همشهری آنلاین- رابعه تیموری: به قول دکتر علی اکبر شمسی‌پور، استادیار دانشگاه تهران، در شمشک و دیزین هم که به‌اندازه ٢ هزار و ٨٠٠ متر از سطح دریا فاصله دارند و عنوان مرتفع‌ترین نقاط استان پهناور تهران را یدک می‌کشند، مردمانی یافت می‌شوند که سرمای استخوان سوز زمستان این مناطق را تاب می‌آورند و ییلاق و قشلاق تابستانه و زمستانه ندارند. از گذشته تا امروز مردم لواسانات بالانشین‌ترین مردم این شهر بزرگ بوده‌اند که در ١٢ ماه سال ساکن خانه و محله‌ای با ارتفاع ٢ هزار متر بالاتر از سطح دریا هستند. توک مزرعه که در دامنه کوه ورجین قرارگرفته، بلندترین محله لواسانات است و در گویش محلی مردم این منطقه به نام توک یا توکه به معنای نوک یا بلندی شهرت دارد:
چاشنی‌های جذاب بالانشینی
وقتی محله پراز برج‌های لاکچری اصطلک را پشت سر می‌گذاری، پیش از نمایان شدن تابلوی ورودی توک مزرعه، قد و بالای رشید کوه ورجین به زیبایی خودنمایی می‌کند. دود و دم هوای تهران قله یخ‌زده ورجین را هم بی‌نصیب نگذاشته و آسمان انباشته از ابرهای خاکستری است که روی بام ویلاها و خانه‌های کوچک و بزرگ دامنه کوه سایه انداخته‌اند. سراشیبی بعضی از کوچه و خیابان‌ها آنقدری تیز هست که با هر قدم به‌خاطر بی‌اوری سینه کش ورجین را بالا و پایین می‌روی. ساخت‌وساز پلکانی خانه‌های خیابان مسجد تا کمره کوه کشیده شده و خانه ویلایی خانواده صالحی از نزدیک‌ترین همسایه‌های ورجین هستند. از پنجره این خانه خیابان و رهگذرانش دور و کوتاه قامت به نظر می‌رسند و طلوع و غروب خورشید تماشا دارد، اما مشکلاتی که چاشنی جدانشدنی بالانشینی است، این جذابیت‌ها را برای اهالی آن کمرنگ کرده است. مادر خانواده صالحی می‌گوید: «در تابستان خیال ما آسوده است که از سیل و طوفان در امانیم، ولی در سایر ایام سال سیل، کولاک و طوفان ساکنان اینجا را تهدید می‌کند.» اگر چه سبک زندگی مردم دامنه ورجین با شرایط و امکانات شهری این نقاط سازگار شده، اما گاهی دور از دسترس بودن مراکز خرید مختلف، طعم کوه‌نشینی را به کام مادر خانواده صالحی گس می‌کند.
شمشک میهمان‌پذیر
شهر شمشک با آن که از ١٢ سال پیش نام شهر را یدک می‌کشد، اما هنوز هم از حال‌وهوای گذشته و هویت روستایی اش جدا نشده. باغ‌های پربرکت آن که پای قله دال چین سبز شده‌اند با سیم‌کشی یا سنگ‌چینی از هم جدا شده‌اند و تک و توک درختان تبریزی کهنسال شمشک هم که روزگاری در مسیر مال روی باغ‌ها سایه سر رهگذران بودند، حالا به ملک‌های شخصی افزوده شده‌اند. پوشش مردم شمشک بیش از آن که زمستانه باشد، به پوششی پاییزه شباهت دارد و انگار هنوز زمستان به اینجا نرسیده است! درختان کهنسالی که لابه لای ویلاها و مجتمع‌های مسکونی جورواجور ردیف شده‌اند، از زمختی فضای کوچه و خیابان‌های خلوت شهر کم‌کرده است. سرمای هوا شمار بومیان شمشک را انگشت‌شمار کرده و غریبه‌هایی که نگهبانی از باغ و ویلاهای اهالی را بر عهده‌دارند بیشترین ساکنان شمشک هستند. بسیاری از کسانی هم که از خدمات‌رسانی در پیست اسکی نان درمی آورند، اهل شمشک نیستند و در طول کاسبی چند ماهه خود باید در مسیر محل کار تا محل سکونت خود در رفت‌وآمد باشند. مجید یکی از این کاسبان فصلی شمشک است که از حشر و نشر او با مردم بالانشین سالیان زیادی می‌گذرد. او می‌گوید: «در فصل گرما آرامش اینجا دلنشین است، ولی زمستان‌هایی دلگیر و خلوت دارد و با این که مردم سایر نقاط تهران برای تفریح به اینجا می‌آیند، مردم اینجا را کمتر در این حوالی می‌بینیم. »شب‌های همنشینان دال چین صفایی خاص دارد و وقتی سیاهی شب دامنش را روی کوه و صخره‌های شمشک پهن می‌کند، آتش‌هایی که روی آلاچیق‌ها و بام خانه‌ها روشن می‌شود، شب‌های این بام پربروبیای تهران را روشن می‌کند.
