از میان تمام آثار موجود می‌توان به سر در باغ ملی در خیابان امام خمینی (ره) سپه سابق اشاره کرد. این اثر در سال‌های 1301 تا 1304 به عنوان دروازه ورود به میدان مشق که محوطه‌ای نظامی و در اختیار قشون بوده، ساخته شد.
مدتی پس از ساخت این دروازه، فکر ایجاد نخستین باغ عمومی شهر تهران به نام باغ ملی در اراضی داخل میدان مشق، مطرح و طرح آن تهیه شد. با اجرای این طرح نام «دروازه میدان مشق» به «سردر باغ ملی» تغییر کرد. اما باغ ملی چند سالی بیشتر پابرجا نبود و در محوطه آن، وزارت امور خارجه، کتابخانه ملی و موزه ایران باستان را ساختند.
ولی نام این باغ بر سردر میدان مشق باقی ماند و سال‌هاست مردم سردر باغ ملی را به عنوان نماد تاریخ معاصر تهران و معماری خاص تهران قدیم می‌شناسند. حالا تعدای از کارشناسان معتقدند که شایسته است سردر باغ ملی به عنوان نماد تهران به جای برج آزادی یا برج میلاد شناخته شود.
اسکندر مختاری‌طالقانی یکی از فعالان حفظ و حراست از آثار تاریخی تهران است. او مدت‌ها معاون حفظ و احیای سازمان میراث فرهنگی استان تهران بود و سال‌هاست که مدیریت محور تاریخی فرهنگی تهران را بر عهده دارد. او اعتقاد دارد که سردر باغ ملی، برج آزادی و برج میلاد، هر 3 نماد شهر تهرانند، در کنار یکدیگر معنی دارند و زندگی شهر تهران را در مقاطع مختلف تاریخ نشان می‌دهند.
سردر باغ ملی در مقطعی، نماد تهران بوده و در مقطع دیگر، برج آزادی و اکنون برج میلاد نماد آن است. به عبارتی با وجود همین سردر باغ ملی است که آن 2 اثر نیز به قوت خود باقی‌اند و این آثار را باید مکمل یکدیگر دانست.
مختاری با اشاره به اینکه شهر تهران در حال زندگی و پوست انداختن است و هر کدام از این آثار، معرف زمانه خود هستند، تأکید می‌کند که تهران، یک ظرف برای معماری معاصر است. معماری تهران عوض می‌شود مختاری آغاز تغییرات معماری تهران را مربوط به دهه 1290 می‌داند و می‌گوید: «در این دوره، شهر برای نخستین‌بار با یک تعریف جدید، از منظر مدیریت شهری و آرایش شهری در دستور کار دولت قرار گرفت.
شهردار تهران ¨میرزا عیسی وزیر© هم به عنوان وزیر دارالخلافه، عضو کابینه شد. این اتفاق نشان‌دهنده اهمیت شهر تهران به‌عنوان پایتخت در سال‌های معاصر است.»با ورود شهردار تهران به کابینه، تغییرات جدی در پایتخت آغاز شد. نخستین تغییر هم مربوط به میدان «ارک» بود که به میدان «باغ گلشن» تبدیل شد.مختاری درباره تغییرات تاریخی میدان ارک می‌گوید:
«میدان ارک که میدانی نظامی بود به یک تفرجگاه تبدیل شد؛ حوض بزرگ هشت‌گوشی در وسط ورودی آن ایجاد و 2 طرف آن درختکاری شد. همچنین میدان دارای پیاده‌رو شد و شاید برای نخستین‌بار بود که پدیده‌ای به عنوان مبلمان شهری یا مجسمه در میدان قرار گرفت. این مجسمه که به «توپ مروارید» معروف شد، نخستین مجسمه شهری است که به عنوان نماد دوره صنعتی شدن در تهران نصب کردند.»
او تغییرات بعدی در میدان ارک را چنین توضیح می‌دهد: «در دیگر دوره تحولات شهری و در زمان رضاشاه، شکل میدان تغییر کرد و در یک سمت آن، کلانتری بازار ساخته شد. وزارت امور داخله در سمت دیگر میدان شکل گرفت و در کنار آن، ساختمان رادیو را در میان باغ گلشن ساختند. حتی بخشی از سردر کاخ گلستان را خراب کردند و میدان ارک کوچک‌تر شد و از حالت شرقی ـ غربی به شمالی ـ جنوبی تغییر کرد.»
مختاری حرکت بعدی را ساماندهی خندق کنار ارک در دوره ناصرالدین‌شاه قاجار می‌داند و می‌گوید: «همان زمان، خندق کنار ارک را پر و به خیابان تبدیل کردند. بعد هم میدانی در ورودی کوچه مروی ایجاد کردند که میدان «جلوخان شمس‌العماره» نام گرفت. شب‌ها در آنجا موزیک می‌زدند، مردم جمع می‌شدند و شعر می‌خواندند.»
او با بیان اینکه میدان توپخانه هم در همین محدوده سال‌ها نقطه اتصال بین شهر قدیم و شهر جدید شناخته می‌شد، می‌گوید: «توپخانه، میدانی گسترده است که به مناطق مختلف شهر راه دارد و شهر قدیم را که درون حصار صفوی بوده است، به شهر جدید که تازه توسعه یافته بود، متصل می‌کرد. این روند از سال‌های 1282 و 1283 آغاز شد و تا 1295 و 1296 ادامه یافت.»
تجمیع دوره‌های معماری در تهران مختاری مظهر دوره تجدد و تجددطلبی را در عرصه سیاست «مشروطه»، در عرصه علم و فرهنگ «دارالفنون» و در عرصه معماری نیز این‌گونه تحولات می‌داند و ادامه می‌دهد: «ما از آثار دوره سنتی تا دوره فرنگی‌مآبی و از آن تا دوره مدرن را همه یکجا در تهران داریم.»
او برای توضیح بیشتر درباره دسته‌بندی دوره‌های تاریخ معماری، آنها را به 4 دوره «پیش از مدرن»، «آغاز مدرن»، «مدرن» و «مدرن متأخر» تقسیم می‌کند.به گفته مختاری دوره «پیش از مدرن» بین فرنگی‌مآبی و مدرن است. آثار این دوره اصطلاحاً بر مبنای معماری اقتدارگرا ساخته شده‌اند. از آثار این دوره در منطقه 12 می‌توان به ساختمان کاخ شهربانی، صندوق پس‌انداز بانک ملی و موزه ملی ایران اشاره کرد.
نمونه‌های دوره «آغاز مدرن» هم ساختمان دانشکده پرستاری، بیمارستان بانک ملی که فروغی آن را ساخت و بانک ملی بازار هستند. ساختمان بانک ملی در خیابان فردوسی روبروی سفارت آلمان، ساختمان شهرداری تهران در خیابان بهشت، ساختمان سازمان بهزیستی، بورس اوراق بهادار نیز نمونه‌های شاخص دوره «مدرن» هستند.
مختاری می‌گوید: «همچنین در دوره «مدرن متأخر» شاهکارهای نفیسی از معماری در قالب معماری مدرن با گرایش بومی و بوم‌گرایی ایجاد شده‌اند که ساختمان فعلی آموزش و پرورش در خیابان سپهبد قرنی، ساختمان موزه هنرهای معاصر، ساختمان فرهنگسرای نیاوران، بنای سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و برج میلاد نمونه‌هایی از این موارد هستند»
همشهری محله- 12
