که بر حسب اتفاق یک روز وقتی با تلسکوپ نقره‌ای‌رنگش که به گفته خودش آدم‌ها تا 10 هزار سال دیگر هم نمی‌توانند یکی مثل آن را بسازند، به سیاره زمین نگاه میکرد، متوجه نشریه دوچرخه شد و شروع به خواندن آن کرد. همین‌طور که با اشتیاق مشغول خواندن «دوچرخه» بود، از بین مطلب‌ها، توجهش به خبرهای نجومی جلب شد و بعد از کمی تحقیق، فهمید که خوانندگان ما علاقه زیادی به نجوم و اتفاق‌هایی که در جهان می افتد دارند. آنجا بود که فکری به نظرش رسید و تصمیم گرفت کار تازه‌ای را شروع کند. از طریق ماهواره ارتباطی‌اش با ما تماس گرفت و گفت که حاضر است با ما همکاری کند و خبرهای مربوط به فضا و ستاره‌ها را برایمان بفرستد. این شد که ما هم ستونی را به جناب اخترک 2020 اختصاص دادیم تا هر چند هفته یک بار ما را از اتفاق‌هایی که در گوشه و کنار کیهان می‌افتد با خبر کند.
بهنام کاتبی و ثمین فرخ سیر از ساعت آفتابی شان می گویند/عکس : آیدا ابوترابی
سلام! این طور که پیداست شما زمینیها علاقه زیادی به ساعت و زمان دارید و از گذشته‌های بسیار دور زمان را به روشهای مختلفی اندازه می‌گرفتید. طبق آخرین تحقیقاتی که من انجام دادهام نوعهای مختلف ساعت از گذشته تا امروز، ساعتهای آفتابی، آبی، شمعی، شنی، مکانیکی، دیجیتالی، اتمی و ...هستند که هر کدام از آنها بنا به روش محاسبه و شکل ظاهری انواع متفاوتی دارد. مثلاً ساعت آفتابی قطبی، استوایی، عمودی و ... همگی به وسیله نور خورشید کار می‌کنند و بنا به عرض جغرافیایی محل مورد نظر، محاسبات آنها متفاوت است. اما سؤالی که برای من به وجود آمده این است که چرا
با وجود ساعتهای بسیار پیشرفتهای که تا به حال اختراع شده است، ساعت آفتابی هنوز برای شما جذابیت دارد و مثلاً در شهر تهران هرسال در آخر تابستان جشنواره ساعتهای آفتابی برگزار میشود. برای پیدا کردن جواب این سؤال تصمیم گرفتم که چرخی در نمایشگاه ساعتهای آفتابی امسال بزنم و با بعضی از شرکتکنندهها گفتوگو کنم. این را هم اضافه کنم که امسال جشنواره به دلیل مشکلاتی یک ماه به تأخیر افتاد و در پاییز برگزار شد.
اولین میزی که به کمک تلسکوپ نقره‌ای‌ام می بینم میز عجیبی است! چرا که هر قدر می گردم هیچ ساعتی روی آن پیدا نمی کنم! تنها چند کاغذ و عکس روی میز است و دختری شاد پشت آن ایستاده‌اند. به سرعت ارتباط ماهواره‌ای را برقرار می‌کنم و از او می پرسم که ساعتی که با آن در جشنواره شرکت کردهاند کجاست؟! آرزو مظلومیان در جواب به این سؤالم با خنده می گوید: «من با همکاری چند تا از دوستانم بزرگترین ساعت آفتابی شاخص انسان در ایران (با مساحت 42 متر مربع) را روی زمین حیاط مدرسهمان ساخته‌ایم و عکسهای آن را برای نمایش به اینجا آورده ایم. روش کار این ساعت به این صورت است که وقتی هنگام ظهر در مرکز آن بایستیم و دستمان را بالا بگیریم، سایه ما ساعت را نشان میدهد. به آن ساعت آفتابی شاخص انسان میگویند چون نیاز به شاخص دیگری ندارد. دور این ساعت هم دایره‌البروج را کشیده‌ایم.»
