گزارشی که در پی می‌آید نگاهی است گذرا به عواملی که کوه‌های کشور را تهدید می‌کند. در بخشی از این گزارش نیز دیدگاه یکی از فعالان محیط‌زیست درباره روز کوهستان پاک منعکس شده است.
تا چند سال پیش کسی گمان نمی‌کرد که روزی فرا خواهد رسید که فعالان و دلسوزان محیط‌زیست ناگزیر به هشدار درباره تخریب کوه‌ها و کوهستان شوند اما این هشدارها زمانی شدت گرفت که تخریب‌ها هر روز دامن یکی از کوه‌های کشور را فرا گرفت. برای نمونه در سال‌جاری آسفالت کردن بخشی از مسیر منتهی به دماوند مایه دل‌نگرانی علاقه‌مندان به طبیعت شد به‌طوری که کارشناسان محیط‌زیست و آنانی که دل در گرو حفظ طبیعت دارند به هر شیوه و از هر تریبونی که توانستند با این رفتار نادرست با طبیعت مخالفت کردند؛ هشدار دادند و گاه در قالب عتاب، گاه در قالب خواهش از مسئولان خواستند حداقل اجازه ندهند قله دماوند که در میراث طبیعی هم به ثبت رسیده دستخوش چنین تصمیمات نابخردانه‌ای شود.
اول دماوند بعد علم کوه
ماجرای آسفالت دماوند همچنان موضوع روز بود تا اینکه محمد‌باقر صدوق، مدیر با‌سابقه محیط‌زیست، به مازندران رفت و در آنجا با حضور در مراجع قانونی توانست جلوی این تخریب را بگیرد و یک برگ طلایی دیگر به پرونده خود اضافه کند. پس از آن بود که اعلام شد دماوند آسفالت نمی‌شود. براساس رای دادگاه ماشین‌آلات راهسازی توقیف و حکم توقف عملیات راهسازی صادر شد. اما هنوز جوهر این حکم خشک نشده بود که از کلاردشت خبر رسید که می‌خواهند علم کوه را آسفالت کنند. این خبر به اندازه‌ای نگران‌کننده بود که بی‌درنگ فعالان محیط‌زیست دست به کار شدند و با واکنش نسبت به این اقدام در خصوص پیامدهای ناگوار احداث چنین جاده‌ای هشدار دادند.
جاده‌ای که به‌زعم برخی از فعالان محیط زیست، برخی معدنکاران در نهان بر اجرای آن تاکید می‌کردند. این جاده نیز پس از گزارش‌های متعدد در رسانه‌ها منتفی اعلام شد تا آنجا که فرماندار چالوس اعلام کرد اصلا ساخت چنین جاده‌ای مطرح نبوده است (نقل شبیه به مضمون). این موضع‌گیری یک مقام مسئول گرچه بر خلاف مستندات موجود مبنی بر تصمیم استاندار و دیگر مسئولان محلی برای احداث چنین جاده‌ای بود اما طرفداران محیط‌زیست آن را به فال نیک گرفتند. هرچه بود مسئولی خبر از تکذیب ساخت جاده‌ای می‌داد که خواب از چشم دوستداران طبیعت گرفته بود.
دل‌نگرانی‌ها ادامه دارد
اما هنوز این دل‌نگرانی‌ها ادامه دارد چرا که توسعه ناپایدار، لجام‌گسیخته به پیش می‌تازد و از همین رو‌ست که هر روز شاهد طرح جاده‌ای در دورترین مناطق و مرتفع‌ترین کوه‌های کشور هستیم. البته در این میان نه مجریان طرح به تخریب بافت‌های طبیعی کشور اهمیت می‌دهند و نه کسی مانع آنها می‌شود. فرسایش خاک از نظر آنها معنایی ندارد. آنها می‌خواهند جاده بسازند فرقی هم نمی‌کند که کوهی را تخریب کنند یا از میان دشتی عبور کنند در حالی که عبور جاده از ارتفاعات بیش از 1000متر به معنای عبور از مناطق کوهستانی است؛ مناطقی که شکننده و آسیب‌پذیرند و هر گونه دستکاری و دخالت در این اکوسیستم‌ها جز تخریب پیامد دیگری ندارد.
