همشهری آنلاین - لیلا شریف: حوزه علمیه قم از اوایل سال۱۳۰۰، این شهر را به پایگاه اصلی برای علمای شیعه تبدیل کرد. این حضور موجب شد که کتابخانه‌های شخصی و خانگی با هدف مطالعه طلاب هر روز پررونق‌تر شوند تا جایی که حسین متقی، نسخه‌شناس و پژوهشگر، شهر قم را به‌عنوان «تنها شهر روی کره زمین با بیشترین تعداد کتاب و کتابخانه» معرفی کرد. براساس اطلاعاتی که از این نسخه‌شناس مشهور در یک کتاب منتشر شده است، باید گفت که حضور طلاب و علمای ایرانی و بین‌المللی در قم، این شهر را به پاتوق دوستداران کتاب‌های مذهبی و فلسفی تبدیل کرده است.
شهری با ۲۵هزار کتابخانه
ماجرای انتخاب شهر قم به‌عنوان پرتراکم‌ترین نقطه جهان از نظر وجود کتاب و کتابخانه، مربوط به کتاب «تاریخ شفاهی نسخه‌پژوهان و فهرست‌نگاران» است که با همت کتابخانه آیت‌الله العظمی بروجردی(ره) چندی پیش منتشر شد.
در بخشی از این کتاب ۸۰۰صفحه‌ای، حسین متقی به آمار و ارقامی استناد کرده که تا پیش از این کمتر مورد توجه قرار گرفته بود: «شهر قم شاید تنها شهر روی کره زمین باشد که بیشترین کتاب و کتابخانه در آن قرار دارد. خاطرم هست زمانی (شاید سال ۲۰۱۲) به شهر قم شهر ۲۵هزار کتابخانه می‌گفتند. البته بدون‌تردید این سخنی حداقلی است؛ چراکه به باور بنده شاید به‌جرأت بتوان گفت در این شهر دست‌کم بالای ۱۰۰هزار کتابخانه(با موجودی ۲هزار کتاب به بالا) وجود دارد.»
او در شرح بیشتر این موضوع، افزود: «شما کافی است تصور کنید در شهری که از تمامی شهرهای ایران و ۱۲۰ کشور جهان دست‌کم ۳۰۰هزار طلبه مشغول تحصیل علوم دینی است، در حالت کمینه آن اگر به‌طور متوسط ۳۰درصد این طلاب فقط ۲هزار کتاب داشته باشند، تعداد کتاب‌ها حدود ۲۰۰میلیون جلد در شهر قم اختصاصا مربوط به کتب طلاب علوم دینی خواهد بود.»
تبدیل خانه به کتابخانه شخصی
یکی از نکات رایج در میان علما و افرادی که مشغول تحصیل در حوزه‌های علمیه هستند، داشتن کتابخانه‌های شخصی مملو از کتاب‌های مذهبی، فقهی و فلسفی است؛ موضوعی که حسین متقی هم در صحبت‌هایش به آن اشاره کرده است.
به‌گفته این پژوهشگر «جالب است بدانید در این بین حتی کسانی را می‌شناسیم که در منزل سه‌طبقه خود حدود ۴۰هزار جلد کتاب دارند. حال شما اگر موجودی کتابخانه‌های رسمی، مدارس علمیه، صدها مؤسسه تحقیقی و کتابخانه دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها و حتی موجودی کتابفروشی‌ها و غیره را هم درنظر بگیرید، ببینید با چه رقم شگفت‌انگیزی مواجه خواهید شد.»
کتابخانه حضرت‌معصومه (س)
شکل‌گیری کتابخانه حضرت معصومه(س) -باتوجه به اسناد وقرائن موجود- ازنیمه‌دوم‌قرن سوم هجری بوده است. براساس اطلاعات ارائه‌شده در سایت این کتابخانه، برپایی و تأسیس محافل و مدارس دینی با محوریت حرم مطهر و نیز اهدای کتاب از سوی دانشمندان و خیرین، فرهنگ «وقف» را در جامعه گسترش داد و یکی از مصادیق همیشگی آن، تأسیس و تجهیز کتابخانه است.
سال ۱۳۳۱شمسی بود که متولی وقت (مرحوم حاج‌سیدابوالفضل تولیت) ۱۵۰۰ جلد کتاب (خطی و چاپی) و همچنین آیت‌الله مرعشی نجفی ۵۰۰جلد کتاب به این کتابخانه اهدا کردند تا بخشی از نیاز مراجعه‌کنندگان و پژوهشگران تأمین شود.
