از جمله این تعریف ها را صلاح نصر دارد که در این باره مینویسد: «جنگ روانی یعنی استفاده از هر نوع وسیلهای بهمنظور تأثیرگذاری بر روحیه و رفتار یک گروه، با هدف نظامی مشخص». اما جنگ روانی به صورت اصطلاح در پایان جنگ جهانی دوم، در فرهنگ لغت وبستر وارد شد و بخشی از عبارت پردازیهای سیاسی و نظامی آنزمان را تشکیل داد. نصر همچنین در مورد یک نسخه خطی مینویسد که توسط نیروی دریایی آمریکا در سال 1946چاپ شده و در سال 1950 در نگارش آن تجدید نظر شده است.
در این کتاب، جنگ روانی به این شرح آمده است: «وظیفه عمده جنگ روانی، تحمیل اراده ما بر دشمن است، بهمنظور حاکم شدن بر اعمال آنان از راههایی غیر از راههای نظامی و وسایلی غیر از وسایل اقتصادی». فولر، مورخ و تحلیلگر نظامی انگلیسی نیز در بحث پیرامون نتایجی که میتوان از پیشرفتهای تکنولوژی نظامی در جنگ جهانی اول گرفت، ادعا میکند که وسایل سنتی جنگ ممکن است جای خود را به جنگ روانی به معنی واقعی کلمه بدهد که در آن از سلاح استفاده نمیشود و به جای آن، اقداماتی نظیر زایل کردن خرد انسانی، مغشوش کردن هوش انسانی و مضمحل کردن حیات معنوی و اخلاقی یک ملت، بهوسیله نفوذ در اراده آنها انجام میشود.
نوشتار حاضر به عوامل موفقیت در جنگ روانی میپردازد، اطلاعات، رسانههای ارتباطی و پژوهش 3 سرفصل برشمرده شده برای موفقیت در جنگ روانی است. با توجه به فرمایشات مقام معظم رهبری درباره جنگ روانیای که دشمن با راه انداختن آن میخواهد در جنگ نرم خود علیه ارزشهای اصیل انقلاب اسلامی پیروز شود نوشتارهایی از این دست میتواند راهگشای ارزشمندی در تنویر اذهان باشد.
موفقیت در جنگ روانی با توجه به تعدادی از سر فصلهای زیر که «داقرتی» برشمرده، بیشتر خواهد بود.
1- اطلاعات
اطلاعات مهمترین منبع برای طراحی، راهاندازی و تداوم جنگ روانی است و ارزش بسیار زیادی دارد. بدون داشتن اطلاعات کافی نمیتوان جنگ روانی را آغاز کرد و یا به پایان رساند. بیشک بدون برخورداری از زیر ساختی مستحکم و مبتنی بر اطلاعاتی دقیق و سیستماتیک هیچگونه جنگی چه تبلیغی و چه نظامی قادر به رسیدن به پیروزی نخواهد بود.
2- رسانههای ارتباطی
انتخاب رسانه ارتباطی برای عملیات جنگ روانی، به عواملی همچون مخاطبی که مورد نظر است و زمانی که پیام باید آماده و ارسال شود، بستگی دارد. در جبهه، اعلامیههای چاپی و انتشار صوتی، رایجترین رسانههای مورد استفاده هستند و در عملیات دور از جبهه، برای مخاطبانی که از صحنه رزم دور هستند، از فرستندههای متحرک موج کوتاه و موج بلند بهطور همزمان استفاده میشود.
رسانههایی که در عملیات استراتژیک یا ملی استفاده میشوند، بهطور عموم دو نوع هستند: رسانههای کند و تند. رسانههای کند شامل مجله، کتاب، جزوه و سخنرانی. آنها را به این علت کند میگویند که تاخیر زمانی قابلتوجهی میان ارسال پیام و دریافت آن وجود دارد. رسانههای تند، رسانههایی که بهطور عمده، بر ارتباطات الکترونیکی متکی هستند. اینگونه رسانهها علاوه بر رادیوهای موج کوتاه، وسایل دیگری نظیر ارسال فایل خبری روزانه توسط بیسیم، تشکیلات تبلیغاتی ماورای دریاها را برای انتشار محلی شامل میشوند.