طبیعت‌گردی غیرمسئولانه
اما تنها احداث جاده، کوه‌ها و محیط‌های کوهستانی را تهدید نمی‌کند هجوم گسترده و بی‌ضابطه گردشگران از دیگر خطراتی است که این محیط‌های طبیعی را در معرض خطر قرار داده است. سیل گردشگران و کوهپیمایان که روز به روز بر تعدادشان افزوده می‌شود هر هفته به مناطق کوهستانی سرازیر می‌شوند. سبلان با ارتفاع 4800متر هر از چندی میزبان انبوه گردشگرانی از این دست است. تا آنجا که دلسوزان طبیعت در بازدید از این قله شاهد زباله‌هایی هستند که تا بالاترین ارتفاعات و در جای‌جای سبلان رها شده به‌ویژه انبوه زباله در اطراف دریاچه زیبای زمردین که در قله این کوه قرار دارد منظره زشتی را به نمایش گذاشته است.
اردوهای بی‌ضابطه
اردوهایی که تحت عناوین مختلف در محیط‌های کوهستانی برگزار می‌شود از دیگر عوامل تخریب کوه‌های کشور است. در برگزاری این اردوها تنها چیزی که در نظر گرفته نمی‌شود توجه به طبیعت است. اردوهایی که گاه شمار شرکت‌کنندگان آن بالغ بر 1000نفر هم می‌شود. برای آنکه تخریب ناشی از چنین اردوهایی را مشاهده کنید کافی است پس از پایان یکی از این اردوها سری به محل برگزاری بزنید آنچه مشاهده خواهید کرد انبوه زباله‌های رها شده و تخریب پوشش گیاهی و بافت منطقه تا ارتفاعات و گاه تا قله است.
تخریب با مجوز
کشف و استخراج معدن بلای دیگری است که دامن کوه‌ها را گرفته است. تا آنجا که دماوند هم از این تخریب‌ها مصون نمانده است. کوه‌های دیگر که جای خود دارد. البته همه این معادن با مجوز مشغول کارند!!!
چرای دام را هم باید به عوامل تخریب‌کننده افزود؛ بحثی که مجال دیگری می‌طلبد. با این همه دوستداران طبیعت همچنان امیدوارند و تلاش می‌کنند تا کوه‌ها و محیط‌های کوهستانی حفظ شود؛ آخر کوه‌ها بخشی از میراث طبیعی ما هستند باید آنها را قدر بدانیم. 4 مهر که به پایمردی دوستداران طبیعت به‌عنوان روز کوهستان پاک نامگذاری شد اینک به نمادی برای حفاظت و پاکسازی از کوه‌ها تبدیل شده است.
روزی برای حفاظت کوه‌ها
عباس محمدی، مدیر گروه دید‌بان کوهستان انجمن کوهنوردان ایران، درباره روز کوهستان پاک می‌گوید: حدود 20سال است که در ایران، چهارم مهر ماه «روز کوهستان پاک» نامیده شده است. بسیاری از کوهنوردان و طبیعت‌دوستان در یکی دو جمعه نزدیک به این روز، می‌کوشند که بخش‌هایی از مسیر کوهپیمایی خود را از زباله‌های رهاشده پاکسازی کنند. همچنین، برنامه‌هایی برای جلب توجه همگان به لزوم حفاظت محیط‌های ارزشمند کوهستانی اجرا می‌کنند.
وی با اشاره به اینکه مشکل کوه‌ها تنها زباله‌های رها شده در این محیط‌های طبیعی نیست می‌افزاید: اگرچه کوه‌های ایران با مشکلات بسیاری روبه‌رو هستند که ابعاد عظیم و فاجعه‌بار این گرفتاری‌ها، گاه مؤثر بودن کارهایی مانند جمع‌آوری چند کیسه زباله و نوشتن چند یادداشت و بر زبان راندن چند جمله را در پرده شک قرار می‌دهد، با این حال اما، نباید تردید کرد که اگر این کارهای «کوچک» (که اگر همه انجام دهند، کوچک هم نیستند) نبود، احساس مسئولیت در نیالودن کوه‌ها بسیار کمتر، و وضع کوهستان‌های ما بسی خراب‌تر از امروز بود و چه بسا که مسیرهایی پر رفت‌وآمد مانند راه‌های صعود به توچال در تهران یا مسیرهای علم‌کوه و دماوند و سبلان و... به کلی بدل به زباله‌دان شده بود.
