همشهری آنلاین: نسخه خطی کتاب «نهجالبلاغه» از آثار دوره قاجار و شاهکار کتاب‌آرایی این دوره محسوب می‌شود که به خط ارسنجانی کتابت شده است.
نسخه خطی کتاب شریف نهجالبلاغه از آثار نفیس دوره قاجاریه است. این اثر فاخر نمونه ارزنده‌ای از هنر کتاب‌آرایی این دوره زمانی را به نمایش می‌گذارد. این اثر همچنین مرکز ثقل مهمی در معرفی هنرمندان شیرازی است، زیرا اوج توانمندی هنری خوشنویسی (در خطوط نسخ و ثلث)، تذهیب و ترصیع و تجلید هنرمندان شیرازی در آن به کار گرفته شده است.
دوره زمانی در شکل‌گیری اثر پنج سال بوده و تمام فرآیند آفرینش هنری آن در کاغذ دو رو انجام شده است. کتاب از نظر حاشیه‌نگاری ادیبانه ممتاز بوده و آن را می‌توان اثری ویژه دانست. اهتمام ناشر و صاحب نسخه در چاپ آن روزگار فعلی، امری مغتنم و ارزشمند است. خوشبختانه کیفیت بالای چاپ موجب شده است که علاقه‌مندان نسخه‌های خطی با کتابی که اثر را می‌توان تلاقی هنرهای بصری نامید، آشنایی بیشتری حاصل کنند.
کتاب نفیس نهجالبلاغه به خط ارسنجانی در قطع وزیری نگاشته و منتشر شده است و هنرمندان صاحب‌نامی که هر کدام از مشاهیر و قله‌نشینان طراز اول رشته خود در دوره قاجار بوده‌اند، در آن هنر‌نمایی کرده‌اند. تهیه این کتاب به سفارش و حمایت قوام‌الملک، حاکم شیراز انجام گرفته است.
نسخه خطی نهجالبلاغه به خط زیبای نسخ، اثر قلم گردانی مرحوم محمدحسین ارسنجانی است که تاریخ ۱۳۱۸ هجری قمری در آن، سال کتابت این اثر ارزشمند را بیان کرده است. این نسخه خطی در قطع وزیری و اندازه صفحه ۲۷×۱۷ و با ۵۷۲ صفحه بر روی کاغذ مهره و آهار خورده دوره قاجاریه شکل گرفته است. کتابت اثر به صورت پشت و رو انجام شده که این صفت آن را به نسخه‌های خطی نفیس و کم‌نظیر تبدیل کرده است.
صفحه نخست یا لوح آغازین با تذهیب، تشعیر و مرصع کاری بسیار ظریف، گویی خواننده را برای دیدن موزهای از هنرهای کتاب‌آرایی آماده می‌کند. به طوری که صحافی و تجلید آن این موزه را تکمیل و یکی از شاهکارهای کتاب‌آرایی را شکل داده است.
کتابت اثر به خط نسخ متأثر از شیوه نسخ ایرانی و نماینده نامبُردار آن میرزا احمد نیریزی است. کرسی‌بندی محکم و چینش زیبا و حساب شده از مزایای این کتابت است. همچنین بستن هوشمندانه پایان هر سطر به دور از هر گونه تکلف موجب خوشخوانی و روانخوانی کلام حضرت مولی (ع) شده است. آنچه که مسلم است کاتبان، این اثر را با عشق به نیای روحانی خوشنویسان حضرت مولی‌الموحدین (ع) نگاشته‌اند. زیرا به پایان رساندن این اثر مفصل به مدت پنج سال، تنها در سایه توفیق و لطف الهی میسر بوده است.
این نسخه از نهجالبلاغه دارای یک مزیت ویژه است که ارزش ادبی و محتوایی و حتی هنری آن را دو چندان می‌کند. به طوری که علاوه بر متن اصلی حاشیههای ادیبانه و ارزشمندی از ملاغلامحسین شیرازی در اطراف متن درج شده، که در قالب موّرب‌نویسی و نستعلیق دفتری در جهات مختلف به حرکت درمیآید و ضمن بیان مطالب مؤلف و حاشیه‌نگار آن، آرایش تازهای از صفحه‌آرایی (نسخ و نستعلیق) را پیش روی علاقه‌مندان قرار می‌دهد.
مرحوم زنده‌یاد مهدی بیانی در مورد محمدحسین ارسنجانی چنین آورده است: از خطوط او دیده‌ام: قرآن رحلی کوچک جلد روغنی ممتاز، شش صفحه اوّل مذهب و مرصع ممتاز، نسخ کتابت خوش با رقم «... حسین بن علی عسگر ارسنجانی...» سال ۱۲۸۵ در کتابخانه ملک.
