خاک حاصلخیز، آب مناسب، وسعت فراوان، آفتاب فراوان، انرژی ارزان، نیروی انسانی خلاق و جویای کار و اقلیم چهار فصل از مزایای خدادادی این مرز و بوم است.با این مواهب اگر بخواهیم کشاورزی ( اختصاصا باغداری و گلخانه‌داری) ایران را با سایر کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته مقایسه کنیم، شاید قیاسی نابرابر باشد اما کشورهایی نظیر ترکیه ، مصر و مراکش مثال‌هایی عادلانه هستند؛ چه علاوه بر شباهت‌های اقلیمی و عرض جغرافیایی هر کدام با یکی از اقلیم‌های چهارگانه کشورمان، همه مسلمان نشین بوده و تقریبا از نظر فرهنگ اجتماعی و کشاورزی نزدیک به یکدیگر هستند.
با وجود این پیشرفت کشاورزی در کشورهای یاد شده به‌گونه‌ای است که انواع محصولات باغی این کشورها به‌صورت سورت شده و یکدست در بسته‌بندی‌های استاندارد و با صرف هزینه‌هایی همچون حمل‌ونقل، انبارداری، سردخانه- توزیع، واسطه‌گری و... با قیمتی بعضا برابر یا برخی اوقات پایین‌تر از محصول ایرانی به دست مصرف‌کننده رسیده و از کشاورز تا واسطه‌ها همه و همه سود می‌برند.
این امر موقعی بیشتر نمود پیدا می‌کند که علاوه بر قیمت، کیفیت نا‌مطلوب و ضایعات و دور ریز محصول ایرانی را نیز در نظر گیریم. گرچه در برخی مواقع قیمت‌های عرضه میوه‌های وارداتی تا پنج برابر قیمت واردات آنها نیز می‌رسد که این امر عمدتا ناشی از ضعف سیستم توزیع و عرضه و تا حدودی ضعف نظارت و کنترل بازار است.
در کشورمان کشاورزان از حمایت‌هایی همچون کود، سم، انرژی و وام یارانه‌ای برخوردارند اما در برخی کشورهای همجوار، اساسا چنین روش‌ها‌یی به‌عنوان یارانه وجود ندارد. البته بیان این واقعیت به هیچ وجه به معنای متهم‌کردن کشاورز ایرانی نیست- چرا که سخت‌کوشی و خلاقیت ذاتی کشاورز ایرانی بر همگان واضح و روشن است - بلکه باید گفت مشکلات کنونی کشاورزان در نوع و نحوه حمایت‌ها ریشه دارد. گرچه اکنون وجود یارانه‌های مستقیم مانند سوخت، برق، آب، سم، کود و... بسیار ضروری و غیرقابل حذف است اما به هیچ وجه موجب پیشرفت اقتصاد و کشاورزی کشور نخواهد شد.
از سوی دیگر کشاورزانی که الگوی‌های صحیح مصرف از قبیل بهینه‌سازی مصرف انرژی، کود، سم، و... را رعایت می‌کنند نیز از سهم یارانه مستقیم کمتری برخوردار بوده و کشاورزانی که با رعایت نکردن استانداردهای روز موجب اتلاف و اسراف انرژی، کود، سم و.. می‌شوند، از سهم یارانه مستقیم بیشتری بهره می‌برند. همچنین تجربه حذف واسطه‌ها و نگهداری و انبار میوه برای مواقع خاص (مانند شب عید) نیز تأثیر چندانی بر کاهش قیمت‌ها نداشته است، چرا که درصورت مؤثر بودن این شیوه در شرایطی که این راهکار تا‌کنون بارها و بارها و هر ساله آزمایش شده، باید مشکل گرانی میوه را شاهد نباشیم.
با وجود این سهم محصولات زراعی، گلخانه‌ای و باغی ایران در بازارهای هدف بین‌المللی همچون کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس و CIS (کشورهای مشترک‌المنافع شوروی سابق) در مقایسه با کشورهای یاد شده ناچیز بوده و متأسفانه اکنون کشور ایران خود به بازار هدفی برای سایر کشورها تبدیل شده است.!
مقصر کیست؟!
