در حالیکه عمومیت این نوع موسیقی و همگانی بودن استفاده از آن، ضرورت توجه به این نوع موسیقی و اساسا موسیقی مذهبی را گوشزد میکند.
متأسفانه با وجود قدمت چند صدساله موسیقی مذهبی و هنرهای عاشورایی، هنوز بین کارشناسان موسیقی این حوزه توافق حاصل نشده و بدعتگذاریهای نسل جدید نیز هنوز به پایان نرسیدهاست. از سوی دیگر، مفهومی که از موسیقی مذهبی در ذهن شکل میگیرد، یک نوع موسیقی اندوه و غم است که همیشه همزمان با ماه محرم و ایام سوگواری امام حسین(ع) از رادیو و تلویزیون شنیده میشود، درحالیکه غم و اندوه تنها یکی از جنبههای موسیقی مذهبی است و توجه بیش از حد به این جنبه از موسیقی مذهبی است که عدهای را به سوی بدعتگذاری سوق دادهاست. در این میان دستگاههای فرهنگساز و رسانههای گروهی در تعریف و ترویج موسیقی مذهبی درست مسئولیت مهمی بهعهده دارند که متأسفانه بهجای انجام این مسئولیت، با بدعتگذاران همراه شده و از موسیقی مذهبی اصیل غافل ماندهاند.
حاتم عسگری فراهانی، تعزیهخوان و پژوهشگر موسیقی مذهبی توجه بیش از حد به جنبه اندوه موسیقی مذهبی را یکی از آسیبهای موسیقی مذهبی دانسته و میگوید:«با وجود تأکید دستاندرکاران و کارشناسان موسیقی مذهبی متأسفانه تنها به یکی از جنبههای موسیقی مذهبی توجه شده و سایر ویژگیهای این نوع موسیقی مورد بررسی قرار نگرفتهاست.»
عسگری فراهانی، موسیقی عاشورایی را بارزترین نوع موسیقی مذهبی دانسته و درباره ویژگیهای آن میگوید:«موسیقی عاشورایی نیز صرفا به اندوه و غم خلاصه نمیشده و طی چند دهه گذشته تغییر شکل داده است. در حقیقت تعزیهخوانی نیز صرفا اندوهناک نبوده و شور نیز داشته که این با ماهیت تعزیهخوانی هماهنگ است.»
این ردیفدان و پژوهشگر موسیقی ایران از رشادت و شهادت بهعنوان مهمترین مفاهیم مذهبی یاد کرده و میافزاید:«در فرهنگ اسلام و شیعه، رشادت و شهادت مفاهیم بسیار والایی هستند که میتوان با کمک موسیقی آنها را به خوبی نشان داد. اما متأسفانه تابهحال این مفاهیم در موسیقی مذهبی، با گریه و اندوه و غم بیان شده و همین یکی از آسیبهای جدی موسیقی مذهبی ماست که با اصل مذهب تناقض دارد، چرا که در روایتها آمدهاست که شهدا، شادیکنان به میدان جنگ میرفتند اما ما با اندوه و غم از رشادتهای آنها یاد میکنیم.»
وی با بیان اینکه مجموعه موسیقی ایران ریشه مذهبی دارد، نوحهخوانی را یکی از شاخههای موسیقی ایران دانسته و درباره آن میگوید: «حتی پیش از اسلام نیز موسیقی ما زمینه و درونمایه مذهبی خاص خود را داشته اما با ورود اسلام و رواج مذهب تشیع، شکل این موسیقی تغییر کرده و به شکل امروز درآمدهاست.»
عسگری فراهانی صدا و سیما را مهمترین رسانه برای ترویج مداحی و روضهخوانی صحیح دانسته و درباره نقش این رسانه میگوید:«صدا و سیما بهعنوان یک رسانه فرهنگساز موظف است موسیقی درست مذهبی را با کمک کارشناسان و دستاندرکاران این حوزه شناسایی کرده و نوع درست آن را در برنامههای خود پخش کند.»