آرزو مظلومیان، طراح بزرگ ترین ساعت آفتابی شاخص انسان در ایران
ساعت آفتابی نوجوانان ساری، بهترین ساعت تماشاگران
عاطفه حیدری، دانش آموز 17 ساله به همراه دوستش از شهرستان ازنا، در استان لرستان، در این جشنواره شرکت کردهاند. ساعتی که آنها طی سه ماه ساخته‌اند یک ساعت افقی است که دو قسمت دارد. عاطفه درباره ساعتش این طور توضیح
می دهد:«یک بخش این ساعت توپ آفتابی است که برای تعیین ظهر شرعی کاربرد دارد. لحظهای که نور خورشید عمود به سطح زمین می‌تابد، به وسیله عدسی که پشت توپ است، نور متمرکز میشود و باروت داخل آن منفجر و توپ به بیرون پرتاب میشود و نشان میدهد که ظهر شرعی فرا رسیده است. بخش دیگر آن هم ساعت آفتابی است که با توجه به میزان نور زمان را نشان میدهد.» وقتی از عاطفه می پرسم که دلیلش برای شرکت در چنین مسابقه ای چیست، پاسخ می دهد: «این که یادمان بیاید در گذشته مردم چه طور زمان را میفهمیدند و در شب به دلیل نبودن نور خورشید، مجبور به استفاده از ساعتهایی میشدند که خیلی دقیق نبودند و مشکلهای زیادی داشتند. از طرف دیگر من به نجوم علاقه دارم و دوست داشتم با ساخت ساعت آفتابی علاقه خودم را نشان دهم و کاری در این زمینه انجام دهم.»
در طرف دیگری از حیاط باصفای موزه تماشاگه زمان، توجهم به ساعت بزرگ قرمز رنگی جلب می شود که روی زمین قرار دارد و در زیر آفتاب پاییزی عصر پنج‌شنبه خودنمایی میکند. با کمی جستوجو سازندگان آن را که چهار نوجوان 18 ساله‌اند پیدا می کنم. این را هم اضافه کنم که ساعت آنها در بخش تماشاگران، بهترین ساعت شناخته شد. مازیار خادمی، یکی از افراد گروه درباره ساعت و ابتکارشان این طور توضیح می دهد: «من به همراه سه دوست دیگرم از ساری برای دومین بار در این جشنواره شرکت کرده ایم. ساعتی که ما ساخته ایم نوع سادهای از ساعت آفتابی افقی است و ابتکاری که در ساخت آن به کار برده ایم این است که سلولهای خورشیدی را به آن اضافه کردیم. در زمان استفاده از ساعت -که نیازمند نور خورشید است- این سلولها شارژ میشوند و به این طریق هم ساعت داریم و هم می توانیم حدود 1225 ولت برق از این سلولها بگیریم. ما در واقع میخواهیم یک فن‌آوری جدید را که آن هم نیازمند خورشید است، با یک اختراع باستانی ترکیب کنیم و به نمایش بگذاریم.»
عاطفه حیدری(چپ) با دوستش از ازنا به تهران آمده / عکس: محمود اعتمادی
از مازیار می پرسم که اگر دو هزار سال پیش زندگی میکرد، در شب که نور خورشید نبود چگونه زمان را می‌فهمید: «خوب از ساعت مهتابی استفاده می‌کردم! ساعت مهتابی که به کمک نور ماه کار میکند، به اندازه ساعت آفتابی شناخته‌شده نیست، چون الان به دلیل آلودگی نوری که وجود دارد خیلی قابل استفاده نیست و از طرف دیگر مردم در شب ترجیح می‌دهند بخوابند!»
بهنام کاتبی، دانشجوی رشته بازرگانی به همراه هم‌گروهیاش ثمین فرخ سیر از همدان آمده و با خود یک ساعت آفتابی کوچک آورده اند که ترکیبی از سه ساعت افقی و عمودی و استوایی است و از هر سه آنها با محاسبه‌های متفاوتی میشود استفاده کرد. ثمین فرخ سیر که کلاس دوم دبیرستان درس می‌خواند، درباره علت شرکتش در این برنامه می گوید:
« می‌خواستم بدانم اختلافی که بین ساعت رسمی کشور و ساعت آفتابی وجود دارد در چیست و ساعت آفتابی چگونه کار میکند. به همین دلیل تحقیق روی این مسئله را شروع کردم و ساعت آفتابی ترکیبی ساخته ام. با اطلاعاتی که الان به دست آورده‌ام به کسانی که می‌خواهند این کار را تازه انجام دهند پیشنهاد می‌کنم از ساعت استوایی شروع کنند، چرا که زاویههای آن 15 درجه است و شاخص آن میلهای و قائم و کار با آن بسیار راحت است.»