امتیاز این کتابخانه نسبت به دیگر کتابخانه‌ها دارابودن آرشیو اکثر روزنامه‌ها و مجلات کشور است. تعداد کتاب‌های کتابخانه آستانه بالغ بر ۶۵هزار جلد است.
کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی
براساس اطلاعات منتشر شده در سایت این کتابخانه باید گفت در جایگاه نخستین کتابخانه‌های ایران و سومین کتابخانه‌های جهان قرار دارد. آیت‌الله مرعشی نجفی از دوران جوانی و آغاز تحصیلاتش با چشم‌پوشی از نیازهای ضروری، مانند خوراک و پوشاک، به جمع‌آوری نسخه‌های خطی و کتاب‌های مهم می‌پردازد. تلاش آیت‌الله مرعشی موجب شد تا او کتابخانه‌ای شخصی و ارزشمندی ایجاد کند و زمانی که از عراق به ایران مهاجرت کرد این مجموعه غنی را با خود به همراه آورد. آیت‌الله مرعشی پس از تأسیس یکی از ۴مدرسه علمی بزرگ در قم، به نام مدرسه مرعشیه، دست به ایجاد یک کتابخانه کوچک در گوشه‌ای از مدرسه زد. استقبال از این کتابخانه چنان شدت گرفت که در گذر زمان برای گسترش کتابخانه تصمیم‌گیری شد. به این ترتیب در سال ۱۳۴۹شمسی کلنگ بنای کتابخانه‌ای بزرگ به‌دست ایشان برزمین زده شد و این کتابخانه بعد از ۴سال یعنی در سال ١٣٥٣ با ۱۶هزار جلد کتاب خطی و چاپی افتتاح شد. در حال حاضر بیش از یک میلیون جلد کتاب چاپی فارسی، عربی، ترکی و اردو بخشی از موجودی مخازن این کتابخانه است.
کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران
کتابخانه‌های تخصصی در شهر قم با تکیه بر ۲گرایش اسلام و ایران، در راستای تقویت و فعال‌کردن بحث‌ها و مطالعات تاریخی راه‌اندازی شده است. کتب کتابخانه تخصصی تاریخ به دوره‌های تاریخی و مناطق جغرافیایی تقسیم شده است. هدف از ایجاد آن، رفع خلأ پژوهشی در زمینه‌های تاریخ بود و به همین دلیل در سال ۱۳۷۴شمسی، تصمیم برای افتتاح این کتابخانه اجرایی شد. براساس اطلاعات سایت این کتابخانه باید گفت که«نیت بنیانگذاران این کتابخانه، در حوزه فرهنگ و تاریخ اسلام و ایران پیونددادن رویدادها و وقایع تاریخی آن بوده است. این مجموعه، وابسته به دفتر آیت‌الله سیستانی است که با نظارت سیدجواد شهرستانی و مدیریت رسول جعفریان اداره می‌شود.» این کتابخانه با حدود ۴هزار جلد کتاب افتتاح شد اما امروز تعداد کتاب‌های موجود به بیش از ۲۶۰هزار کتاب در ۱۰۶ موضوع و ۶۳۵۰۱ نسخه دیجیتال می‌رسد. علاوه بر خریدهای روزانه و خرید سالانه از نمایشگاه بین‌المللی کتاب، چندین کتابخانه شخصی خریداری و آثار تاریخی آنها تفکیک شده و در کتابخانه قرار داده شده است.
انتشارات پررونق در قم
مرور آمار انتشار کتاب در سراسر کشور نشان می‌دهد که شهر قم در این حوزه هم حرفی برای گفتن دارد. براساس اطلاعاتی که آبان‌ماه سال جاری از سوی علی عموزاده، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان قم اعلام شد، باید گفت که هر سال به ۱۰ هزار کتاب در استان قم مجوز داده می‌شود و به این ترتیب، نزدیک به ۵/۳۵درصد کاغذ کشور چه تولید داخلی و چه وارداتی در استان قم مصرف می‌شود و این استان بعد از تهران بیشترین ناشر را به‌خود اختصاص داده است. بیشترین چاپخانه بعد از تهران در استان قم مستقر است و بیشترین چاپ کتب دینی در این استان صورت می‌گیرد. به‌گفته نهادهای معتبر و رسمی، این استان بیشترین تولیدات رسانه‌ای و محتوایی در ایران را به‌خود اختصاص داده است.
نظر شما