شاید هیچ‌کدام از شما ندانید سرهنگ هاشمی آنقدر با دغدغه ترافیک تهران درگیر است که به قصد لمس مشکلات، از مرکز شهر تا بازار در لباس یک شهروند معمولی سوار یکی از همین موتورهای مسافر‌کش شده و از دیدن این همه تخلف راهنماییورانندگی، شوکه می‌شود. او حالا دلایل ریشه‌ای این معضل را کشف کرده و آن‌ها را با همشهری‌مسافر در میان می‌گذارد. دلایلی که شاید برای اولین بار بهعنوان عامل ایجاد ترافیک در شهر مطرح می‌شود.با این گفت‌وگو همراه باشید.
ساختمان 6 طبقه اداره پلیس راهنمایی و رانندگی، خیلی شلوغ نیست. در هر طبقه تعداد کمی مراجعه‌کننده در راهرو به انتظار نشسته‌اند. اما مردان ستاره‌به‌دوش در تمام راهروها در حال تردد هستند. از اطراف صدای کوبیده شدن پاها به نشانه احترام مرتب به‌گوش می‌رسد. در بالاترین طبقه این ساختمان، بالاترین مسئول پلیس راهنمایی‌و رانندگی شبانه‌روز مشغول فعالیت است. سرهنگ هاشمی وقتی درباره مشکلات ترافیکی شهر تهران صحبت می‌کند، به‌سختی می‌تواند به صندلی‌اش تکیه دهد.
- جناب سرهنگ، همه شهروندان تهرانی می‌دانند تعداد خودروهایی که در سطح شهر تردد می‌کنند نسبت‌به ظرفیت معابر این شهر بسیار زیاد است. آیا پلیس راهنماییورانندگی تهران آمار دقیقی از این شرایط دارد؟
بله. آمار نشان می‌دهد در شهر تهران بدون احتساب کوچه‌ها، 33میلیون مترمربع فضای عبور شریانی وجود دارد. 5میلیون مترمربع نیز فضای پارک برای وسایل نقلیه در این شهر موجود است که اگر با فضاهای قابل‌تردد جمع کنیم، 38میلیون مترمربع فضا برای خودروها تعریف خواهد‌شد. حال اگر بخواهیم به این خودروها فضای عبوری بدهیم، برای این‌که یک‌خودرو بتواند با سرعت 30کیلومتر در ساعت حرکت کند به 49مترمربع فضا نیاز دارد.
این محاسبات نشان می‌دهد در فضای 38میلیون متر‌مربعی شهر تهران، 755هزار خودرو می‌توانند تردد کنند. اما خودروها 2باند از خیابان‌های شهر را به پارکینگ تبدیل کرده و استعداد حرکت 280هزار ماشین را گرفته‌اند.
یعنی فضایی که برای عبور باقی می‌ماند متعلق به 495هزار دستگاه خودرو است. این درحالی است که ما در شهر تهران 3میلیون‌و600هزار دستگاه ماشین داریم! اگر نصف این تعداد خودرو هم فعال باشند، معابر تهران بیش از سه‌و‌شش‌دهم برابر ظرفیت‌شان مورد‌استفاده قرار می‌گیرند. اما تعداد بالای خودروها در این شهر، دلیل ایجاد ترافیک نیست!
- پس به عقیده شما علت ترافیک شهر تهران چیست؟
مشکل چیز دیگری است که من در ادامه بحث برای شما شرح می‌دهم. اما درباره تعداد بالای خودروها باید بدانید سرانه تملک خودرو در کشور ما به ازای هر 10نفر یک‌و‌چهاردهم است. اما در کشورهای توسعه‌یافته این عدد به 9و11دهم می‌رسد. یعنی به ازای هر 10نفر 9 و یا حتی 11خودرو وجود دارد، اما آن‌ها با این حجم از ترافیک مواجه نمی‌شوند، زیرا ما ضوابط لازم برای استفاده از خودروی شخصی را نداریم.
به عقیده من دسترسی به هر نقطه از شهر حق مسلم هر شهروند است، اما استفاده از وسیله نقلیه شخصی امتیازی است که باید بهای آن پرداخته شود. با این حال انرژی ارزان، در دسترس همه قرار دارد و درحالیکه هر مترمربع از خیابان، برای شهرداری تهران 30میلیون تومان هزینه خواهد داشت، برای پارک خودرو در کنار خیابان‌ها آزادی عمل کامل وجود دارد. پس می‌بینید که فرهنگ استفاده از خودرو، سازنده ترافیک شهر تهران است، نه تعداد بالای خودروها! این شرایط را در‌نظر داشته باشید و آن را در کنار مراکز متعدد تولید سفر در شهر تهران قرار بدهید تا علت شرایط بحرانی ترافیک در تهران کاملاً مشخص شود.
