همان دورانی که با زندگی در خانه‌های حیاط‌دار و تک‌واحدی خداحافظی کردیم و رشد بی‌رویه جمعیت و هجوم به شهرها آپارتمان نشینی را باب کرد، ساختمان‌سازی تبدیل به حرفه پررونق و سودمندی شد که غیرحرفه‌ای‌ها را هم وارد کار کرد. قانونی و غیرقانونی، باغ‌ها و خانه‌های حیاط‌دار برج شدند و مشروع و نامشروع عده‌ای ثروتمند.
نامشروع از آن جهت که برخی برای کسب اسکناس‌های بیشتر از کیفیت مصالح ساختمانی هم کاستند بی‌آنکه توجهی به عواقب آن داشته باشند، اینچنین بود که برخی ساختمان‌ها با زمین‌لرزه‌ای خفیف بر سر ساکنانش فرو ریختند و عزیزانی جان دادند ولی گویا چنین وقایع دلخراشی هم نه برای آن دسته از ساختمان‌سازها درس عبرت شد نه برای خریداران.
همچنان ساختمان‌سازی غیر استاندارد ادامه دارد و ما هم بی‌توجه به عواقب خطرناک زندگی در چنین مکان‌هایی ساکن آن می‌شویم.اگر از شما سوال شود ساختمانی که در آن زندگی می‌کنید استاندارد هست یا خیر چه پاسخی می‌دهید؟ واقعاً چقدر در این مورد اطلاعات دارید؟ فکر می‌کنید اگر یک روز گسل شمال تهران از خواب بیدار شود و تکانی بخورد ساختمان محل کار یا سکونت شما می‌تواند در برابر آن مقاومت کند؟
واقعا همانقدر که برای ظاهر و شیک بودن ساختمانی که می‌خواهید بخرید حساسیت به خرج می‌دهید، در مورد مسائل فنی و استحکام آن هم موشکافی می‌کنید؟ اصلاً می‌دانید که مشخصات یک ساختمان استاندارد و مقاوم چیست؟
فاجعه در کمین است
شاید به این دل‌خوش کرده‌اید که ساختمان محل اسکان شما مهندسی ساز است و از هر لحاظ ایمن. شاید هم اینچنین باشد اما واقعیت این است که بسیاری از ساختمان‌های شهرمان کیفیت و استحکام کافی را ندارند و کارشناسان معتقدند صنعت ساختمان‌سازی کشور از کمبود کارگران ماهر، پایین بودن کیفیت برخی اقلام ساختمانی همچنین ورود افراد غیرمتخصص به این صنعت رنج می‌برد و به همین دلایل هم ساختمان‌هایمان خیلی استاندارد و مقاوم نیست.
این موضوع بسیاری را نگران آن کرده که اگر زلزله‌ای در تهران رخ دهد چقدر ویرانی در پی خواهد داشت و تاوان ساخت و سازهای غیراستاندارد چقدر خواهد بود؟اگرچه بسیاری از کارشناسان مطلع علاقه‌ای ندارند که بگویند در صورت حرکت کردن گسل شمال تهران که منطقه 2 را هم در برمی‌گیرد ممکن است چقدر خسارت مالی و جانی عایدمان شود اما پروفسور «کومارو» ژاپنی که 2 سال پیش در پایگاه پشتیبانی و مدیریت بحران سعادت‌آباد جلسات آموزشی برگزار کرده بود تا تجربیات کشور زلزله‌خیز خود را در اختیار کارشناسان پایگاه‌های مدیریت بحران شهر تهران قرار دهد با خنده‌ای معنی‌دار اشاره‌ای به ساختمان‌هایی که آن زمان در محدوده شهرآرا و ستارخان فرو ریخته بود می‌کرد و به خبرنگار ما می‌گفت:
«با این وضعیت ساختمان‌ها که زلزله نیامده فرو می‌ریزند، فقط می‌توانم بگویم خیلی به این فکر نکنید که اگر زلزله‌ای رخ دهد چطور می‌توانید به مصدومان کمک کنید باید به فکر مقاوم کردن ساختمان‌هایتان باشید تا از تخریب آن جلوگیری شود وگرنه با یک فاجعه بزرگ روبرو خواهید شد.»
بهسازی ساختمان‌ها
با توجه به این واقعیت که بسیاری از ساختمان‌های همین منطقه مانند فرحزاد مقاومت کافی را در برابر وقایع طبیعی همچون زلزله ندارند بحث بهسازی ساختمان‌ها بسیار موضوع مهم و ضروری به نظر می‌رسد موضوعی که نیازمند حجم وسیعی سرمایه، امکانات فنی مهندسی و مصالح و سال‌ها زمان است اما «مازیار حسینی» رئیس ستاد پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران با اعلام اینکه این سازمان بحث بهسازی را در دستور کار قرار داده می‌گوید:
«اگر بخواهیم ساختمان‌ها را تخریب و مجددا احداث کنیم کار بسیار دشوار و پرهزینه‌ای خواهد بود اما با استفاده از تیم‌های مهندسی سازه و زلزله کشور و مشاور سعی کرده‌ایم مفهومی را به نام بهسازی لرزه‌ای نسبی توسعه دهیم. یعنی با استفاده از نسخه‌های تجویزی و به دور از عملیات مهندسی پیچیده مقاوم‌سازی بتوانیم با استفاده از مهندسان عمران و معمارانی که عضو نظام مهندسی باشند و نیروهایی مثل جوشکار و آهنگر و... در محله‌ها، نقشه‌های تیپی تولید کنیم و به صورت رایگان در اختیار عموم قرار دهیم تا نقاط ضعف ساختمان خود را برطرف کنند و مقاومت ساختمان‌ها را در برابر زلزله‌های متوسط بالا ببرند.»