3- پژوهش
نیاز جنگ روانی به تحلیل عمیق، تأثیر بسزایی بر تحقیقات علوم اجتماعی آمریکا در سالهای جنگ کره داشت. از سال 1950 دانشمندان علوم اجتماعی در آمریکا، بیش از هر زمان دیگری، به مطالعه نخبگان، نخبگان بالقوه، ارتباطات و دیگر الگوهای رفتاری در جوامع خارجی پرداختند. در این سال، دولت فدرال از طریق امکانات وزارت خارجه، آژانس توسعه بینالمللی و جانشین آن، آژانس اطلاعات آمریکا و سه نیروی وزارت دفاع به افراد، گروههای دانشگاهی و سازمانهای غیرانتفاعی کمک مالی کرد تا پروژههای تحقیقاتی خاصی را انجام دهند و یا پروژههای در دست اجرا را به سمت پاسخگویی به نیازهای جامعه جنگ روانی سوق دهند.
در نتیجه این پژوهشها و پژوهشهای دیگر، درک روشنتری نسبت به نیازمندیهای جنگ روانی در زمان بحران و صلح بهوجود آمد. هرگاه رسانههای ارتباطی به کار گرفته شوند. جنگ روانی میتواند در کسب مقاصد ملی، نقش بازی کند؛ منتهی به شرط آنکه پیام ارسالی، معتبر باشد و به وضوح فهمیده شود و فقط در چارچوب ظرفیت مخاطب، در پی برانگیختن پاسخ برآید. معتبر بودن، الزاما به معنای حقیقت داشتن نیست.
برای هر مخاطب، چیزی معتبر است که او فکر میکند حقیقت دارد. اعتبار، هدفی پیچیده است و به سادگی بهدست نمیآید. بنابراین، در هر عملیات و جنگ روانی تقویت اعتبار باید بهطور مداوم و با تأکید دنبال شود. بدون این عنصر مهم، بخش اعظم تلاش تبلیغاتچی به هدر خواهد رفت.
یکی از محققین در تدوین یک جریان خبری با استفاده از اصول جنگ روانی، بر اهداف جنگ روانی تأکید کرده است. او در مورد اهداف جنگ روانی مینویسد:
1- امید را نزد مخاطبان، کشور و یا جناح مقابل از بین ببرد.
2- نسبت به رهبران کشور یا جناح مقابل، بیاعتمادی ایجاد کند.
3- در بین جامعه مخاطب، شکاف ایجاد کند.
«جنگ روانی، در واقع جنگ علیه عقل دشمن است و نه بهمنظور در بند کشیدن بدن او». «مهمترین مخاطبان جنگ روانی نیز عبارتند از: مردم، احزاب، سیاستمداران، گروهها، سازمانها، نهادهای دولتی و غیر دولتی، دولتها و سازمانهای بینالمللی.»
بخشهای خبری روی موج کوتاه
بخشهای خبری بهعنوان برنامههای دولتی روی موج کوتاه، یکی از ابزارهای جنگ روانی به شمار میرود. جنگ روانی یعنی بازی کردن با کلمات، افکار مردم و واکنشهای آنان؛ بهطوریکه در آنها واکنشهایی را بهوجود آورد که با هدف مورد نظر هماهنگ باشد. به این سبب، جنگ روانی موفق یا تبلیغات درست برای اینکه مؤثر واقع شود، باید بر موارد زیر متکی باشد:
1- تعریف روشن هدفها یا وحدت نظر مشخص در مورد واکنشهایی که قرار است بهوجود آیند.
2- درک عالمانه، همراه با همدردی از توده شنوندگان از نظر وضعیت اجتماعی آنها، حالت ذهنی، آمال و ترسهای آنها و آنچه مورد علاقه یا مایه نفرت آنها میشود.
3- استفاده ماهرانه از زبان و افکاری که میتوان از طریق آنها توجه شنونده را جلب کرد و اطمینان وی را بهدست آورد.