- ممکن است چندنمونه از این مراکز را مثال بزنید؟
یکی از این مراکز عدیده تولید سفر، دانشگاه‌ها هستند که درطول سال، کنکورهای مختلفی در مقاطع مختلف برگزار کرده و هر کدام از این کنکورها اختلال شدیدی در ترافیک شهر ایجاد می‌کند. نمایشگاه بین‌المللی تهران یکی دیگر از مراکزی است که در طول سال نمایشگاه‌های مختلفی در آن برگزار می‌شود. درحالیکه ظرفیت پارکینگ نمایشگاه بین‌المللی 2هزار‌و400دستگاه خودرو است، تعداد 20هزار خودرو در روزهای برگزاری نمایشگاه به این محل مراجعه می‌کنند.
یعنی برای 86درصد خودروها محل پارک وجود ندارد. از آن بدتر کسانی هستند که بدون ماشین به نمایشگاه مراجعه می‌کنند. در ساعت تعطیلی نمایشگاه، مردم در کنار بزرگراه شهیدچمران جمع می‌شوند و یک قیف درست می‌کنند، به‌طوری که خودروها برای عبور از 150متر اطراف نمایشگاه، 2ساعت در ترافیک متوقف می‌شوند. این درحالی است که وزارتخانه‌ها هم بار زیادی به دوش راهنماییورانندگی می‌اندازند.
- جناب سرهنگ، وزارتخانه‌ها چه‌طور می‌توانند ترافیک ایجاد کنند؟
چند‌مثال می‌زنم تا این موضوع روشن‌تر شود. سالن اجتماعات وزارت کشور 4هزار نفر ظرفیت دارد و در روزهای مختلف سال مراسم متعددی در آن اجرا می‌شود. این سالن حتی برای پارک یک‌خودرو پارکینگ ندارد. این درحالی است که رییس شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور، معاون عمرانی وزارت کشور است.
یعنی او تئوریسین حمل‌و‌نقل در کشورمحسوب می‌شود. اما سالن اجتماعات همین وزارتخانه ترافیک خیابان‌های اطراف را به شدت مختل می‌کند. یک نمونه دیگر سازمان حج و زیارت است. حج سنت مذهبی واجب و پسندیده‌ای است، اما کسانی که می‌خواهند به مکه معظمه مشرف شوند با همراهی اقوام‌شان به سمت فرودگاه مهرآباد حرکت می‌کنند.
در روزهای برگزاری حج تمتع واقعاً خدا باید کمک‌مان کند تا بتوانیم ترافیک قفل‌شده خیابان‌های اطراف را کنترل کنیم. البته این تمام ماجرا نیست. یکی دیگر از مراکزی که به‌شدت بر ترافیک شهر تاثیر می‌گذارند پمپ‌بنزین‌ها هستند. در 30سال گذشته در شهر تهران 7پمپ‌بنزین ساخته شده است، درحالیکه 12پمپ‌بنزین هم در این سال‌ها از رده خارج شده‌اند.
یعنی نه‌تنها تعداد پمپ‌بنزین‌ها افزایش پیدا نکرده، بلکه 5پمپ‌بنزین هم کم شده است. شما حتماً صف‌های طولانی این مراکز را درست در کنار خیابان و در مسیر حرکت خودروها دیده‌اید که یک‌لاین خیابان را مسدود می‌کنند و اگر ماشینی در کنار خیابان پارک شده باشد، این صف دو‌لاین از خیابان را حذف می‌کند.
همه این مشکلات به این دلیل است که وزارت نفت پمپ‌بنزین کافی برای شهر تهران نساخته است و هیچکس از این وزارتخانه نمی‌پرسد که چرا این 3میلیون‌و600هزار خودرو از همان تعداد پمپ‌بنزینی استفاده می‌کنند که 30سال قبل برای استفاده 100هزار خودروی موجود در شهر تهران ساخته شده.
به همه این‌ها سفرهایی را اضافه کنید که به دلیل نبود خدمات الکترونیک در شهر انجام می‌شوند. مثل سفرهایی که برای واریز کردن فیش‌های مختلف بانکی صورت می‌گیرد. البته مراکزی که خدمات الکترونیک هم ارایه می‌کنند به دلیل این‌که مردم با فرهنگ استفاده از آن آشنا نیستند، نمی‌توانند به کاهش تردد در شهر کمک زیادی کنند. اگر تکنولوژی به کمک شهر تهران بیاید 30درصد سفرها کاهش می‌یابد.
- با این اوصاف شما با مشکلات زیادی برای کنترل ترافیک شهر روبه‌رو هستید.
