این تونل که طی 28 ماه فعالیت شبانه روزی آماده بهره‌برداری شده به لحاظ ایمنی و تجهیزات از استانداردهای روز جهان بهره‌مند است.کارشناسان معتقدند تونل توحید در زمره تونل‌های پیشرفته جهان است. این تونل در بخش جنوبی از بالای یک خط مترو گذشته و2 خط متروی دیگر نیز از فراز آن عبور کرده است.
همین عامل باعث شده که پیچیده‌ترین عملیات طراحی و ساخت را تجربه کند. به‌ویژه اینکه تونل توحید در یکی از پرترافیک‌ترین معابر شهری تهران احداث شده است و توجه به زمان ساخت و امکانات به‌کار رفته در آن دارای اهمیت است.
بسیاری از متخصصان اقدامات انجام شده در این تونل را با معیارهای روز جهان قابل‌قبول ارزیابی کرده‌اند و معتقدند که ساخت تونل توحید یک اتفاق بزرگ در شهر تهران است. در واقع این تونل با تونل‌های بزرگ و پیشرفته جهان مانند تونل ELBE شهر هامبورگ آلمان که نمونه‌ای منحصر به فرد از تونل‌سازی است مقایسه شده است. نویسنده متن زیر به لحاظ فنی تونل توحید را با نمونه‌های مطرح جهانی مقایسه کرده است.
انگار همین دیروز بود که مهندسین جوان این مرز و بوم پروژه‌های مهندسی رزمی را در برابر ناباوری کشورهای پیشرفته، در شرایطی سخت اجرا می‌کردند؛ مردان بی‌ادعایی که نام و نشان نمی‌طلبیدند و آنچه برجای گذاشتند نشان از درایت، تیزبینی، شهامت و اقتدارشان بود. چه‌قدر دورند آن روزها !
امروز اما ساکنین تهران در لابه‌لای خبرهای مختلف از گرانی و آلودگی هوا و استاندارد پایین اتومبیل‌ها و... گاه و بی‌گاه خبرهای خوشی نیز می‌شنوند، از پروژه‌های عمرانی شهرداری شهرشان؛ پروژه‌هایی که با وجود مضیقه مالی شهرداری، کاهش کمک‌های مالی دولتی و هزار و یک مسئله دیگر، صبورانه به مرحله اجرا می‌رسند بدون آنکه قبل از بهره‌برداری، بوق و کرنایی در کار باشد.
منصف که باشیم همه ما تهرانی‌ها لذت می‌بریم از پروژه‌های عمرانی پایتخت در سال‌های اخیر. انگار هنوز جوان‌هایی که دیروز پل شناور کارون را زیر آتش دشمن اجرا کردند، تنهایمان نگذاشته‌اند. در ادامه نگاهی می‌اندازیم به جنبه‌هایی از اثرات احداث تونل توحید بر کلانشهر تهران و کشور تا با گوشه‌هایی از زحمات مدیریت شهری این کلانشهر چند میلیون نفری بیشتر آشنا شویم.
پیشرفت هر کلانشهر و میزان سرمایه‌گذاری‌ای که در آن می‌شود مستقیما به برخورداری آن از سیستم‌های پیشرفته و کارآمد حمل‌ونقل بستگی دارد. یکی از راه حل‌هایی که با افزایش حجم جمعیت کلانشهرها برای حل مسئله حمل‌ونقل عمومی، در دنیا ارائه شده استفاده از سیستم حمل‌ونقل سریع زیرزمینی است.
سابقه این امر در جهان به سال‌های پایانی قرن نوزدهم و سال‌های ابتدایی قرن بیستم برمی‌گردد. برای نخستین بار، لندن، پاریس، برلین، هامبورگ و بوداپست در اروپا، نخستین شهرهایی بودند که از تونل برای حمل‌ونقل عمومی استفاده کردند. امروزه تونل به‌عنوان یک راه حل پذیرفته شده برای کاهش ترافیک شهری به‌صورت گسترده‌ای در همه جای جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در بیشتر کشورها به‌دلیل تاثیر فراوان تونل‌های شهری بر امر توسعه اقتصادی، دولت‌ها مستقیما بخش زیادی از هزینه‌های تونل‌های شهری را تقبل می‌کنند.
منافع تونل‌ها فقط به حل مسئله ترافیک ختم نمی‌شود؛ رونق بخش مرکزی کلانشهرها که معمولا امور تجاری و اداری در آنها صورت می‌گیرد نیز یکی دیگر از فواید استفاده از تونل‌های حمل‌ونقلی در مراکز شهری است؛ به این شکل که از حجم اتومبیل‌ها در محدوده مرکزی شهر کاسته می‌شود و همه می‌توانند در فضایی امن‌تر و با آلودگی کمتر خرید کنند و به امور روزمره‌شان برسند.
از طرف دیگر انتقال حمل‌ونقل عمومی به زیر سطح زمین باعث می‌شود که آلودگی صوتی و آلودگی هوای ناشی از ترافیک‌های سنگین به‌شدت کاهش یابد و سیمای شهر نیز بهبود پیدا کند. جالب اینجاست که تحقیقات نشان داده که تونل‌های شهری با کاستن از ازدحام جمعیت، نقش بسزایی در کاهش همه‌گیری بیماری‌ها نیز دارند.
