پیکی برای انتقال امام رضا (ع) روانه مدینه کرد. در حقیقت سفر امام موسی‌الرضا (ع) هجرتی اجباری بود که در سال 200 هجری قمری صورت گرفت. کرامات و معجزاتی که امام هشتم شیعیان در مسیر حرکت خود از مدینه به مرو برای مردم نشان دادند، باعث شد واقعیات زیادی برای مردم آن زمان به ویژه مسلمانان آشکار شود.
سفری پرماجرا بود وثمرات بسیاری برای مردم وایران زمین در پی داشت. درباره این هجرت و داستان سفر امام رضا(ع) با آیت‌الله میرزا یدالله دوزدوزانی، ا به گفت وگو نشستیم.
چرایی سفر
آیت‌الله میرزا یدالله دوزدوزانی درباره هجرت امام رضا (ع) به همشهری جمعه گفت: هجرت حضرت امام رضا (ع) از مدینه به مرو از روی اختیار نبوده است. پس از آنکه امین به دست برادرش مامون به قتل می‌رسد، احوال کشور رو به آشفتگی می‌گذارد و برخی گردنکشان در عراق، شام،خوزستان و ... سر به شورش گذاشتند.
با توجه به محبوبیت و کانون توجه بودن امام رضا (ع) در آن زمان، مامون بهترین راه استحکام بخشیدن به حکومت خود و بنی عباس را دعوت از امام رضا (ع) برای خلافت یا ولایتعهدی دید. بر همین اساس چندین بار از ایشان دعوت کرد تا حضرت، خلافت و ولایتعهدی را قبول کنند، ولی امام نپذیرفتند.
وی می‌افزاید: وقتی امام رضا (ع) دیدند که مامون دست‌بردار نیست، ولایتعهدی را با این شرایط قبول کردند که در امور سیاسی دخالت نکنند و در عزل و نصب حکام و عوامل ناهی معاف شوند.
هجرت برای تبلیغ دین
ایت‌الله دوزدوزانی می‌گوید:امام رضا(ع) امام هشتم شیعیان، در سفر خود پس از خروج از مدینه از شهرهای معدن نقره، نباج و بصره در خارج از ایران عبور کردند و پس از ورود به ایران سفر خود را از شهر اهواز ادامه دادند.
ایشان پس از اهواز به شهرهای اربک (اربق)، بهبهان (ارجان)، اصطخر، ابرقوه (ابرکوه)، فراشاه (ده شیر)، یزد، شهرک (خرانق)، رباط پشت بادام، نیشابور، قدمگاه نیشابور، ده سرخ، طوس و سرخس رفتند تا به مرو رسیدند. در این مسیر با افراد بسیاری ملاقات داشتند و استقبال زیادی از حضرت در مسیر حرکت از ایشان شد.
آیت‌الله دوزدوزانی ادامه می‌دهد: امام هشتم شیعیان حرکت خود را از مدینه آغاز کردند و در مسیر حرکت خود با مردم و شیعیان ملاقات داشتند. در این ملاقات‌ها اهداف و مفاهیم اسلام را برای مردم بیان می‌کردند.
اینگونه نبود که ایشان با هدف تبلیغات سفر خود را آغاز کرده باشند.وی ادامه می‌دهد: به نظر من ایشان صلاح ندانستند تا در مقابل مامون مقاومت کنند و به همین دلیل از مدینه به سمت مرو حرکت کردند.در حقیقت مقدر شده بود که ایشان از مدینه حرکت کرده و پس از گذشتن از شهرهای زیادی که برخی نیز مراکز شیعیان بودند، به ایران و خراسان برسند.
درک شیعه از امامت و روایت معروف
یکی از دلایل درک مردم به ویژه شیعیان از ائمه معصوم، استقبال آنان از امام رضا (ع) در مسیر حرکت ایشان بود. آیت‌الله دوزدوزانی با بیان مطالب فوق می‌گوید: امام رضا (ع) به هر شهری که وارد می‌شدند علاوه بر استقبال مردم از ایشان کرامات و معجزاتی نیز برای مردم انجام می‌دادند.
از دیگر فعالیت‌های امام در این شهرها پاسخگویی به سوالات علمی و فقهی بود که مردم شهرهای مختلف می‌پرسیدند.این مرجع تقلید می‌افزاید: نقل می‌کنند در هنگام خروج امام هشتم (ع) از نیشابور، 12 هزار قلم به دست از ایشان درخواست می‌کنند که روایتی برای آنان نقل کنند. حضرت نیز روایتی برای آنان می‌خوانند که از حضرت علی(ع) نقل شده بود و حضرت علی (ع) از پیامبر (ص) و پیامبر (ص) نیز از جبرئیل شنیده بود.
این روایت «کلمه لا اله الا الله حصنی و من دخل حصنی امن به عذابی» بود که همه مسلمانان اعم از شیعه و سنی را با توسل به «لا اله الا الله» دعوت به وحدت می‌کند.وی ادامه می‌دهد: امام پس از آنکه در کجاوه می‌نشینند، می‌فرمایند: «به شرطها و شروطها و انامن شرطها» یا به روایتی «به شرطها و انامن شروطها».
