و به همین دلیل برنامه‌سازان تلویزیون سعی دارند برای آشتی دادن مخاطبان با این رسانه، به مناسبت‌های مختلف، سریال‌هایی را به تهیه‌کنندگان و کارگردانان سفارش دهند که دست‌کم، یک فصل خانواده‌ها را پای تلویزیون بنشاند.
از آنجا که این دسته از سریال‌ها معمولا با اقبال مخاطبان رو‌به‌رو می‌شوند، فرصت خوبی را در اختیار برنامه‌سازان و سیاستگذاران فرهنگی قرار می‌دهند تا از این راه سطح سلیقه توده مردم را بالا ببرند اما در نهایت می‌بینیم که دسته‌ای از سریال‌ها تنها یک سری از مخاطبان را راضی می‌کنند و اغلب منتقدان و کارشناسان رشته‌های مختلف هنری از کیفیت کارها رضایت ندارند. در این شماره نگاهی داریم به موسیقی سریال‌های پرمخاطب و در حال پخش دلنوازان، شمس‌العماره و مسافران.
یکی از مهم‌ترین عناصر سریال‌ها، موسیقی آنهاست که اغلب به‌دلیل داشتن ترانه در عنوان‌بندی‌های ابتدایی یا پایانی، مورد توجه مردم قرار می‌گیرند؛ به‌طوری که در سایت‌ها و وبلاگ‌ها می‌توان فایل‌های آماده برای دانلود این ترانه‌ها را پیدا کرد. این ترانه‌ها را می‌توان به 2دسته تقسیم کرد؛ دسته اول ترانه‌هایی که بدون دیدن سریال، ناقص و بی‌معنا هستند و دسته دوم ترانه‌هایی که خارج از چارچوب سریال هم قابل شنیدن بوده و گاه در آلبوم‌های موسیقی نیز ضبط می‌شوند.
اما واقعیت این است که در مجموع می‌توان گفت ترانه اغلب سریال‌ها تنها برای همان سریال‌ها مناسبند و شنیدن آنها بدون دانستن موضوع و داستان سریال لطف چندانی ندارد. شاید همین موضوع باعث شده که کمتر آهنگسازی برای تولید یک اثر عالی و بی‌عیب و نقص سعی و تلاش کند به‌ویژه آنکه داستان اغلب سریال‌ها تکراری و به نوعی مصرفی و تنها مناسب یک دوره هستند. بنابراین آهنگساز ترجیح می‌دهد وقت کمتری را برای ساخت موسیقی چنین آثاری صرف کند.
دلنوازان؛ محبوبیت تیتراژ پایانی
سریال دلنوازان که شروع خوبی نسبت به سایر سریال‌های مشابه داشت، در چند شب گذشته نسبت به شب‌های دیگر افت داشته درحالی که به‌نظر می‌رسد کارگردان و تهیه‌کنندگان آن از ابتدا موضوع خوبی را برای پرداخت در قالب سریال انتخاب کرده بودند اما به‌تدریج و با روز پخش شدن سریال از کیفیت آن در همه جنبه‌های هنری کاسته شده‌است. یکی از این جنبه‌ها، موسیقی سریال است که به‌رج‌زدن قسمت‌های ابتدایی رسیده‌است.
آرمان موسی‌پور، آهنگساز این مجموعه که پیش از این موسیقی مجموعه‌های «گیلعاد» و «آخرین دعوت» را برای حسین سهیلی‌زاده ساخته، موسیقی عنوان‌بندی دلنوازان را برپایه 3ساز ویلن، پیانو و آکاردئون، نوشته و ضبط کرده است. حس‌و‌حالی که با شنیدن این موسیقی به مخاطب منتقل می‌شود؛ حس و حالی است که می‌تواند بیانگر موضوع کلی سریال که محوریت خانوادگی دارد، باشد. البته آهنگساز در این عنوان‌بندی از آوای زنان نیز برای شنیدنی‌تر شدن موسیقی استفاده کرده که در کنار سایر سازها ترکیب خوبی شده‌است.
به‌نظر می‌رسد موسی‌پور در سایر سکانس‌ها نیز سعی داشته بیشتر ساز ویلن را به‌کار برد که هم یک ساز ارکستری است و هم در تک‌نوازی، صدای پرحجم و گویایی برای انتقال احساسات متفاوت دارد. اگرچه موسی‌پور برای ساخت ملودی سکانس‌های مختلف به سازبندی موسیقی عنوان‌بندی توجه داشته و گاه آکاردئون، فلوت، پیانو و حتی آوای زنان را نیز به‌کار گرفته تا ارتباط عنوان‌بندی‌ای که باید بازتاب کلی داستان باشد با سایر سکانس‌ها حفظ شود. موسی‌پور با استفاده بجا از صدای زنان و گروه کر، غلبه شخصیت‌های زن بر مرد را به‌خوبی نشان داده و به این ترتیب موسیقی نیز تاکید می‌کند که دلنوازان در اصل یک سریال با محوریت مشکلات زنان است.
