همشهری آنلاین - محمد ملاحسینی: منطقه ارسباران یا قره‌داغ ناحیه‌ای کوهستانی - جنگلی است که در شمال استان آذربایجان شرقی و جنوب رودخانه ارس واقع شده‌است
ارسباران عنوان جدیدی است و در گذشته به آن ناحیه قره‌داغ یا قراجه‌داغ می‌گفتند. ساکنان دشت مغان و اطراف مشکین‌شهر و تقریباً همه افراد بومی منطقه هنوز هم این لفظ را به کار می‌برند.
این منطقه از شمال به رود مرزی ارس، از جنوب به ارتفاعات شهرستان‌های تبریز و سراب، از شرق با استان اردبیل و از غرب به شهرستان‌های جلفا و مرند محدود می‌شود.
پرونده‌ها:
تخریب ارسباران و مسئولانی که دیر نگران می‌شوند / زنگ خطر برای ارسباران / ارسباران در حسرت دیروز / کارخانه‌ای که جنگل‌های ارسباران را نابود می‌کند / ارسباران بیستمین پارک ملی کشور / تخریب هزار هکتار ذخیره‌گاه زیستکره ارسباران
منطقه جنگلی ارسباران در گذشته نه چندان دور دارای وسعت چشم‌گیری بوده که به علت قطع یکسره جنگل برای تامین ذغال وسعت زیادی از این جنگل از بین رفته است.
وسعت جنگل‌های ارسباران ۱۶۴۰۰۰ هکتار بوده که از این وسعت ۱۴۸۰۰۰ هکتار ار آن به عنوان جنگل حمایتی و حفاظتی گزارش شده است.
گونه‌های گیاهی ارسباران شامل؛ بلوط اوری، بلوط سفید، ممرز، کرب، کرکو، کیکم، سرخدار، بارانک، گیلاس وحشی، آردوج، بنه، تیس، ملچ، اوجا، ذغال اخته، قره غات، ال، پر و ... است. میانگین بارندگی در جنگل‌های ارسباران حدود ۳۰۰ تا ۴۵۰ میلی‌متر گزارش شده است.
ارسباران به دلیل شرایط اقلیمی خاص آب و هوایی، دارای ۱۰۷۲ گونه گیاهی و ۹۷ گونه چوبی گزارش شده است که این منطقه حفاظت شده با ۷۸۵۶۰ هکتار که حدود ۵۶ درصد این ناحیه را شامل می‌شود و جزء یکی از ۹ ذخیره‌گاه بیوسفر ایران است.
ارسباران از نظر تنوع زیستی بسیار متنوع بوده و یگانه زیستگاه یکی از نادرترین پرندگان دنیا به نام سیاه خروس است.
از دیگر گونه‌های جانوری می‌توان به خرس قهوه‌ای، پلنگ، سیاه گوش، گراز، شوکا، کل و بز، کبک دری، کبک چیل، قرقاول و... اشاره کرد.
جنگل‌های ارسباران با ۱۶۴ هزار هکتار وسعت در محدوده کوه های قره داغ و رودخانه ارس قرار گرفته است. ارسباران منطقه وسیعی است که دارای ۹۰۰ هزار هکتار وسعت بوده و از دو بخش ارسباران شمالی و جنوبی تشکیل می‌شود.
جنگل‌های ارسباران از نظرجغرافیایی به اتفاق جنگل‌های خزری در زمره منطقه هیرکانی قرار می‌گیرد و شباهت زیادی به جنگل‌های خزری و جنگل‌های کناره دریای سیاه دارد با این تفاوت که به جای درختان راش و توسکای جنگل‌های شمال کشور و درختان کاج حاشیه دریای سیاه، درختان بلوط و ممرز در جنگل‌های ارسباران روییده است.
منطقه ارسباران با طبیعت زیبا و چشم اندازهای دلنشین و وجود اماکن و ابنیه تاریخی مختلف، توان بالقوه بالایی برای جذب گردشگر نیز دارد.
گیاهان دارویی موجود در این منطقه با ارزش قابل توجه، به عنوان یکی دیگر از محورهای توسعه منطقه می تواند از اهمیت ویژه ای برخوردار باشد.
در بیشتر نقاط غربی و شمالی در اطراف دهات وایقان، وینق، آئینه‌لو، حسن‌آباد و دیزمار جنگل‌های کم‌نظیری وجود دارد که به جنگل ارسبارانی مشهور است.
در منطقه حفاظت شده ارسباران ۲۱۵گونه پرنده، ۲۹گونه خزنده، پنج گونه دوزیست، ۴۸گونه پستاندار و ۱۷گونه ماهی شناخته شده است.
منطقه ارسباران در سایه وجود زیستگاه‌های غنی یاد شده، زیستگاه پستانداران بزرگ نظیر کل و بز، گراز، خرس قهوه‌ای، گرگ، سیاه‌گوش و پلنگ است.
این منطقه یکی از سحرانگیزترین مناطق کشور و جلوه‌گاه شکوه طبیعت در ایران می‌باشد. کوه‌های صعب‌العبور و سر به فلک کشیده این منطقه، سال‌های متمادی بافت طبیعی خود را از انواع حوادث طبیعی و مصنوعی حفظ کرده و چهره زیبا و استوارش را به صورت طبیعی حفظ کرده است.
اکوسیستم این جنگل دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است که مجموعه ای از عناصر هیرکانی و قفقازی و خصوصیات دیگر مناطق گیاهی کشور را در خود جای داده.
افزون بر تنوع عظیم گیاهی، عمده‌ترین گونه‌های پستانداران و پرندگان حمایت شده کمیاب را در چتر حمایت خود دارد. توده‌های کوهستانی آرارات در مناطق شمالی آذربایجان شرقی، نفوذ گسترده‌ای داشته و قوچ و میش از شاخص‌ترین حیوانات این مجموعه است.
در این میان زیستگاه‌های ییلاقی و قشلاقی تپه ماهوری «کیامکی»، ییلاق «قره چی» و مناطق صخره‌ای و صعب العبور کنتال، مأمن طبیعی انواع گونه‌های جانوری مانند: کل، بز وحشی، پلنگ و سیاه گوش است. منطقه حفاظت شده ارسباران، از نظر تنوع گونه‌ای جانوری در سطح جهان کم نظیر است.
درختان این جنگل پهن برگ و مخلوط به چیزی بین حالت نم پسند جنگل‌های شمال و نیمه خشکی پسند استپ‌ها و جنگل‌های زاگرس می‌باشد. نمونه درختان آن کرب، داغداغان، زبان گنجشک، اوری، سماق، بلوط، گیلاس وحشی، افراه و غیره است. ناحیه جنگلی ارسباران با داشتن ۸ درصد از سطح کل کشور بیش از ۱۰ درصد گونه‌های گیاهی را داراست.
جنگل‌های ارسباران یک منطقه حفاظتی است و یونسکو آن را به عنوان منطقه‌ای حفاظتی و ذخیره‌گاه بیوسفر (ژنتیکی) در کره زمین معرفی کرده است.
ارسباران صرف نظر از جاذبه‌های شکارگاهی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به دلیل وجود گونه‌های گیاهی و جانوری کمیاب، چشم‌اندازهای بکر و وسیع و شکنندگی و آسیب‌پذیری بالای خود در سال‌های ۱۳۵۰و ۱۳۵۲شمسی ابتدا به عنوان منطقه ممنوعه و سپس منطقه حفاظت شده تحت حفاظت و نظارت اعلام شد.
