کودکانی که می‌جنگند تا از زندگی عقب نمانند

همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: همه کودکان نیاز به آموزش دارند تا بتوانند مهارت‌های فردی، رشدی و اجتماعی خود را ارتقا دهند تا با هم‌سالان خود ارتباط و تعامل برقرار کنند، فعالیت‌های روزمره خود را به صورت مستقل انجام دهند و آینده خود را بسازند. در این میان بعضی از کودکان به دلیل داشتن مشکلات جسمی، حرکتی و ذهنی نیازهای ویژه‌ای دارند و نیاز است که آموزش‌های ویژه‌ای را نیز دریافت کنند تا از زندگی روزمره دور نیفتند.

برخی آمارهای غیر رسمی نشان می‌دهد که در ایران سالانه بیش از ۶۰ هزار کودک با معلولیت (ذهنی یا جسمی) متولد می‌شوند و حدود ۲۰ درصد از آنها بیش از یک نوع معلولیت یا ناتوانی دارند و ۵۰ درصد این معلولیت‌ها شامل ناشنوایی و ناتوانی ذهن ژنتیکی هستند. با این حال نمی‌توان دست روی دست گذاشت و آموزش این کودکان را تعطیل کرد.

آموزش به کودکان با معلولیت‌های مختلف

زهرا شجاعی رستگار، کارشناس کودکان استثنایی و کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی و سوپروایزر موسسه توانبخشی ولیعصر در گفتگو با همشهری‌آنلاین می‌گوید: ما روی ارائه آموزش به کودکانِ با نیازهای ویژه تمرکز داریم. بچه‌هایی که مراجعه می‌کنند، مشکلات مختلفی دارند؛ اختلالات طیف اوتیسم، مشکلات جسمی، اختلالات ارتباطی و اختلالات ذهنی. برای هرکدام از اختلالات هم خدمات توانبخشی خاصی ارائه می‌شود. من شخصا روی بخش اختلالات ذهنی و اختلالات طیف اوتیسم کار می‌کنم.

شجاعی می‌گوید: گروه هدفی که به ما مراجعه می‌کنند، در گروه‌های سنی ۲.۵ تا ۱۵ سال تمام هستند که در حوزه‌های مختلف رشد و تکامل از جمله مهارت‌های شناختی، مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی، مهارت‌های بازی، مهارت‌های روزمره زندگی، مهارت‌های حرکتی و مهارت‌های زبان مشکل دارند و درواقع در مقایسه با هم‌سالان خود دچار تاخیر هستند. این کودکان برای این که بتوانند در مهارت‌های فردی و تحصیلی عملکرد مناسبی داشته باشند و برای استقلال، تعامل با هم‌سالان و ورود به جامعه آمادگی داشته باشند، نیاز است که آموزش‌هایی را دریافت کنند.

بیشتر بخوانید؛

• ۵ توصیه کلیدی به والدینی که کودک‌شان دیر زبان باز می‌کند

• از هر ۱۰۰ ایرانی یک نفر دچار اوتیسم است

• زایمان زودرس مادر، کودک را دچار اوتیسم می‌کند؟

• خیلی‌ها تا بزرگسالی متوجه نمی‌شوند که اختلال اوتیسم دارند

این کودکان چه نیازهایی دارند؟

این کارشناس کودکان استثنایی ادامه می‌دهد: ما در ابتدا روی مراجعین خود یک ارزیابی تخصصی انجام می‌دهیم تا میزان رشد و تکامل آنها را بسنجیم و آنها را سطح‌بندی کنیم. مصاحبه با والدین آنها، بررسی پیشینه پزشکی آنها، داروهایی که احتمالا مصرف می‌کنند و بررسی بیماری‌های دیگری که احیانا دارند، ارزیابی‌هایی هستند که توسط کارشناسان ما که همگی روانشناس هستند و در حوزه‌های مختلف فعالند، انجام می‌شود. بعد از آن کودکان وارد برنامه‌های آموزشی می‌شوند. برنامه‌های آموزشی ما شامل آموزش، کاردرمانی و گفتاردرمانی است. هر یک از اینها کارشناسان خاص خود را دارند.