این فعال محیط‌زیست به نکته ظریفی اشاره می‌کند: اگر امروز در مورد اقدام به تسطیح یک جاده در جنوب دماوند، یا طرح‌های پیشنهاد شده برای راهسازی در علم‌کوه و احداث تله‌کابین در کوه‌های گرگان یا معدنکاری در کرکس و جنگل‌زدایی در «ابر» حساسیت همگانی یا چشمگیر نشان داده می‌شود، به‌دلیل همین فعالیت‌های «کوچک» بوده است. بگذریم که بیشتر کسانی که خواسته‌اند کارهای بزرگ انجام دهند و نامی از خود باقی بگذارند، دست به اقدام‌هایی زده‌اند که برای خود یا سرزمین‌شان، فاجعه را در پی داشته است! به هرحال، تجربه نشان داده که گام‌های کوچک و پیوسته، مؤثرتر و مفیدتر از طرح‌های بزرگ حساب نشده بوده است.
هر سال تشکل‌های زیست‌محیطی مختلف در روز کوهستان پاک با فراخوان عمومی به محیط‌های کوهستانی می‌روند و این محیط‌ها را از زباله پاک می‌کنند، اقدامی که تا‌کنون باعث جلب بسیاری از مردم برای شرکت در این اقدام شده است به‌طوری که هرسال بر تعد اد شرکت‌کنندگان در این مراسم افزوده می‌شود. محمدی درباره اینکه امسال تشکل‌ها چه برنامه‌هایی تدارک دیده‌اند گفت: امسال هم سازمان‌های مختلفی در نظر دارند به پاکسازی کوهستان بپردازند؛ انجمن کوهنوردان ایران از جمله این تشکل‌هاست که دفترهای نمایندگی خود را به برنامه‌ریزی در جهت جلب مشارکت کوهپیمایان و پاکسازی مسیرهای پر رفت‌وآمد فرا خوانده است. شماری از گروه‌ها و باشگاه‌ها و هیأت‌های کوهنوردی (مانند هیأت تهران و هیأت کلاردشت) و سازمان‌های مردم‌نهاد انجمن حفظ محیط کوهستان، بنیاد توسعه کلاردشت، مؤسسه کوهستان سبز و... برنامه‌های ویژه برای پاکسازی بعضی نقاط یا کار آموزشی چهره به چهره در نظر گرفته‌اند.
وی در ادامه پیشنهادی برای شرکت در پاکسازی مناطق کوهستانی مطرح کرد: اگر در طول سال گذشته، فقط 3-2بار هم پا به کوه و طبیعت گذارده‌اید، به شکرانه برخورداری از این نعمت رایگان، در یکی از برنامه‌های خود در این روزها، دستکم 2ساعتی را به پاکسازی بخشی از مسیر خود اختصاص دهید. با دیگران گفت‌وگو کنید و به آنان دوستانه یادآور شوید که نباید زباله‌هایشان را در کوه رها کنند. به سازمان‌های مردم‌نهاد دوستدار کوهستان بپیوندید و در برنامه‌های آنها مشارکت کنید.
محمدی به علاقه‌مندان به شرکت در پاکسازی کوهستان توصیه می‌کند: با شهرداری‌ها، دهداری‌ها، شوراهای شهر و روستا، اداره‌های محیط‌زیست و دیگر نهادهایی که ممکن است به موضوع علاقه‌مند باشند، تماس بگیرید و از آنها بخواهید که به اجرای برنامه‌های پاکسازی و آموزشی شما کمک کنند.
وی به نقش رسانه‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: با مطبوعات، خبرگزاری‌ها و صداو‌سیما تماس بگیرید و از آنها بخواهید «روز کوهستان پاک» را معرفی کنند. گزارش فعالیت‌های خود را در اختیار رسانه‌ها بگذارید.در پایان نیز تاکید می‌کند: موارد آلودگی و تخریب کوه‌ها را گزارش کنید و عوامل آن را معرفی کنید.