صنعت تونل‌سازی یکی از پیچیده‌ترین بخش‌های مهندسی عمران است و کشورهایی که تکنولوژی محاسبات و اجرای تونل‌های شهری را در دست دارند زیاد نیستند. این در حالی است که ضرورت استفاده از تونل‌های شهری هر روز بیشتر و بیشتر در همه جای جهان احساس می‌شود.
برای مثال، طول کل تونل‌هایی که برای حمل‌ونقل عمومی در اروپا حفر شده است به بیش از 15هزار کیلومتر می‌رسد. تصور کنید که شما می‌توانید درون یک تونل از لیسبون پایتخت کشور پرتغال در غرب اروپا به مسکو در شرقی‌ترین منطقه اروپا سفر کنید و برای برگشت از یک تونل دیگر همین مسیر را برگردید.
از طرف دیگر، جالب است بدانیم که تا سال 2015 میلادی، بیش از 18 کلانشهر با جمعیتی بیش از 15میلیون نفر در قاره آسیا وجود خواهند داشت که تنها راه حل آنها برای حل مسئله ترافیک استفاده از فضای زیر سطح شهر خواهد بود.
زاویه نزدیک
ساخت تونل توحید به طول تقریبی 5/2 کیلومتر نیز اثرات مختلفی بر کلانشهر تهران و کل کشور می‌گذارد. این در حالی است که چینی‌ها در سال‌های اخیر با عدم‌اعتماد دولت به بخش خصوصی، بازار امور مهندسی عمران را نیز مانند سایر بازارها از آن خود کرده‌اند. شهردار و شورای شهر کلانشهر تهران، با اتخاذ تصمیمی درست مبنی بر طراحی و اجرای این تونل توسط مهندسین داخلی، باعث ارتقای دانش فنی ساخت تونل‌های شهری و افزایش اعتماد به نفس جامعه مهندسی کشور شدند.
از لحاظ ترافیکی احداث این تونل آثار کاملا مشهودی بر ترافیک شمال- جنوب و شرق- غرب بخش مرکزی شهر خواهد داشت. ترافیک مسیر اتوبان نواب پس از افتتاح این تونل به‌شدت کاهش پیدا می‌کند. این امر باعث بهبود شرایط زیستی ساکنان اطراف این اتوبان نیز می‌شود. از طرف دیگر این امر در دراز مدت به افزایش ارزش ابنیه دو طرف این بزرگراه منجر شده و رونق نوسازی و ساخت و ساز در این منطقه را سرعت می‌بخشد. کاهش زمان سفر برای شهروندان، مخصوصا در ساعات اوج ترافیک، کاهش میزان مصرف سوخت، حذف توقف‌های مکرر پشت چراغ قرمزها و آسودگی بیشتر رانندگان نیز از دیگر مزایای ساخت این تونل است. احداث این تونل همچنین باعث روانی حرکت در مسیر خیابان انقلاب و BRT شرق به غرب تهران نیز می‌شود.
بد نیست بدانیم که این تونل با آخرین تکنولوژی روز دنیا ساخته شده و از لحاظ کیفیت مهندسی با تونل Elbe در هامبورگ آلمان که یکی از شاهکارهای مهندسی تونل‌سازی است قابل مقایسه است. جالب اینجاست که طول و عرض این 2تونل به همدیگر نزدیک است (تونلElbe 2/6 کیلومتر طول و 14 متر پهنا دارد).
روش‌های رایج
در تونل‌سازی از 2روش اصلی استفاده می‌شود؛ روش اول که موسوم به روش بریدن-پوشاندن است شبیه به حفر یک کانال و پوشاندن آن است. این روش معمولا برای محدوده‌هایی که خاک نرمی دارند یا دور از مناطق ساخته شده شهر هستند مورد استفاده قرار می‌گیرد و به فناوری ساده‌تری نیاز دارد. در تونل‌هایی که در زمین‌هایی با خاک سخت یا مناطق شهری پر جمعیت احداث می‌شوند از فناوری انفجار و حفاری استفاده می‌شود. در این نوع از تونل‌ها از قطعات بتن پیش ساخته ضد‌آب استفاده شده و اتصال قطعات پیش ساخته توسط نوعی ماده‌کش‌سان پلاستیک مانند انجام می‌شود.
با ساخت تونل توحید، کشور ما در زمره کشورهای دارای تکنولوژی و مهارت پیچیده تونل‌سازی قرار گرفت. این امر می‌تواند به صدور خدمات مهندسی تونل‌سازی به دیگر کشورها منجر شده و درآمد شایانی را نیز برای کشور به همراه داشته باشد.
مدیریت شهری امری پیچیده، ظریف و دقیق است. ما هم به مجموعه مدیریت کلانشهر تهران برای اجرای این طرح بی‌نظیر دست مریزاد می‌گوییم.
*پژوهشگر مؤسسه بین‌المللی WSEAS
