در صورتی که بودجه خرید بنزین به مترو تزریق شود می توان حدود 1.5 میلیون مسافر را جابه جا کرد که این به معنای کم شدن1.5 میلیون سفر با خودروهای شخصی در معابر پایتخت است.سهم سرانه هر فرد در آلودگی هوای تهران که از وسایل نقلیه شخصی استفاده می کنند، 14 برابر فردی است که با اتوبوس های شهری تردد می کند.
استانداردهای سازمان بهداشت جهانی به تهران اجازه می دهد تا یک روز در سال برای داشتن هوایی آلوده، بالاتر از خط استاندارد قرار گیرد. این در حالی است که در سال 84 تهرانی ها با 81 روز اختلاف یعنی 82 روز، هوای آلوده ای تنفس کردند که طبق بررسی های سازمان بهداشت جهانی نشان می دهد، مرگ و میر ناشی از استنشاق این هوا بر بیماری ایدز پیشی گرفته است و نرخ چهار برابری کشته شده های ناشی از هوای آلوده بر مرگ و میر ناشی از ایدز، این موضوع را در صدر اخبار خطرساز عنوان کرده است.
در عین حال این رقم 2.6 برابر نرخ مرگ ناشی از سرطان خون و 1.5 برابر تلفات ناشی از تصادفات رانندگی برآورد شده است.
هرگونه تغییر در ویژگی های فیزیکی و شیمیایی عناصر تشکیل دهنده هوا را «آلودگی هوا» می گویند و این وضعیت تنها مشکل تهران نیست؛ بلکه همه کشورها با توجه به مسأله افزایش جمعیت، توسعه شهرها، افزایش وسایل نقلیه و گسترش ترافیک شهری، توسعه سریع و نامتعادل اقتصادی، استفاده نامناسب از سیستم ها و دستگاه های صنعتی، افزایش مصرف انرژی و عدم رعایت مقررات محیطی، با مشکل آلودگی هوا مواجه هستند. اما دکتر رشیدی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران معتقد است: مزیت کشورهای توسعه یافته در مقابل کشورهای جهان سوم مانند ایران بالا بودن استفاده از خودروهای شخصی است.
به گفته او راکد ماندن زیرساخت های حمل و نقل عمومی و عدم گسترش آنها همراه با افزایش جمعیت دلیل اصلی تمایل استفاده از خودروهای شخصی در پایتخت است.
در بیشتر شهرهای دنیا سهم حمل و نقل در جابه جایی مسافرت های روزانه بالاست در حالی که این رقم در تهران 20 تا 30 درصد است. رشیدی با طرح این سؤال که در کشورهای پیشرفته از هر 10 نفر، 8 نفر خودروی شخصی دارند و با معضلی به نام آلودگی یا ترافیک دست به گریبان نیستند، چرا؟!
جواب این سؤال را در استفاده از مترو، اتوبوس و در یک کلام وسایل حمل و نقل عمومی می داند و می گوید: آنچه باعث شده آلودگی هوا در این کشورها پایین باشد، استفاده از خودروی شخصی در موارد خاص است.
طبق اعلام کمیته اطلاع رسانی و تحقیق «آلودگی هوا و اثرات آن بر سلامت» سهم سرانه هر فرد در آلودگی هوای تهران که از وسایل نقلیه شخصی استفاده می کنند، 14 برابر فردی است که با اتوبوس های شهری تردد می کند و در عین حال مطالعات انجام شده نشان می دهد که هزینه یک کیلومتر مسافت طی شده اعم از بنزین، تعمیرات، جریمه و عوارض وسایل نقلیه شخصی 9 برابر بیشتر از وسایل نقلیه عمومی است.
یوسف رشیدی،یکی از دلایل اصلی عدم استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی در تهران را پایین بودن ضریب اطمینان آن از نظر به موقع رسیدن و سرعت می داند و ادامه می دهد: گسترش حمل و نقل عمومی علاوه بر بهبود ترافیک تهران به کاهش آلودگی هوا کمک زیادی خواهد کرد که نمی توان از آن چشم پوشی کرد. علاوه بر این، بهبود این وضعیت نقش قابل توجهی در کاهش مصرف سوخت خواهد داشت.
سهم حضور خودروهای شخصی، تک سرنشین در معابر تهران 36 درصد است که این وضعیت در ساعات اوج ترافیک به حدود 57 درصد نیز می رسد و در صورتی که بودجه خرید بنزین به مترو تزریق شود می توان حدود 1.5 میلیون مسافر را جابه جا کرد که این به معنای کم شدن 1.5 میلیون سفر با خودروهای شخصی در معابر پایتخت است.
