الگوی مصرف در اسلام در عین آنکه بر تامین نیازهای اولیه ضروری تاکید دارد در بعد کلان نیز برای تشکیل سرمایه، سرمایه‌گذاری و تولید بیشتر برای افزایش ثروت جامعه، زدودن فقر و برقراری عدالت اجتماعی ارزش زیادی قائل است. اسلام با آگاهی کامل از اهمیت مصرف در اقتصاد اسلامی، نقش تعیین‌کننده انگیزه‌های مثبت و ارزشی در همسو کردن مجموعه دستورات اثباتی و سلبی برای یک اقتصاد سالم را در نظر دارد تا مبنای عدالت خواهی باشد.
متأسفانه در کشورمان میزان مصرف سوخت در هر 10 سال حدود 2 برابر می‌شود، در حالی‌که این نرخ رشد در مقیاس جهانی یک تا 2درصد بوده و میزان سوخت مصرفی جهان تقریباً هر 50سال 2 برابر می‌شود. این بدین معناست که میانگین مصرف ایران در مقایسه با میانگین جهانی 4 تا 5 برابر است. همچنین میزان مصرف سرانه انرژی در ایران بیش از 5 برابر مصرف سرانه اندونزی، 2 برابر چین و 4 برابر کشور هند است.
در بخش مصرف برق کشورمان در رتبه 19 کشورهای پرمصرف برق در دنیا قرار گرفته و یارانه‌ای که دولت سالانه برای مشترکان برق در نظر می‌گیرد تقریباً معادل 4 هزار میلیارد ریال است. در بخش گاز طبیعی ایران جایگاه سوم را در مصرف پس از کشورهای آمریکا و روسیه دارد و ادامه روند غیراصولی افزایش مصرف گاز در کشورمان طی سال‌های آینده، کشورمان را که به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر گاز طبیعی جهان به مصرف کننده‌ای بزرگ تبدیل خواهد کرد.
در سال گذشته دولت 134 هزار میلیارد ریال یارانه گاز به مشترکان بخش خانگی اختصاص داده است این در حالی است که بهره‌وری نیروگاه‌های گازی کشور در سال 87 نیز کمتر از 30درصد بوده است. علاوه بر آن روزانه 43 میلیون متر‌مکعب گاز به هنگام استخراج نفت در کشور بیهوده سوزانده می‌شود؛ رقمی که بیش از مجموع مصرف روزانه کشور ترکیه با مصرف 34میلیون متر مکعبی است.
در مورد مصرف آب نیز مصرف‌کنندگان ایرانی 70درصد بیش از الگوی جهانی، آب مصرف می‌کنند که با توجه به وضعیت اسفبار این حوزه به‌دلیل وقوع خشکسالی باید تدابیری برای کاهش شدید مصرف آب اندیشیده شود. همچنین بالاترین سرانه مصرف نان در جهان متعلق به کشورمان است به‌نحوی که مصرف گندم کشور در سال گذشته حدود 11 میلیون تن بوده که حدود 3 میلیون تن آن به ضایعات نان تبدیل شده است.
براساس گزارش سازمان خوار و بار جهانی بالاترین نرخ سالانه مصرف نان در ایران با رقمی حدود 160 کیلوگرم است اما این رقم در برخی کشورهای اروپایی مانند فرانسه 56 کیلوگرم یا آلمان 70 کیلوگرم در سال بوده و واضح است که بهره‌‌برداری درستی از این منبع غنی غذایی که در دین اسلام و ارزش‌های ملی از جایگاه مقدسی برخوردار است، صورت نمی‌گیرد.
در مورد قندوشکر نیز براساس آمارها مصرف سرانه این کالا در کشورمان طی سال 1987 حدود 9/26 کیلوگرم بوده که در سال2006 به 9/28 و در سال 2007 به 26/33 کیلوگرم افزایش یافته و میزان مصرف معادل 3 کیلوگرم بالاتر از میانگین جهانی است. در زمینه مصرف روغن نباتی نیز مصرف سرانه ایران 17 کیلوگرم است که در مقایسه با میانگین مصرف جهانی 5/12 کیلوگرمی، نشان از رشد مصرف سالانه 5/4کیلوگرمی دارد.
چنین آمارهای مصرفی در کشوری اسلامی نا‌مطلوب بوده و براساس همین رویه مصرف بوده است که امسال را سال اصلاح الگوی مصرف نامیده‌اند. چرا که نهادینه کردن روش درست، اصولی و اسلامی استفاده از منابع کشور اصلی انکار‌ناپذیر است. این امر ارتقای شاخص‌های زندگی و کاهش هزینه‌ها را به‌دنبال داشته و زمینه رشد، پیشرفت، توسعه و گسترش عدالت اجتماعی را فراهم می‌سازد.
از سوی دیگر الزام به مصرف بهینه باعث می‌شود تا علاوه بر پیشرفت‌های اقتصادی، علمی و تحقیقاتی ناشی از ارتقای فناوری، طراحی، ساخت و توزیع مناسب منابع در کشور پیشرفت در بخش‌های مختلف را شاهد باشیم. باید توجه کرد که اصلاح الگوی مصرف نیازمند فرهنگ‌سازی پایدار و مدیران پرتوانی در دولت است که بتوانند با مدیریت صحیح، کمک مؤثری به مصرف بهینه و رهایی از وضعیت اسفبار کنونی کرده و همه افراد جامعه را موظف کنند تا فرمان رهبری را نصب‌العین قرار دهند.
بر این اساس وزارتخانه‌های راهبردی مانند صنایع و معادن، جهادکشاورزی، نیرو و... که در دو سطح تولید و مصرف کالا نقش دارند، باید با انجام پژوهش، آموزش و فرهنگ‌سازی، این رسالت خطیر را برعهده گیرند تا اصلاح الگوی مصرف از دولت شروع شود. اگر مدیران بلندپایه به دگرگونی و اصلاح الگوی مصرف پایبند شوند، زیر دستان نیز به پذیرش دگرگونی گرایش بیشتری داشته، دامنه مشارکت مردمی در این زمینه گسترش یافته و هدفمند کردن یارانه‌ها آسان‌تر می‌شود.
باید توجه داشت که مجموع تولید نفت و گاز معادل 5/6میلیون بشکه در روز است که از این میزان 5/2 بشکه صادر شده و تقریباً 60 درصد ذخایر ارزی مورد نیاز سالانه کشور را تامین می‌کند. با این شرایط تولید 4 میلیون بشکه نفت و گاز به حاشیه رفته و نقشی در توسعه اقتصادی کشور ندارد. یعنی تقریباً از دو سوم درآمدهای ارزی به‌دلیل مصرف بی‌رویه محروم هستیم که تاثیر منفی آن را در تمامی جنبه‌های تولید، عمران، سرمایه‌گذاری و بهره‌وری مشاهده می‌کنیم.
بر این اساس ناچار به اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها هستیم چرا که با پرداخت میلیاردها دلار یارانه منابعی برای توسعه و پیشرفت باقی نمی‌ماند. گرچه مقرر شده بود تا امسال 96میلیارد دلار برای توسعه عمرانی هزینه شود اما عملا اکنون 80 میلیارد دلار از منابع مورد نیاز تحقق این امر مصرف شده و فقط 16 میلیارد دلار برای عمران کشور باقی مانده است. با این روند بودجه امسال در وضع مناسبی نبوده و باید دولتمردان و کار‌شناسان اقتصادی چاره‌اندیشی کنند.