حسینی در ادامه اشاره‌ای هم به ساختمانی که سال گذشته در سعادت‌آباد فرو ریخت می‌کند و اظهار می‌دارد: «براساس نظر کارشناسان دادگستری، ساختمانی که سال گذشته در سعادت‌آباد فرو ریخت از نظر ایستایی و کیفیت بتن همچنین کیفیت اجرا نامناسب بود و از همه مهمتر اینکه تفاوت‌های آشکاری بین نقشه‌های محاسباتی و اسکلت اجرا شده وجود داشت.
به‌عنوان نمونه، در یکی از موارد 6 دیوار برشی اصلی که نقش اساسی در مقاوم بودن ساختمان‌ها در برابر توفان و زلزله دارند در نقشه ساختمان وجود داشته، اما هیچ‌کدام اجرا نشده بود.» رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در توضیح شرایط نامناسب این ساختمان، به ستون‌های سست، وجود پاکت سیمان و آجر به جای سیمان در ستون‌ها همچنین استفاده از 12 میلگرد با قطر کم در داخل ستون به جای 24 میلگرد اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «مجموعه چنین عواملی باعث شد که این ساختمان ایستایی لازم را نداشته باشد و به راحتی فرو ریزد.»
اشکالاتی دیگر
علاوه بر کیفیت مصالح و داشتن نیروی کار متخصص و ماهر برای اینکه ساختمانی مقاوم داشته باشیم باید مهندسین طراح نیز آشنایی کاملی با تئوری‌ها و جنبه‌های عملی طراحی لرزه‌ای داشته و علاوه بر داشتن تجربه مناسب، کار خود را با حوصله، وسواس و دقت زیاد و صرف وقت مناسب انجام دهند .البته نقش مصرف‌کنندگان نیز در این مورد بسیار حیاتی است و مازیار حسینی رئیس ستاد پیشگیری و مدیریت شهر تهران می‌گوید:
«در بعضی موارد افرادی که کار طراحی را به مهندسین سفارش می‌دهند و در حقیقت کارفرما محسوب می‌شوند برای صرفه‌جویی در هزینه‌ها یا به دلیل عجله برای صدور پروانه یا به منظور زیباتر شدن ساختمان، مهندسین طراح را برای عدم رعایت ضوابط یا انجام کار بی‌دقت تحت فشار می‌گذارند که این امر ممکن است منجر به تولید نقشه‌های غلط یا ناقص یا کاهش میزان فولاد یا بتن مصرفی شود.»
به گفته مازیار حسینی یکی دیگر از مهم‌ترین اشکالاتی که هنگام اجرای ساختمان به وجود می‌آید تغییرات نقشه‌ها و طراحی‌ها به دلایل پیش‌بینی شده یا نشده است. مواردی نظیر اضافه کردن بنا از چند متر تا یک یا چند طبقه، جابه جا کردن یا حذف یا اضافه کردن ستون‌ها، دیوارها، تیرها، پلکان‌ها، حیاط خلوت و... اقداماتی بسیار خطرناک هستند که عامل ضعف ساختمان‌ها محسوب می‌شوند، زیرا غالباً طراح اصلی ساختمان از آنها باخبر نبوده.
پیش از سکونت تحقیق کنید
وقتی می‌خواهیم منزلی خریداری کنیم قطعاً به چند نکته بسیار توجه داریم. اینکه ظاهری زیبا داشته باشد، بوی فاضلاب در ساختمان نپیچد.گچبری و جنس کابینت‌ها و دید شهر یا کوه را مدنظر قرار می‌دهیم اما به ندرت توجه می‌کنیم که آیا این منزل ایمنی لازم را داراست یا خیر.
واقعیت این است که ما به ظواهر امر بیشتر توجه می‌کنیم اما رییس ستاد پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران تاکید می‌کند که افراد قبل از خرید یا اجاره ملک باید حتی از ساکنان محل درخصوص نحوه انجام کار ساخت و ساز آن تحقیق کنند و برای اطمینان بیشتر از یک مهندس معمار یا مهندس عمران بخواهند نظرشان را در مورد کیفیت سازه اعلام کند.
حسینی معتقد است که تحقیق پیش از خرید یا اجاره کمک بسیار مهمی برای یک انتخاب صحیح می‌تواند باشد و می‌گوید: «اگر ساختمان‌ها شناسنامه‌دار و درجه‌بندی شوند مردم می‌توانند ساختمان‌های مرغوب را از غیر مرغوب به راحتی تفکیک کنند و اگر مردم ساختمان‌های سست و نامرغوب را خریداری نکنند، سازندگان مجبور به تجدیدنظر در کار خود خواهند شد.
همشهری محله - 2