اما آنچه که این ارقام را تأسف برانگیز می کند، آمارهای ستاد مرکزی معاینه فنی خودرو از میزان آلایندگی آنهاست. آمارها نشان می دهد 80 درصد خودروهایی که در سطح معابر پایتخت تردد می کنند، در سیستم سوخت و احتراق خود دچار نقص فنی بوده و بیش از حد مجاز آلایندگی دارند. این در حالی است که بیش از 70 درصد آلودگی هوای پایتخت ناشی از تردد خودروهاست.
طرح های محدود کننده
کلانشهر تهران و شهروندان ساکن در آن چند سال است که با معضل آلودگی هوا وپیامدهای منفی آن دست و پنجه نرم می کنند تا شاید ابرهای سیاه از بالای سر آنها کنار برود و آسمان آبی جای آن را بگیرد، اما قطع به یقین در شرایط کنونی که هر روز شاهد ورود بی رویه انواع وسایل نقلیه، از موتورسیکلت گرفته تا خودروهای تقریباً غیراستاندارد تولید داخل هستیم که باعث شده روز به روز بر حجم آلودگی هوای شهر افزوده شود. شاید این رویا همچنان یک آرزوی دست نیافتنی باشد!
البته ناگفته نماند که در کنار ورود بی رویه وسایل نقلیه ای که سوخت آنها بنزین است، باید به تردد ماشین های دودی دهه های 40 ، 50 و 60 و ... اشاره کرد که همچنان اگروز آنها گازهای سمی تولید می کند و هیچ کس قادر نیست طرح و برنامه ای برای خروج «خودروهای فرسوده» ارائه دهد که نتیجه بخش بوده باشد. شاید به همین دلیل است که مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، استفاده از اقدامات نرم افزاری را بهتر از طرح ها و محدودیت های فیزیکی می داند.
دکتر رشیدی معتقد است: باید بستر سازی های لازم مانند بهبود وضعیت حمل و نقل، برداشتن سوبسید از بنزین و واقعی کردن قیمت آن و بالا بردن هزینه استفاده از خودروهای شخصی انجام شود و بعد انتخاب را در اختیار مردم گذاشت. در حقیقت باید حرکت فیزیکی را به اقدامات نرم افزاری در کاهش استفاده از خودروی شخصی تبدیل کرد.
خسارت به جای سود دهی
مطابق استانداردهای اولیه سازمان بهداشت جهانی تهران در معدل 8 ساعته منواکسید کربن حتی نباید یک روز هم در طول سال در وضعیت ناسالم قرار داشته باشد که وجود این آلاینده در هوای تهران نشان دهنده آلودگی بالای هوای آن است. این در حالی است که کارشناسان مسئول بخش بهداشت هوای وزارت بهداشت خسارت بیماری های ناشی از آلودگی هوا را بر اساس بانک جهانی در سال گذشته معادل 260 میلیون دلار در سال اعلام کرده اند. طبق مطالعات انجام شده در دنیا مشخص شده است که اگر آلاینده ذرات معلق از میزان 73.2 به 100 کیلوگرم در متر مکعب در سال افزایش یابد، افزایش نرخ مرگ و میر به میزان 10.88 درصد افزایش خواهد یافت.
مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، آمارهای موجود در بانک جهانی و سایر دستگاه های بین المللی در مورد ایران را رضایت بخش نمی داند و می گوید: «در کتابچه ای که در مورد آلودگی هوای ایران منتشر شده، آمارهای موجود تأسف برانگیز است.»
در این کتابچه خسارت ناشی از ذرات معلق در هوا در سال 84 ، 1.8 میلیارد دلار در سال است. در عین حال و با توجه به مصرف بنزین و عوامل اقتصادی و اجتماعی در سال 2004 خسارت بهداشتی آلودگی هوا در ایران 8 میلیارد دلار است.
رشیدی با مقایسه ارقامی که برای واردات بنزین در نظر گرفته می شود، می گوید: «بین 4 تا 7میلیارد دلار در سال برای واردات بنزین از سوی دولت اختصاص داده می شود که با رقم 8 میلیارد دلاری آلودگی هوا و عدم سلامت، به نظر می رسد هزینه می کنیم تا هوا را آلوده کنیم.»
رشیدی به اعلام ارقام محدودی از این کتابچه اکتفا می کند و می گوید: «پیش بینی های سازمان های بین المللی و به خصوص بانک جهانی نشان می دهد در سال 2019 میلادی خسارت بهداشتی ناشی از آلودگی هوا به 19 میلیارد دلار در سال برسد و تنها در صورتی که حمل ونقل عمومی را گسترش دهیم، می توانیم به این مشکل غلبه کنیم.
سالانه حدود 4000 نفر در تهران به واسطه آلاینده ذرات معلق در هوا جان خود را از دست می دهند و مدیریت شهری راه حل این موضوع را گسترش حمل و نقل عمومی و کاهش استفاده از خودروهای شخصی می داند.