بله و نه‌تنها ما با مشکل زیادی برای کنترل ترافیک مواجه می‌شویم، تعادل زندگی شهروندان نیز در شهر به‌هم می‌خورد. سازمان‌ها و وزارتخانه‌های مختلف، الگوهای نظم را بر‌هم می‌زنند و باعث می‌شوند مردم رانندگی تهاجمی داشته‌باشند. مساله‌ای که باعث بروز تصادفات رانندگی و ایجاد خسارت‌های چبران‌ناپذیری می‌شود. پلیس راهنماییورانندگی درحالی سعی می‌کند این شرایط بحرانی ترافیک را کنترل کند که دیگر ارگان‌های مسئول هیچ‌کدام از وظایف خود را انجام نمی‌دهند. ما در‌واقع 70درصد فعالیت‌هایی که انجام می‌‌دهیم، جزو وظایف سایر ارگان‌هاست.
- چه ارگان‌هایی در کنترل ترافیک شهر باید با شما همکاری کنند؟
رسالت پلیس راهنماییورانندگی شهر تهران مدیریت و نظارت بر ترافیک پایتخت است. نیروهای ما در 3شیفت و به‌صورت 24ساعته مشغول به کار هستند. اما با توجه به تراکم ترافیک در شهر تهران، دوسوم پرسنل ما به صورت 2شیفته کار می‌کنند، زیرا برخی از سازمان‌ها به‌اندازه سهم خود در مدیریت ترافیک نقش ندارند.
بهعنوان مثال، اجرای طرح زوج‌و‌فرد به‌منظور کاهش آلودگی هواست و متولی آن سازمان حفاظت محیط‌زیست است. براساس آیین‌نامه اجرایی شورای‌عالی محیط‌زیست، این سازمان باید با همکاری شهرداری و پلیس طرح زوج‌و‌فرد را کنترل کند، درحالیکه سازمان حفاظت محیط‌زیست هیچ حضوری در این زمینه ندارد.
برعکس آن شهرداری تهران به‌طور صددرصد با ما هماهنگ است. پلیس راهنماییورانندگی با معاونت حمل‌و‌نقل و ترافیک شهرداری همکاری بسیار خوبی دارد و در آینده نتیجه آن را هم شهروندان خواهند دید.
- تعامل بین شهرداری و پلیس راهنماییورانندگی به چه شکل است؟
بخشی از همکاری ما با شهرداری به مرکز کنترل ترافیک مربوط می‌شود که در این زمینه به‌خوبی فعالیت می‌کنند. اما مشکل این‌جاست که دوربین‌های کنترل ترافیک در سطح شهر تهران حدود 450عدد هستند، درحالیکه ما اگر بخواهیم تمام شهر را به‌صورت مکانیزه کنترل کنیم باید حداقل 6هزار دوربین داشته‌باشیم.
بنابراین ما مجبوریم از نیروهای پلیس در 300مبدا‌ء ورودی به طرح استفاده کنیم. در واقع ابزاری که در دست داریم با ماموریتی که برعهده ما قرار‌داده‌اند، متناسب نیست. من مجبورم نیروهای پلیس را در 2شیفت به‌کار بگیرم و آن‌ها در اثر انجام این کار فرسوده می‌شوند. با این حال ترافیک شهر تهران تحمل کمترین انحراف را ندارد. اگر یک رنو در بزرگراه دچار نقص فنی شود، تعادل ترافیکی تمام بزرگراه‌های شهر به‌هم می‌خورد و مشکل بزرگ دیگر ما این است که قوانین راهنماییورانندگی بازدارنده نیستند.
یعنی قوانین راهنمایی و رانندگی نمی‌توانند جلوی تخلفات را بگیرند؟ به‌این‌ترتیب راهکار چیست؟
متاسفانه ،حقیقت این است که قوانین ما آنقدر قوی نیستند که بتوانند حرمت خودشان را حفظ کنند. بدون وجود نیروی پلیس کمتر کسی قانون را رعایت می‌کند. درحالیکه ترافیک تهران هم دنبال بهانه‌ای می‌گردد تا فاجعه‌ای را در شهر رقم بزند. لازم است این قوانین تقویت بشوند تا ما مجبور نباشیم پای هر تابلو یک مامور بگذاریم.
قوانین موجود آنقدر برش ندارند که جلوی خلاف‌کردن مردم را بگیرند. به‌عنوان‌مثال 74درصد تخلفات شهر تهران توقف غیر‌مجاز است. 25درصد این توقف‌ها نیز پارک دوبله است؛ مساله‌ای که ترافیک شهر را به آسانی مختل می‌کند.با این وصف من از شهروندان می‌خواهم توقف غیر‌مجاز، ورود‌ممنوع و عبور از چراغ‌قرمز را بهعنوان تخلفات اصلی که باعث بروز حوادث و ایجاد ترافیک می‌شوند، به‌طور‌جدی انجام ندهند تا اثر آن را در کاهش ترافیک شهر مشاهده کنند.
همشهری مسافر
