دوم این‌که اتفاقات طبیعی نظیر زلزله و سیل مثل مهریه نیست که کسی نداده و نگرفته باشد. به وقتش همچین جلوی پای‌تان سبز می‌شود که تصورش را هم نمی‌کنید. اگر می‌خواهید سورپرایز یا همان شگفت‌زده فارسی، نشوید از همین حالا مواظب باشید و آگاه و آماده.
«...از دیگر آیات وی موج‌ها‌ی کوه‌مانند در دریاست که اگر بخواهد باد را می‌خواباند و آن‌ها در سطح دریا راکد می‌شوند».(سوره شورا، آیه32)
این البته یک‌سوی ماجراست. سوی دیگر وقتی است که نخواهد آرام باشد. آن‌جاست که در کتاب آسمانی می‌خوانید: خداوند «...کوه متلاشی می‌شود و دریاها از هم می‌پاشد و زمین تکه‌تکه...» زمین غرید و دریا خروشید. زمین یک‌بار دیگر از یاد برد که در تمام دوران حیاتش گهواره آدمی بوده است؛ پناهگاه امن او برای بودن.
«دریا» از یاد برد که همواره آدم‌ها، حیران و سردرگم، اسیر سرپنجه پرقدرت خشم طبیعت شدند. آن‌ها که در آب‌ها‌ی خروشان غوطه نخوردند، در گل‌و‌لای غرق نشدند و توانستند نظاره‌گر جهان در‌هم‌شکسته و به‌هم پیچیده اطراف خود باشند، هنوز در بهت و ناباوری هستند و همه دنیا داغدار صدها هزار انسانی است که طومار زندگی‌شان در پیچ‌و‌تاب امواج سهمگین و بلند‌مرتبه پاره‌پاره شد.
همین چند روز پیش بود که دومین سونامی، کام زندگی را به مردم دور‌ترین نقطه دنیا تلخ کرد. مردمی که تا دیروز عزتی داشتند و احترامی و اندک ثروتی، حالا گرفتارند و مصیبت‌دیده و گریان. آن‌ها که برای آینده‌شان هیچ داستانی شبیه به این‌که حالا رخ داده را تصور نمی‌کردند، آن‌قدر برای زندگی در بحرانی‌ترین شرایط آمادگی نداشتند و آن‌قدر بلایای طبیعی را جدی نمی‌گرفتند. حالا صدهاهزار نفر اسیر بی‌تدبیری مدیرانی شده‌اند که شایعه است، تصور وقوع سیل بزرگ و زلزله‌ای مهیب به جهت آزمایش‌ها‌ی نظامی‌شان هر لحظه به واقعیت نزدیک‌تر می‌شده است.
به بلا معروف است، اما هنوز کسی نمی‌داند رویدادهای طبیعی را باید بلایای طبیعی نامید یا در نهایتش حاصل نوع رفتار ما در زندگی است که به صورت یک اتفاق سهمگین به خودمان باز‌می‌گردد. هنوز معلوم نیست، اما بعید هم نیست که در آینده دانشمندان کشف کنند مثلاً زلزله بر اثر استفاده بیش از حد مردم از آب‌میوه‌خوری و همزن برقی و لرزاننده موبایل است. از این دست اتفاقات که امروزه به بلایای طبیعی شهره است، باید به زلزله و رانش و سیل اشاره کنیم که نمونه‌ها‌ی عینی‌اش را همین چند روز پیش در شرق آسیا دیدیم.
ایران در بسیاری از موارد آب‌و‌هوایی رکورددار است. کشوری که از معدود مناطق 4فصل دنیاست، از بروز حوادثی نظیر آتشفشان(البته به فرض خاموش ماندن دماوند)، توفان‌ها‌ی دریایی و گردباد در امان است و فقط سه‌حادثه طبیعی دیگر زلزله، رانش زمین و جاری شدن سیل می‌تواند شهروندان را تهدید کند.
اما اتفاقی که بعد از وقوع حوادثی نظیر زلزله رخ می‌دهد از دو‌بعد قابل‌بررسی است. یکی شرایط زلزله و ویژگی‌ها‌ی آن و رفتار بعد از آن و دیگری نگاه مردم به عنوان یک قشر عام به دغدغه‌ای به‌نام زلزله. همین حالا روزهای ابتدایی زلزله غمبار بم را به یاد بیاورید. روزهایی که به‌واسطه درگذشت ده‌ها هزار هموطن و البته گزارش‌ها‌ی متعدد کارشناسان درباره ایمن نبودن شهرها و ساختمان‌ها، مردم دچار استرس و ترس بسیاری شده‌بودند و هر روز بازار شایعه درباره محل زندگی‌شان گرم‌تر از قبل می‌شد.
با گذشت چند‌هفته از این واقعه و کاهش بار تبلیغاتی در این زمینه از نگرانی مردم و فشار افکار عمومی نیز کاسته شد تا این‌که در بهار امسال با بروز زلزله در چالوس و احساس آن در تهران و به ویژه مناطق غرب و شمال‌غرب تهران تا چندین روز بازار شایعه داغ بود و شب‌ها شاهد خیابان‌خوابی مردم شهرمان بودیم. این خلاصه‌ای از رفتار انسان‌ها در مواجهه با زلزله بود که تقریباً در میان همه مردم شناخته‌شده است.
اما قسمت دوم این ماجرا نوع رفتار زلزله و ویژگی‌ها و دلایل زلزله است. برخی بروز زلزله را به عواملی مثل بلایای آسمانی، زیاد شدن گناهان خلایق، ناسپاسی بندگان و عوامل دیگر فرازمینی مربوط می‌دانند، اما علم تاکنون به جمع‌بندی‌هایی هم در این رابطه رسیده‌است. زلزله با تراکم انرژی‌ها‌ی درونی و رفتار گسل‌ها‌ی زمین رابطه مستقیم دارد، هرچه منطقه‌ای به لحاظ زمین‌شناسی جوان‌تر باشد، بروز حوادث زمین‌ساخت مانند آتشفشان و زلزله در آن بیشتر است.