اما موسیقی دلنوازان در عنوان‌بندی پایانی، شکل متفاوتی از سایر بخش‌ها به خود می‌گیرد. این موسیقی نه به موسیقی عنوان‌بندی اولیه نزدیک است و نه به سایر سکانس‌ها مربوط می‌شود. موسیقی عنوان‌بندی نهایی را بهروز صفاریان براساس ترانه‌ای از عبدالجبار کاکایی نوشته و علی لهراسبی آن را خوانده و همچنین نسبت به سایر ترانه‌های سریالی مورد توجه عامه مردم قرار گرفته‌است. این توجه شاید به سبک خوانندگی لهراسبی و یا تنظیم متفاوت صفاریان مربوط شود. بر خلاف موسی‌پور که در عنوان‌بندی ابتدایی، موسیقی سنگین و ارکسترال را انتخاب کرده، صفاریان در عنوان‌بندی نهایی به عناصر موسیقی پاپ گریز زده و اثری مناسب روحیه مخاطبان این دسته از سریال‌های خانوادگی را ارائه داده‌است.
شمس‌العماره؛ آوای طنز کمانچه
بد نیست اشاره‌ای داشته باشیم که سریال شمس‌العماره کپی‌برداری موفقی از سریال خاطره‌انگیز دایی جان ناپلئون است و به همین دلیل توانسته توجه بسیاری از مخاطبان را به‌خود جلب کند. نکته جالب در مورد این سریال به این موضوع برمی‌گردد که بر خلاف سایر فیلم‌ها و سریال‌های کپی شده، حاصل کار در خور توجه بوده و مهم‌تر آنکه این شایستگی باعث شده تا هیچ کس نسبت به کپی بودن سریال اعتراضی نداشته‌باشد.
اما با وجود آنکه سریال شمس‌العماره از بسیاری جهات شبیه سریال دایی جان ناپلئون است، باید گفت یکی از تفاوت‌های این دو سریال به موسیقی آنها مربوط می‌شود. موسیقی سریال دایی جان ناپلئون برپایه موسیقی ردیف دستگاهی ایران ساخته شده و سازهای موسیقی ایران به‌ویژه ساز سنتور بجا و هماهنگ با موسیقی دستگاهی و کلاسیک ایرانی به‌کار گرفته شده‌اند اما امیر توسلی که سابقه کار در سبک‌های پاپ و راک را دارد در شمس‌العماره موسیقی متفاوت از دایی جان ناپلئون ساخته‌است.
او با تغییر در نحوه مضراب زنی و آرشه کشی در سازهای ایرانی بر طنز بودن سریال تاکید داشته و همانطور که در دایی جان ناپلئون، صدای سنتور بیش از سایر سازها شنیده می‌شود، در شمس‌العماره نیز صدای ساز کمانچه بیش از سایر سازها نمود یافته‌است. یکی دیگر از تفاوت‌های موسیقی این دو‌سریال به لحن موسیقی آنها برمی‌گردد. با وجود آنکه دایی جان ناپلئون نیز همچون شمس‌العماره قرار بوده سریالی طنز باشد اما موسیقی آن به یک اثر کاملا جدی و قابل توجه در موسیقی سنتی ایران تبدیل شده و برعکس موسیقی شمس‌العماره همچون داستان آن طنز‌آمیز است.
توسلی که پیش از این در 2فیلم «کافه‌ستاره» و «مکس» نیز با سامان مقدم همکاری داشته، بار دیگر به موسیقی طنز پرداخته و توانسته اثری شنیدنی و مناسب فضای طنزآلود سریال بسازد. این آهنگساز که برای فیلم مکس نیز موسیقی متفاوت از فیلم‌های مشابه ساخته‌بود در شمس‌العماره نیز بدون کشاندن موسیقی به ورطه ابتذال، موسیقی مناسب داستان و طنز جاری در آن خلق کرده‌است. چندی پیش زمانی‌که فیلم اخراجی‌ها پخش شد، درباره موسیقی آن نوشته شد که تنها نقطه روشن فیلم، موسیقی آن است که توسط امیر توسلی ساخته شده اما این بار می‌توان گفت یکی از نقاط روشن سریال شمس‌العماره موسیقی آن است.
مسافران؛ جنگ ستارگان در ماهور
سریال مسافران هم از جمله مجموعه‌های 90شبی پرطرفدار است که موسیقی آن را سعید ذهنی براساس تم فیلم جنگ ستارگان ساخته‌است. ذهنی موسیقی تیتراژ سریال را با تم جنگ ستارگان شروع کرده و آن را با یک واریاسیون به موسیقی ایرانی و در دستگاه ماهور برده‌است. حاصل کار اگرچه یک کار تلفیقی و نو می‌تواند باشد اما این سؤال را در ذهن ایجاد می‌کند که مگر موسیقی سریال طنز حتما باید رنگدار و به‌اصطلاح شش و هشت باشد؟
ذهنی برای نزدیک‌کردن تم موسیقی جنگ ستارگان به موسیقی ایرانی از سازهای تار و کمانچه استفاده کرده و ظاهرا ملودی اصلی را برای این دو ساز نوشته اما این نکته که اصل کار او چقدر می‌تواند به‌عنوان موسیقی طنز مورد بررسی قرار گیرد، جای تردید دارد. به هر حال موسیقی مسافران کیفیتی همپای خود سریال دارد. مشکل به این برمی‌گردد که متأسفانه تاکنون برای مولفه‌هایی که به طنزآمیز‌شدن سریال‌ها کمک می‌کنند، فکری اندیشیده نشده‌است.