یکی از شروط این است؛ من و امامت من. یعنی انسان به صرف گفتن «لا اله الا الله» وارد این حصار نمی‌شود و شرایط آن را نیز باید رعایت کند، یکی از این شرایط ولایت ائمه است.این عالم دینی می‌افزاید: اگر به تاریخ دقت کنیم درمی‌یابیم پس از امام رضا (ع) کسی ادعا نکرد امامت باید به کس دیگری برسد و تا امام زمان(عج)، امامت حلقه متصله دارد. اما پیش از امام هشتم(ع) فرقه‌های مختلف مانند زیدیه، خلیفیه و کیسانیه و ... ایجاد شدند اما پس از ایشان چنین اختلافات و تحریفاتی ایجاد نشد.
امام رضا (ع) مکر مامون را خنثی کردند
آیت‌الله دوزدوزانی ادامه می‌دهد: وقتی امام (ع) به خراسان رسیدند، مامون اصرار کرد ایشان خلافت و سلطنت را قبول کنند، اما چون ایشان می‌دانستند که این پیشنهاد مامون مکر و فریب است تا به مردم بگوید امام (ع) تنها برای خلافت به ایران آمده است، ایشان نپذیرفتند.
پس از آن مامون پیشنهاد ولایتعهدی را به ایشان داد و حتی در برخی روایات نقل شده که در اصرار بر این امر امام را تهدید به مرگ کرد. سرانجام امام ولایتعهدی را قبول کردند اما به مامون می‌گویند:«این ولایتعهدی شدنی نیست و من پیش از تو خواهم مرد».
اثرات هجرت امام(ع)
وجود مقبره متبرکه امام هشتم (ع) در ایران و شهر مشهد، یکی از بزرگ‌ترین افتخارات مذهبی ایرانیان است، چراکه به واسطه وجود این حضرت، کرامات و معجزات زیادی حادث شده است.
آیت‌الله میرزا یدالله دوزدوزانی با اشاره به گرایش ایرانیان به دین اسلام می‌گوید: به عقیده من ایرانیان، انسان‌های فهمیده‌ای هستند، هرچند در زمان معاویه تبلیغات سوء در حق حضرت علی(ع) بیشتر شد و حتی در برخی از شهرهای ایران چون اصفهان جساراتی به حضرت علی (ع) شد، اما چون ایرانیان حق‌طلب و حقیقت‌طلب بودند به دنبال حق و حقیقت رفتند.
وی می‌افزاید: در حقیقت می‌توان گفت از زمان حضرت علی (ع) ایرانیان آمادگی برای گرایش به اسلام را داشتند و آن حضرت در ایران هواداران زیادی داشتند. همچنین پس از اینکه حضرت علی (ع) کوفه را به عنوان مرکز خلافت خود برگزیدند، تاثیرات زیادی از نظر اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و حتی هنری بر ایرانیان داشتند.
وی درباره اثرات وجودی امام رضا (ع) در ایران نیز بیان می‌کند: نمی‌توان انکار کرد وجود امام رضا (ع) اثرات شایانی بر ایران و زندگی ایرانیان داشته و دارد. امروزه هم اثرات معنوی حضرت بر زندگی ایرانیان ملموس است، خصوصا از حیث معجزات، کرامات و جهات دیگر. آیت‌الله دوزدوزانی همچنین بیان می‌کند: اساسا یکی از افتخارات ایرانیان این است که محور مذهبی آنان تشیع است و امام هشتم که آخرین حلقه اتصال امامت است، در ایران قرار دارد.
علاقه به برادر، حضرت معصومه (س) را به ایران کشاند
علمای اسلام اعتقاد دارند هجرت امام رضا (ع) به ایران و شهادت ایشان در مشهد و هجرت حضرت معصومه (س) به قم و رحلت ایشان در این شهر اتفاقی نیست.آیت‌الله دوزدوزانی از این دست علماست و در این باره می‌گوید: روایتی از امام صادق (ع) نقل شده که «یکی از فرزندان از من در قم دفن می‌شود». این روایت و دیگر نشانه‌ها نشان می‌دهد که شهادت
امام هشتم (ع) در مشهد و رحلت خواهر گرامی ایشان در قم مشیت الهی است.وی به هجرت حضرت معصومه (س) به ایران اشاره کرده و می‌افزاید: علاقه حضرت معصومه (س) به امام رضا (ع) همانند علاقه حضرت زینب (س) به امام حسین (ع)، ایشان را واداشت که به دنبال برادر به سوی ایران حرکت کنند.
در نقل‌ها معروف است حضرت معصومه (س) در شهر ساوه امروزی با حکومتیان درگیر می‌شوند. ایشان پس از این درگیری و کشته شدن تعدادی از یاران خود، سوال می‌کنند از اینجا تا قم چند فرسخ راه است؟ بعد قافله را به سوی قم حرکت می‌دهند و در همان شهر رحلت می‌کنند.
وی در پایان گفت: در حال حاضر نقش حضرت معصومه (س) در ایران نقشی وجودی است بدین معنا که وجود ایشان سبب ایجاد مراکز علمی و تشکیل حوزه‌های درسی و نشر علوم به ویژه علوم انسانی شده است. البته باید کرامات و معجزات ایشان را در نظر گرفت.
همشهری جمعه