پوسته کشور ما پوسته جوانی است، علاوه‌بر این رشته‌کوه البرز نیز رشته‌کوه جوان و در حال کوه‌زایی است. به عبارت دیگر در حال افزایش ارتفاع است و سالانه در حدود 3 تا 5سانتی‌متر به ارتفاع آن افزوده می‌شود. همین عوامل باعث ایجاد گسله‌ها‌ی جدید در پوسته و شکستگی‌ها‌یی در آن می‌شود که گاه با آزاد شدن انرژی و بروز زلزله همراه است. پس فراوانی زلزله در یک‌منطقه به ویژگی‌ها‌ی زمین‌ساختی آن بستگی دارد .
آب، مایه حیات است و این نکته را تقریباً هیچ انسان عاقلی رد نمی‌‌کند. اما همین مایه حیات گاهی آن‌چنان سهمگین به ما می‌رسد که حیات‌مان را دچار مشکل می‌کند. اولین نشانه‌ها‌ی حیات در دریاها ظاهر شده و تا میلیون‌ها سال دریاها تنها زیستگاه موجودات زنده بر روی کره‌زمین بوده است.
توضیح قبل از بررسی وضعیت سیل این‌که در هر کشوری قطع درختان رابطه مستقیمی با خطر سیل دارد. هرچه درختان بیشتری بریده شود، چند لیتری به حجم سیلی که باید انتظارش را بکشیم، اضافه می‌شود.نمونه‌اش را در جنگل‌ها‌ی استان گلستان احتمالاً دیده‌اید. جنگل‌ها‌یی که با درختان کهنسال و بزرگ، سال‌های سال محل دفع سیل‌ها‌ی ناشی از باران‌ها‌ی شدید بود و حالا به‌واسطه قطع بی‌رویه درختان آن‌جا، هر سال سیل به‌وقوع می‌پیوندد.
سیل، از آن دست اتفاقات طبیعی است که شاید کمتر انتظارش را داشته باشید در تهران رخ دهد، اما تقدیر قابل‌تغییر نیست. شاید دیدید روزی در همین تهران مجبور شدید برای خرید ماست با قایق به سمت سوپرمارکت سرکوچه بروید. برای سیل احتمالی آمادگی دارید؟
تحلیل علمی سومین اتفاق طبیعی احتمالی، این‌گونه است: حرکت لایه‌ها‌ی رسوبی غیر‌متراکم بر روی سطوح شیب‌دار، رانش زمین خوانده می‌شود. نیروی لازم برای حرکت توده آبرفت‌ها توسط وزن این توده و نیروی گرانش زمین تامین می‌شود و در این فرآیند میلیون‌ها تن خاک و سنگریزه به سمت پایین شیب حرکت می‌کند، ولی غیر از وزن و نیروی گرانشی زمین عوامل دیگری نیز در آن دخیل است و می‌تواند این امکان را کاهش یا افزایش دهد.
آبرفت‌ها لایه‌ها‌ی رسوبی ناشی از رسوب‌گذاری رودخانه است و چون فرآیند سنگ شدن را طی نکرده‌اند، از دانه‌ها‌ی مجزا و لغزنده تشکیل شده‌اند و با قرار گرفتن در شیب، نفوذ آب در این لایه‌ها و افزودن بار اضافی بر این لایه‌ها می‌تواند حرکت و رانش زمین را تسریع کند.
رانش زمین در مناطق غیرمسکونی به دفعات تکرار می‌شود و خطر و خسارتی هم در‌بر ندارد، اما در مناطقی که بر روی این لایه‌ها ساختمان‌سازی انجام گرفته است، رانش زمین با ایجاد ترک‌خوردگی و تخریب جدی در بدنه بنا، تخریب و آسیب‌ها‌ی مالی و جانی را نیز به‌دنبال خواهد داشت.
مجمع عمومی سازمان ملل متحد در 22دسامبر 1989 میلادی با تصویب قطع‌نامه‌ای، دومین چهارشنبه ماه اکتبر میلادی را «روز جهانی کاهش اثرات بلایای طبیعی» نام‌گذاری کرد. در جهان برای کاهش اثرات بلایای طبیعی روزی را به آن اختصاص داده‌اند و در جهت رفع و کاهش هرگونه بلای طبیعی کوشش می‌کنند. بهترین راه در این امر آموزش به مردم به‌ویژه دانش‌آموزان است. در ایران هم دهه پایانی مهرماه، برنامه‌ریزی جهت آشنایی مردم با بلایای طبیعی و تلاش بیشتر برای امنیت سازه‌ها و زندگی در برابر این اتفاق طبیعی بیشتر از قبل صورت می‌گیرد.
اما توصیه اخلاقی پایانی این گزارش مربوط به آن‌هایی است که در اتفاقاتی طبیعی نظیر سیل و زلزله بیشترین خسارت را می‌بینند؛کودکان. لزوم آموزش کودکان به‌عنوان آسیب‌پذیرترین قشر به هنگام رخداد بلایای طبیعی، آشنایی، هشدار و رویارویی با خطرات آن امری ضروری به شمار می‌آید. آموزش به کودکان و نوجوانان به‌عنوان آینده‌سازان فردا بهترین و اصولی‌ترین روش برای کاهش اثرات رخداد‌ها‌ی طبیعی است. در کنار آن مقاوم‌سازی مدارس و ساختمان‌ها‌ی آموزشی نیز لازم است.
همشهری زندگی