هوشنگ جاوید، محقق و پژوهشگر موسیقی نواحی و مذهبی یکی از مشکلات موسیقی مذهبی در ایران را غلبه مفهوم اندوه بر رشادت دانسته و میگوید:«متأسفانه وقتی از موسیقی مذهبی صحبت میشود همه تصور میکنند تنها نوحهها و مرثیهها موسیقی مذهبی هستند، در حالیکه اندوه تنها یکی از جنبههای موسیقی مذهبی است و در حقیقت موسیقی مذهبی هم شور دارد و هم سوگ. حتی اگر در زمینه اجرای این دو شاخه( شور و سوگ) وارد شویم میبینیم که هرکدام شاخههای زیبای دیگری نیز دارند. حتی گونههای آیینی هر کدام بسیار پررنگتر از گونههای دیگر است اما ما متأسفانه فقط به روضهخوانی و نوحهخوانی توجه داریم.»
جاوید ذکر را یکی از مهمترین عناصر موسیقی مذهبی دانسته و میگوید:«ذکر چندین جنبه دارد و هر کدام از این ذکرها نیز با نغمهها و آواهای بسیار زیبایی همراهند اما کمتر به آن توجه شده، درحالیکه موسیقی مذهبی جهان اسلام و تشیع فقط به مرثیه و نوحه ختم نمیشود و شاخههای فراوانی دارد؛ مانند ذکرخوانی، توسلخوانی، چاووشخوانی، نعتخوانی، حمدخوانی، مناجاتخوانی و... که حدود صد شاخه هستند. اما ما در غیاب کارشناسان موسیقی فقط یک جنبه از موسیقی مذهبی که اندوه و نوحه است را بیش از سایر جنبهها میشنویم.»
جاوید درباره دیگر مباحث مربوط به موسیقی مذهبی میافزاید:«چندی پیش عید غدیر بود اما هیچکدام از رسانهها به مسئله غدیریهخوانی توجه نکردند، درحالیکه غدیریهخوانی بخش بسیار مهمی از موسیقی مذهبی ماست و میشد بهجای پخش موسیقی مثلا شاد از این نوع موسیقی مذهبی استفاده کرد.»وی یکی دیگر از عناصر موسیقی مذهبی را اضحی خوانی دانسته و میگوید:«ما پیش از این موسیقی ویژه عید قربان را داشتیم که به آنها اضحی خوانی میگفتند.
این اضحی خوانی از بینرفته و بیشتر بین ترکمنها و کردهای غرب کشور باقی مانده چون به آنها توجه نشده و به جامعه معرفی نشدهاست، درحالیکه میتوان اطلاعات جامع و کاملی نیز از این نوع موسیقی بهدست آورد و جامعه هنرمندان را از این بست و گرفت درآورد تا در هر مناسبت مذهبی دچار سردرگمی نشوند و کمتر به موسیقی مذهبی آسیب وارد کنند.»
جاوید همچنین میگوید:«جالب است بدانید که یکی دو شرکت خارجی که واردکننده اجناس به کشور ما هستند، چنان علامتهای عزاداری را بزرگ کردند که درنهایت منجر به حذف آنها شد. حتی همین شرکتها باعث شدند که طبلهای جدید و عجیبی وارد ایران شود که درنهایت حذف آنها را بهدنبال داشت. این موضوع یکی دیگر از صدمههایی است که به موسیقی مذهبی وارد شده اما آسیبهای آن مورد پژوهش قرار نگرفتهاست.»
جاوید به مسئله نظارت در موسیقی مذهبی اشاره کرده و میگوید:« متأسفانه بر همه چیز به غیراز نوحهخوانیها نظارت میشود و حتی تولیداتی که در زمینه موسیقی مذهبی به بازارارائه میشود نیز مورد ارزیابی کارشناسان موسیقی مذهبی قرار نمیگیرد. به هرحال این مسائل در موسیقی مذهبی بسیار مهم هستند و باید مورد بررسی اهل هنر و فقه قرار گیرد تا یک توافق جدی حاصل شود و تکلیف موسیقی مذهبی مشخص شود.»
این پژوهشگر موسیقی همچنین معتقد است: « موسیقی در یک چرخه مبهم هنوز مورد سؤال است و مبانی فقهی مسئله موسیقی هنوز مشخص نشدهاست. از نظر مبانی فقهی تنها فتوای امام خمینی(ره) درباره موسیقی است که به هنرمندان این حوزه اجازه فعالیت دادهاست. بعد از این فتوای تاریخی نگرش جدی نسبت به موسیقی و نیاز به این هنر پذیرفته نشده و بیشتر جنبه تکنیکی و درونمایه ترانهها مورد بررسی و سؤال قرار گرفتهاست.»