرس‌کرده و آنها را در تابستان زرد و خشک نشان می‌دهد بلکه گل‌ها و گیاهان را تحت‌تأثیر سوء قرار داده و موجب می‌شود آنها عطر و بوی طبیعی خود را از دست بدهند به‌گونه‌ای که نتایج مطالعات پژوهشگران محیط‌زیست آمریکا نیز بر این امر صحه می‌گذارد و گویای آن است که آلودگی هوا عطر طبیعی گل‌ها را از بین برده و موجب انقراض آنها می‌شود.
گرمای هوا؛ عاملی دیگر
یکی دیگر از عللی که برای خزان زودرس درختان در تهران مطرح می‌شود و معلوم نیست تا چه اندازه مبنای علمی و کارشناسانه دارد موضوع گرمای هواست که از دیدگاه مسئولان اجرایی در حوزه فضای سبز، درختان پهن برگ پایتخت را تحت‌تأثیر قرار داده و به زردی آنها در اواسط تابستان می‌انجامد؛ به‌گونه‌ای که آنها ادعا می‌کنند در فصول گرم سال با بالا رفتن دمای هوا شوکی به درختان وارد می‌شود که زردی آنها را به‌دنبال دارد.
مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری تهران از جمله این مسئولان است که چنین اعتقادی دارد و می‌گوید هر ساله در فصل تابستان بر اثر شوک ناشی از افزایش حرارت هوا اغلب درختان پهن برگ و ضعیف دچار خزان زودرس می‌شوند و این موضوع در سال‌هایی که دمای هوا یکباره بالا می‌رود نگران‌کننده است از دیدگاه او با توجه به آلودگی و وارونگی هوای تهران باید در فضاهای سبز شهر از درختانی استفاده کرد که سازگار با شرایط آب و هوایی پایتخت باشند و به این منظور سعی‌شده در این فضاها از گونه‌های گیاهی ماندگار، مثمر و سازگار با شرایط آب و هوایی شهر استفاده شود؛ موضوعی که بسیاری از مسئولان و کارشناسان محیط‌زیست بر آن تاکید دارند و بر این باورند در برنامه‌ریزی‌هایی که برای فضای‌سبز شهر صورت می‌گیرد باید به موضوعات این‌چنینی توجه بیشتری شود و در تهران که بیشترین درصد آلودگی هوا و خاک را دارد از درختان مقاوم‌تری استفاده کرد.با این حال راه‌هایی وجود دارد که از خزان زودرس درختان در تابستان جلوگیری می‌کند و آن تقویت درخت، تنظیم زمان آبدهی و تغذیه مناسب درختان با فسفات است.
هرچند علی محمد مختاری، مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری تهران این اقدامات را برای حفاظت از درختان تهران ضروری دانسته و اعتقاد دارد که می‌تواند برخی از آنها را نجات دهد اما کارشناسان محیط‌زیست در یک جمع بندی کلی به این نتیجه می‌رسند که خزان زودرس درختان تهران معلول یک عامل نیست که با یک روش و فرمول قابل حل باشد راهکارهای مختلفی را می‌طلبد که کاهش آلودگی هوا اساسی‌ترین آنهاست.