ذکر این تاریخ نشان می‌دهد که مرحوم محمدحسین ارسنجانی سی و سه سال قبل از کتابت نهجالبلاغه با نگارش قرآن به خط نسخ خوش، خود را به جامعه هنری به خوبی شناسانده بود.
نهجالبلاغه هنرمندان شیرازی از نفیس‌ترین و هنری‌ترین نسخه‌های نهجالبلاغه است. این کتاب از قدمت تاریخی برخوردار بوده و در چاپ، سعی ناشر بر آن بوده که نکات و تمهیدات ذیل رعایت شود:
۱- اندازه کتاب عینا در چاپ رعایت شده است.
۲- رنگ‌های استفاده شده در حد ممکن نزدیک به اصل است.
۳- انعکاس خط به دلیل ریز بودن، به صورت عینی و در سلامت کامل رعایت شده به گونه‌ای که ملموس و احساس قلم به خوبی حسّ شدنی است.
۴- تفکیک رنگ‌ها به خوبی انجام شده و بهترین حالت چاپ در آن قابل رؤیت است.
۵- اسکن صفحات کتاب با حوصله و دقت خاص انجام شده و سعی بر این بوده که به اصل نسخه هیچ گونه آسیبی وارد نشود. با بهره‌گیری از اسکن مخصوص کتاب‌های نفیس نیازی به گشایش ۱۸۰ درجه نبوده و فقط با گشایش ۹۰ درجه این کار میسر شده و فشاری به شیرازه کتاب وارد نشده است.
۶- تفکیک رنگ‌های زمینه شامل شنگرف، لاجورد، مشکی و طلا به درستی مورد توجه قرار گرفته و تفاوت‌ها با نسخه اصل به کمترین حالت ممکن رسیده است.
۷- با نمونه‌گیری‌های انجام شده، رنگ‌ها به خوبی و با حلاوت و شادابی نزدیک به اصل اثر به چاپ رسیده است.
۸- از نظر اندازه، کتاب کاملاً یک به یک و به اندازه نسخه خطی چاپ شده تا بیننده تفاوتی از نظر اجرا با اصل اثر احساس نکند.
۹- اجرای ساخت جلد با نفاست تمام انجام پذیرفته و صحافی با دوختن چند سوزنه و تدارک شیرازه مناسب صورت گرفته است. همچنین قاب و جعبه‌ای درخور، برای کتاب تهیه شده که نفیس و شبیه به اصل نسخه است.
این موارد از مزایای نسخه چاپی است که بسیاری از ویژگی‌های ممتاز نسخه خطی را در خود جمع کرده است.
- ویژگی‌های نهجالبلاغه نفیس ارسنجانی
۱- نفیس‌ترین و هنری‌ترین نسخه نهجالبلاغه موجود به زعم بزرگان هنرِ معاصر.
۲- همکاری گروهی و عزم جمعی قله‌نشینان هنر نگارگری و خوشنویسی دوره قاجار در تولید این اثر.
۳- خط نسخ استاد محمدحسین بن علی عسکر ارسنجانی، به نظر اساتید فن، اوج قله خوشنویسی نسخ ایرانی است. (خط نسخ ایرانی نسبت به خطوط نسخ عربی و عثمانی و هندی از ملاحت بیشتری برخوردار است که متأسفانه مغفول مانده و مورد بی‌مهری روزگار قرار گرفته).
۴- خط نستعلیق استاد علی نقی شیرازی بی‌تردید جزء بهترین شاهکارهای هنر کتابت و حاشیه‌نگاری در ایران به شمار می‌رود. کتابت این استاد در حاشیه کتاب نفیس نهجالبلاغه در قطع کتابت خفی است. اساتید و کارشناسان خوشنویسی، کتابت این استاد را بی‌نظیر و معجزه‌وار قلمداد می‌کنند.
۵- کتاب‌آرایی، حل کاری طلا و تذهیب و تجلید توسط استاد محمود مذهب‌باشی، یکی دیگر از ارکان ممتاز این کتاب شریف است. ایشان یکی از برجسته‌ترین مذهبان تاریخ هنری ایران به شمار می‌آیند و شاهکار هنری خودشان را در این اثر به جامعه ایران تقدیم کرده‌اند.
۶- با توجه به رقم‌های موجود در نسخه خطی- سال ۱۳۱۸ تا ۱۳۲۲ (هجری قمری) - می‌توان استنباط کرد که کتابت و نگارگری آن حداقل ۵ سال به درازا کشیده است.
۷- شناسایی و تایید اصالت این نسخه در زمره بزرگترین کشف هنری دهه اخیر در حوزه کتب نفیس محسوب می‌شود.
نظر شما