شجاعی درباره این که آیا ارتقای سطح این کودکان بعد از آموش قابل مشاهده است یا نه، می‌گوید: کودکان هدف ما ۲ گروه هستند؛ یک گروه آموزش‌پذیرند و برای ورود به مدارس آماده می‌شوند، یک گروه هم توانایی ورود به مدارس را ندارند. بسته به قبولی در تست سنجش، بعضی از این کودکان آموزش‌پذیر وارد مدارس استثنایی می‌شوند، عده‌ای به مدارس دیرآموز می‌روند و حتی بعضی‌ها وارد مدارس عادی می‌شوند. ما امسال ۵۰ نفر خروجی برای ورود به مدرسه داشتیم که از این تعداد ۲۴ نفر وارد مدارس عادی شدند، ۲۴ نفر وارد مدارس استثنایی شدند و ۲ نفر هم در مدارس دیرآموز ثبت نام کردند.

ضعف برخی کودکان در مهارت‌های اولیه

به گفته این روانشناس، کودکان هر ۴ ماه یک بار توسط کارشناسان مختلف ارزیابی می‌شوند و یک گزارش پیشرفت آنها به خانواده‌ها داده می‌شود. بعضی از کودکان توانایی ورود به مدارس را ندارند و ما روی مهارت‌های سازشی و انطباقی آنها کار می‌کنیم و مستقل شدن، انجام کارهای شخصی روزمره مثل لباس پوشیدن، غذا خوردن، کنترل ادرار و مدفوع و رعایت بهداشت فردی را به آنها آموزش می‌دهیم. اینها مواردی است که برای کودکان با نیازهای ویژه خیلی مهم است. چون این کودکان در این مهارت‌ها دارای ضعف جدی هستند.

حرفه‌آموزیِ کودکانِ با نیازهای ویژه

شجاعی می‌گوید: بعضی از بچه‌ها بعد از ۱۵ سالگی به مراکز حرفه‌آموزی که زیر نظر این موسسه و تحت پوشش سازمان بهزیستی هستند، ارجاع می‌شوند و یک حرفه ساده توانبخشی را یاد می‌گیرند. مثلا دخترها گلدوزی و خیاطی ساده مثل دوخت دستگیره و دم‌کنی و درست کردن کیف را آموزش می‌بینند و پسرها هم حرفه‌هایی مثل کاشی شکسته و معرق و ... را. این کارها در بیرون از مراکز به فروش هم می‌رسند.

این روانشناس درباره نحوه شناسایی کودکانِ با نیازهای ویژه توسط موسسه توانبخشی توضیح می‌دهد: اکثرا خود والدین متوجه تفاوت این بچه‌ها با همسن و سالان‌شان می‌شوند و به پزشک متخصص - نورولوژیست کودکان و روانپزشک کودک و نوجوان - مراجعه می‌کنند. ارجاع هم معمولا از طرف متخصصین است. بعضی از خانواده‌ها هم کودکان خود را به مراکز بهزیستی می‌روند. بعضی از ارجاع‌ها هم از سمت سازمان بهزیستی به ما اتفاق می‌افتد.

او می‌گوید: ما برای آموزش‌های خود یک بسته جامع طراحی کرده‌ایم و برای هر یک از مهارت‌ها از خودیاری گرفته تا مهارت‌های اجتماعی و بازی، کتاب‌هایی تالیف کرده‌ایم که به تایید سازمان بهزیستی هم رسیده و چندین سال است که در مراکز ما آموزش داده می‌شوند. ما این بسته را از سال ۱۳۹۶ به مراکز تحت پوشش سازمان بهزیستی هم آموزش می‌دهیم.

آموزش حرفه و شغل حتی در ۴۰ سالگی

شجاعی در پاسخ به این که آیا کودکانی که وارد مدارس عادی می‌شوند، در آینده می‌توانند وارد دانشگاه شوند و مستقلا صاحب شغلی شوند، می‌گوید: بچه‌هایی که وارد مدارس عادی می‌شوند، ممکن است وارد دانشگاه هم شوند اما ما روی این گروه خیلی متمرکز نشده‌ایم که ببینیم در آینده آنها چه اتفاقی افتاده است، اما گروه هدف ما نهایتا می‌توانند وارد دبیرستان‌های استثنایی و بعد از آن وارد مراکز حرفه‌آموزی توانبخشی شوند. مثلا کودکان استثنایی بعد از اتمام دوره دبیرستان وارد مراکز حرفه‌آموزی می‌شوند و یک حرفه ساده را یاد می‌گیرند. این مراکز همان طور که گفتم تحت پوشش سازمان بهزیستی هستند و افرادِ تا ۴۰ ساله هم در این مراکز حرفه‌آموزی می‌کنند و می‌توانند یک حرفه و شغل را آموزش ببینند.