در دنیای امروز برای آنکه بتوان تولیدی ارزان و با صرفه داشت، باید علم روز و ابزار مدرن را به خدمت گرفت تا با مکانیزاسیون عملیات کاشت، داشت و برداشت، ضمن افزایش عملکرد و کیفیت محصول زمینه کاهش هزینه‌های تولید را فراهم کرد و این تفاوت عمده بین کشاورزی ایران با سایر کشورهای دنیاست. با این روند اکنون کشاورزان ایرانی با وجود برخورداری از مزایای خدادادی و یارانه‌های مستقیم یاد شده، نه توان رقابت در بازارهای بین‌المللی را داشته و نه امرار معاشی در خور یک ایرانی کشاورز دارند. کشاورز ایرانی یارانه مستقیم نمی‌خواهد بلکه خواهان ایجاد شرایطی است که ابزار، تجهیزات و نهاده‌های پیشرفته و استاندارد را با قیمتی عادلانه و خدمات پس از فروش واقعی در اختیار داشته باشد. این در حالی است که اکنون بیشتر باغ‌ها و گلخانه‌های ایران با استانداردهای روز دنیا فاصله زیادی دارند. مثلا درختان مثمر در بسیاری از باغ‌های کشور، قدیمی و پیر بوده و می‌باید با پایه‌های جدید و اصلاح شده جایگزین شوند یا سیستم کاشت و آبیاری هنوز به‌صورت سنتی است.
همچنین مزارع، باغ‌ها و گلخانه‌های ایران در برابر بلایای طبیعی چون تگرگ و سرما زدگی کاملا بدون محافظ هستند حال آنکه اینگونه حوادث و بلایای طبیعی در سایر کشورها تا حد زیادی کنترل شده بوده و جزئی از طبیعت عادی محسوب می‌شود. امروزه باغ‌های پیشرفته مجهز به پرده‌هایی هستند که به‌طور خودکار در مواقع تگرگ و سرما روی درختان گسترده
می شود و سیستم کاشت درختان به‌گونه‌ای است که ماشین آلات مربوطه به راحتی از بین درختان عبور و مرور می‌کند. این امر خود ضمن ایجاد سهولت در عملیات داشت، موجب افزایش کیفیت محصول و کاهش بسیار زیاد هزینه کارگری می‌شود. سازه گلخانه‌های پیشرفته مقاومت لازم در برابر توفان و بارش برف را داشته و با حداقل مصرف انرژی و کارگر، بیشترین عملکرد را دارد. از سوی دیگر در کشورمان اساسا درجه بندی محصولات وجود نداشته و محصولات کشاورزی به‌صورت در هم بسته بندی می‌شود که با این روند تفاوتی بین محصول ممتاز و درجه یک و دو وجود نداشته و بسته بندی‌ها نیز با هیچ معیار و استانداردی انطباق ندارد.
حمل‌ونقل غیراستاندارد محصولات نیز به عاملی در افزایش ضایعات پس از برداشت تبدیل شده و روند ضایعات بیش از 30درصدی میوه و تره‌بار حتی با معیارهای خودمان را به ارمغان آورده که این میزان اگر با معیارهای روز صنعت سورتینگ در دنیا سنجیده شود (رنگ، بریکس یا غلظت قند، شکل ظاهری و اندازه ) میزان ضایعات به 60درصد افزایش می‌یابد.
چه باید کرد؟!
اگر می‌خواهیم کشاورزی ایران پیشرفت کند و همگان از کشاورز تا مصرف‌کننده از این پیشرفت بهره‌مند شده و به‌خود ببالند، لزوم تحول از مزرعه تا توزیع امری اجتناب‌نا‌پذیر است اما درصورتی که این تحول از همین امروز آغاز شود، شاید بتوان خوشبینانه انتظار داشت که مردم با افزایش کیفیت محصولات و کاهش قیمت، آثار مثبت این تحول را تا 2سال دیگر مشاهده کنند. اما به‌طور حتم متولی این تحول عظیم تنها وزارت جهاد کشاورزی نیست بلکه وزارتخانه‌های صنایع و معادن، بازرگانی، راه و ترابری، امور خارجه، بهداشت و درمان نیز در این امر نقش بسزایی دارند و باید با تعامل همسو و هماهنگ با یکدیگر زمینه ارتقای کشاورزی میهن را فراهم سازند.