این سر تهران زمستان، آن سر تهران تابستان
دکتر علی‌کبر شمسی‌پور اختلاف ارتفاع مرتفع‌ترین و پست‌ترین نقاط جغرافیایی شهر تهران را برابر با ٩٧٨ متر عنوان می‌کند. این دانشیار دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران می‌گوید: «مرتفع‌ترین نقاط شهر تهران در دارآباد در منطقه یک شهرداری قرار دارد که بلندای آنها برابر با ٢٠١٠ متر است و محله‌ی انتهایی شهر ری در مسیر بزرگراه ورامین در منطقه ٢٠ شهرداری و از توابع شهرستان ری با ارتفاع حدود ١٠٣٢ متر پست‌ترین محدوده شهر تهران است.
او این اختلاف ارتفاع را در شکل‌گیری تنوع اقلیمی و کیفیت محیطی و فضای زندگی تاثیرگذار می‌داند و می‌گوید: «این تفاوت‌ها در اقلیم، پوشش گیاهی، دما و رطوبت هوا، نوع و میزان بارش آشکارا دیده می‌شود و اثرات خود را در میزان خدمات اکوسیستم در این دو منطقه اقلیمی متفاوت نشان می‌دهد.» دکتر شمسی‌پور ادامه می‌دهد: «نقاط مرتفع سرد و برف‌گیر هستند که سبب کاهش جمعیت این نقاط در فصل سرما شده اما در مقابل فعالیت‌های گردشگری و ورزشی رونق می‌گیرد که جزو خدمات فرهنگی طبیعت است، مناطق مرتفع پوشش گیاهی متراکم‌تری دارند و درختچه‌ها و بوته‌های چند ماهه مقاوم به سرما در آنجا رشد می‌کنند که دوام و ماندگاری بیشتری دارند. در این مناطق بارندگی سالانه به حدود ٤٠٠ تا ٤۵٠ میلیمتر می‌رسد و چشمه‌زارها فراوانند. در مقابل در مناطق کم‌ارتفاع بارندگی سالانه کمتر از ١٠٠ میلیمتر است، آب‌وهوایی گرم‌وخشک دارند و در آنجا پوشش گیاهی تنک و مقاوم به خشکی و شوری هستند. منابع آبی نقاط کم‌ارتفاع محدودتر است و این مکان‌ها زیستگاه مناسبی برای خزندگان و البته پستانداران شکارچی همچون گرگ، شغال، و روباه و به‌شمار می‌آیند.»
این دانشیار دانشگاه اختلاف ارتفاع زیاد بین پست‌ترین نقاط استان تهران در روستای حصارگلی در مرز ورودی پارک ملی کویر با ارتفاع ٧٩١ متر با بلندترین نقاط مسکونی استان در شمشک با ٢٦٠٠ متر و روستای لزور با ٢٣۵٠ متر را از عجایب این استان به نسبت کوچک کشور می‌داند که با وجود فاصله مکانی حدود ١٤٠ کیلومتری (از جنوب ورامین تا شمال شهرستان شمیرانات)، چنین اختلاف ارتفاع قابل‌توجهی دارند.
بام‌هایی برای تماشای شهر
در تهران ١٢ نقطه مرتفع به نام بام‌های شهر شناخته شده‌اند که اگر چه فقط استراحتگاه‌هایی موقت و کوتاه برای گردشگران به شمار می‌آیند، اما از فراز آنها می‌توان جریان زندگی در همه نقاط این شهر پرهیاهو را تماشا کرد. این بام‌ها در محله‌های توچال، جماران، ولنجک، آرژانتین، بلوار اوشان، رسالت، سعادت آباد، بلوار بوعی، شهرک قائم وشهرک محلاتی قرارگرفته‌اند.
بیشتر بخوانید:مرتفع‌ترین اکسیژن‌ساز تهران اینجاست | یادگار دولوی قاجار؛ ریه تنفسی پایتخت
نظر شما