اقلیم کویری با معماری کهن

این استان در غرب دریاچه نمک (مسیله) و دشت کویر واقع شده و دارای 3‌ناهمواری است:1- کوهستانی 2- کوهپایه‌ای 3- دشت شهر قم.

دشت شهر قم به‌علت دوری از دریا و مجاورت با بیابان دارای اقلیمی خشک و کم‌رطوبت است و از نظر بارش، پراکندگی نامناسب دارد. گسل قم- زُفره واقع در غرب قم این استان را به دو بخش (‌1- واحد ساختمانی ایران مرکزی 2-‌واحد ساختمانی سنندج-سیرجان) تقسیم کرده است.اقلیم کویری با معماری کهن قم را می‌توان در برخی از آثار این شهر دید که نمونه کامل آن منزل یزدان‌پناه در سمت شرق شهر قم در خیابان باجک، کوچه شماره‌11، پلاک‌‌9‌ (درون بافت قدیمی) است.با توجه به فرم این بنا، این عمارت متعلق به نسل پیش است و قدمتی حدود 120‌سال (اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی) دارد.

ورودی بنا شامل سردری بلند با طاق شلغمی، آجری چهار‌ترک با 4ستون سنگی مدوّر با سر‌ستون و پایه‌ستون‌های حجاری‌شده و لب‌چینی هره، سردر با کاشی‌های کنگره‌ای و آجر‌بری است که از طریق پاگرد و دالان جبهه شمال شرقی به ایوان شمالی و سپس به حیاط مرکزی (میانسرا) ارتباط می‌یابد.

کل مساحت بنا 5/884 متر مربع است که 928‌متر مربع آن زیربناست. علاوه بر سرویس‌های بهداشتی، این بنا که قبلا 13 اتاق داشته فعلا دارای 10 اتاق است زیرا 3اتاق جبهه جنوب غربی آن را به همسایه جنوبی واگذار کرده‌اند.

از مجموع 10 اتاق 3 اتاق آن کاملاً بزرگ است (در 3 طرف ایوان) و شاخص‌ترین بخش خانه پنج‌دری جبهه غربی است با 4ستون گرد، با شال ستون ساده و سرستون‌ها و پایه‌ستون‌های حجاری‌شده.سه‌دری‌های جبهه شمالی و جنوبی، ستون‌های سنگی و شکیلی دارند. زیرزمین‌های 3جبهه این بنا از قسمت‌های بااهمیت این خانه هستند.

تزئین به‌صورت جنبی، شامل کار روی در‌های چوبی و لب‌چینی هره پشت‌بام (رخ بام) و ستون‌ها و پایه‌ستون‌های حجاری‌شده و پنجره‌های مشبک آجری با لعاب فیروزه‌ای و ساده و کار روی دیواره حوض صلیبی شکل است، با گوشه‌های نیم‌دایره در حیاط مرکزی و حوض حیاط جنوب غربی خانه (حیاط دوم).

به لحاظ واقع‌شدن این عمارت در منطقه نسبتاً گرم و خشک و کویری با بارش‌های کم، کاربرد آب انبار و اتاق‌های زیرزمینی و بادگیرها در این خانه ضروری بوده است. بنا بر موقعیت منطقه، این منازل بخش تابستان‌نشین و زمستان‌نشین داشته‌اند. دیوارهای بلند و حیاط‌های بسته و مرکزی، حوض در مرکز و فضای سبز اطراف حوض (گودال باغچه) از دیگر شاخصه‌های این نوع معماری است.

معمولاً حیاط‌ها از کف اصلی خیابان (به‌دلیل جمع‌آوری آب‌های جوی‌ها در اثر ریزش باران‌های فصلی و اندک؛ در سال حدود 80سانتی‌متر) پایین‌ترند. مصالح به‌کاررفته در کف حیاط و دیوارها آجر است تا گرمای محیط را در شب‌های سرد زمستان ‌ ‌حفظ کند. به‌طور عمده سقف‌ها نیز نیمه‌گنبدی هستند.