بر این اساس شکل‌گیری تحول عمده در بخش کشاورزی نیازمند زیر ساخت‌های زیر است: مدرنیزاسیون ابزار و عملیات کاشت و داشت، مدرنیزاسیون باغ‌ها با کاشت درختان اصلاح شده و مد روز (واریته‌های جدید و مورد پسند ذائقه بازار )، تجهیز باغ‌ها به پرده‌های ضد‌تگرگ و سرما، تجهیز مزارع و باغ‌ها به آبیاری قطره‌ای با رویکرد بهینه‌سازی مصرف آب و کود، تجهیز مزارع و باغ‌ها به ماشین آلات موتوری و غیرموتوری با رویکرد اتوماسیون و کاهش نیروی انسانی، مدرنیزاسیون گلخانه‌ها با سازه و تجهیزات پیشرفته و استاندارد و مقاوم به توفان و برف و دارای اتوماسیون پیشرفته در سیستم‌های گرمایش، سرمایش، آبیاری، کوددهی و...، مدرنیزاسیون ابزار و عملیات پس از برداشت، ترویج شست‌وشو و سرما دهی قبل از بسته‌بندی در باغ‌ها و مزارع، ترویج سورتینگ در مزرعه و توسعه سالن‌های سورتینگ متمرکز و مشترک در روستا‌ها که به چندین باغدار و مزرعه دار سرویس می‌دهند.
تحول در صنایع مرتبط
تجهیز و توسعه صنعت بسته‌بندی از دیگر محورهای ضروری تحول در ساختار کشاورزی است که زیر بخش‌هایی مانند تشویق صنایع بسته بندی به استفاده از دستگاه‌های مدرن و تولید انواع بسته بندی استاندارد، تشویق صنایع تولید پالت به تولید انواع پالت‌های مخصوص میوهوترهبار و ترویج استفاده از پالت و بسته‌بندی‌های استاندارد با رویکرد کاهش ضایعات و افزایش ماندگاری در مزارع و باغ‌ها را در بر می‌گیرد.
نوسازی و تجهیز ناوگان حمل‌ونقل
فرسودگی و ضعف ناوگان حمل‌ونقل کشور اکنون به یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش ضایعات پس از برداشت تبدیل شده و شرایط نا‌مناسبی را برای تولید و عرضه محصولات کشاورزی رقم زده است. پیامد این مشکل ساختاری محرومیت بسیاری از شهرهای دور افتاده از محصول مرغوب و افزایش ضایعات است به همین دلیل نوسازی و تجهیز ناوگان حمل‌ونقل کانتینر دار، چادردار و یخچال‌دار ،کاهش ضایعات و توزیع متوازن محصولات کشاورزی را در سطح کشور به‌دنبال دارد.
اصلاح نظام نگهداری و توزیع
اصلاح ساختار نگهداری و توزیع محصولات کشاورزی از دیگر محورهای لازم برای کاهش قیمت و افزایش کیفیت تولیدات این بخش است. مدرنیزاسیون نگهداری محصول و اصلاح سیستم توزیع، توسعه سردخانه‌ها در میادین عمده فروشی میوه و تره بار، توسعه سالن‌های بسته‌بندی با مصالح سبک و عایق در مزارع و باغ‌ها با رویکرد عدم‌تغییر کاربری در مزارع و باغ‌ها (درصورت وسیع‌بودن باغ یا مزرعه و گلخانه، بهتر است به سردخانه و سالن سورتینگ مستقل نیز مجهز شوند) از جمله این محورهاست.
همچنین ساماندهی سیستم فروش در میادین عمده‌فروشی و الزام استفاده از پالت به‌عنوان مثال (اکنون هزینه جابه‌جایی هر جعبه یا کارتن توسط کارگر مبلغ 100تومان است که با ترویج پالت‌بندی این هزینه حذف می‌شود، ضمن آنکه ضربه‌ها و فشارهای متعدد به محصول در دست به دست شدن و جابه‌جایی از بین می‌رود) استفاده از ماشین‌آلات جهت تخلیه و بار‌گیری در میادین عمده فروشی (لیفتراک)، توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای و بزرگ عرضه میوهوترهبار با حق جدا کردن توسط مشتری (وقتی میوهوترهبار به‌صورت سورت شده عرضه شود طبیعتا ضمن ابراز رضایت مشتری، نیروی انسانی مورد نیاز جهت کنترل مشتری و پر‌کردن کیسه مشتری با محصول درهم حذف می‌شود و این خود یعنی کاهش قیمت) و توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای و بزرگ موجب کاهش قیمت عرضه میوه‌های وارداتی شده و گاه عرضه این نوع محصولات وارداتی تا پنج برابر قیمت واردات آنها را به‌دنبال خواهد داشت.
