وقتی امیر کبیر قصد کرد این مدرسه را بسازد ناصرالدین شاه به او گفت: «میرزا تقی‌خان، تو ظاهراً می‌خواهی کاری کنی که ما تو این مملکت هیچ کاره باشیم.» می‌گویند این نخستین عکس‌العملی بود که قبله عالم بعد از شنیدن طرح تأسیس مدرسه دارالفنون از خودش نشان داده بود.
مدرسه دارالفنون یا آن طور که از نامه‌های خصوصی امیرکبیر بر می‌آمد مدرسه جدید، مدرسه نظامیه یا مکتبخانه پادشاهی که ظاهراً همگی از اسامی دارالفنون به شمار می‌روند، در سال1268 قمری مصادف با سال1230 شمسی و 1851 میلادی افتتاح شد؛ اگرچه امیرکبیر هرگز روزگار رونق مدرسه‌‌اش را ندید و به قول ابوالفضل بیهقی دبیر، «گزمگان دست حاج‌علی‌خان فراشباشی شمشیر در میرزا بنهند»؛ انگار میرزاتقی‌خان حسنکی بود که برای نو شدن شیوه‌های آموزشی در ایران، به‌دار کشیده شد. حالا کتاب تاریخ معاصر ایران را تند‌تر ورق بزنید لطفا! از پس سال‌های دور و دیر تندی رد شوید تا برسید به همین سال‌ها؛ امسال، سال قبل و سال قبل‌ترش... .
این سال‌ها بر دارالفنون چه گذشته است؟ بگذارید آخر ماجرا را همین اول داستان بگوییم و خلاص؛ حال و روز مدرسه قدیمی ایران زمین هیچ خوب نیست! این پرونده مروری بر همه خبرها و اتفاق‌ها درباره دارالفنون در سال‌های اخیر است. بالاخره باید از یک جایی شروع کرد. این «یک جایی» نباید خیلی دور باشد که در این صورت حکایت مثنوی هفتاد من کاغذ خواهد شد و البته باید آن‌قدر عقب رفت که بتوان درک صحیحی از این خبرها و اتفاق‌ها داشت. 10 سال چطور است؟ از 10 سال قبل تا امروز پرونده دارالفنون را ورق می‌زنیم تا برسیم به این روزها که مسئولان آموزش‌وپرورش و سازمان میراث فرهنگی درباره مالکیت دارالفنون اختلاف نظر دارند، عده‌ای این اختلاف را از اساس تکذیب می‌کنند و باقی قضایا... .
سال 88
18 فروردین : معاون عمرانی وزیر آموزش‌وپرورش در واکنش به اظهارات معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران مبنی بر ایجاد بنیاد علمی نخبگان در دارالفنون گفت: «این مدرسه تنها متعلق به آموزش‌وپرورش است و کاربری آن را مسئولان این وزارتخانه تعیین می‌کنند. هیچ وزارتخانه و ارگان دیگری حق دخالت در این موضوع را ندارد.»
13 دی : رئیس سازمان نوسازی مدارس کشور از پایان فاز اول مرمت دارالفنون تا پایان امسال و آغاز فاز دوم آن از ابتدای سال آینده خبر می‌دهد.او البته نتوانست تاخیر 7 ماهه در پایان فاز نخست مرمت را پشت خبر آغاز فاز دوم پنهان کند و درباره دلیل این تاخیر به خبرنگاران گفت: « توجه به کیفیت در عملیات مقاوم‌سازی، دستیابی و به کارگیری شیوه مناسبی برای حفظ اصالت بنا با توجه به قدمت آن دلیل این تاخیر است. »
18 بهمن : محمد بیرقی، معاون میراث فرهنگی استان تهران‌گفت که برخلاف برخی اخبار منتشر شده در رسانه‌ها، هیچ‌گونه ادعایی در مورد مالکیت مدرسه دارالفنون نداشته و هر ساله نسبت به مرمت آن نیز اقدام کرده است. او موضوع مالکیت مدرسه برای سازمان متبوعش را بی‌اهمیت توصیف کرد و تأکید کرد آنچه اهمیت دارد نگهداری مدرسه است. بیرقی درباره مسئله مشترک دارالفنون در همه فصول- یعنی بودجه آن - همچنین گفت: «برای ادامه مرمت‌ها، در سال‌جاری حدود ۲میلیارد ریال از سازمان میراث فرهنگی درخواست شده اما هنوز این مبلغ تخصیص نیافته است.»
راستی چه کسی می‌تواند بگوید با این واکنش‌ها، مسئولان میراث فرهنگی دست از سر دارالفنون برداشته‌اند؟ چه کسی مطمئن است که این خبر هم چند روز دیگر تکذیب نشود؟ حکایت آن 2 زنی را که بر سر مادری کودکی اختلاف داشتند را شنیده‌اید؟ قاضی دستور داد هر کدام طفل را به سوی خود بکشند تا مادرش را تعیین کند. مادر واقعی که دید طفلش تا مرگ فاصله‌ای ندارد دست از ادعا برداشت. حالا تصور کنید اگر هیچ کدام مادر واقعی طفل نبودند، لابد آن‌قدر بچه را می‌کشیدند تا 2 نیم شود، مثل دعوای دهه گذشته بر سر دارالفنون و مادرانی که شاید بگویند؛ نصف مال من، نصف مال تو!
14 اردیبهشت 1387
با اعلام خبر جلسه مشترک سازمان میراث فرهنگی و آموزش‌وپرورش یک بار دیگر بحث اختلاف این دو سازمان درباره مالکیت این بنا از سر گرفته می‌شود. فریبرز دولت‌آبادی، معاون میراث فرهنگی گفت: «الزاما سازمان میراث فرهنگی اصراری به تملک این دبیرستان 150 ساله ندارد و تنها می‌خواهد طرح مرمت این مدرسه اجرا شود. البته اگر وزارت آموزش‌وپرورش برنامه‌ای برای کاربری مناسب این بنای تاریخی نداشته باشد، سازمان میراث فرهنگی برای مالکیت این مدرسه اعلام آمادگی می‌کند.»
آذر 1387
این بار رئیس سازمان نوسازی مدارس هم با تأکید بر جدی‌بودن عزم آموزش‌وپرورش برای احیای این بنا از بی‌توجهی میراث فرهنگی به این موضوع انتقاد کرد. حبیب‌الله بوربور گفت که 27 شهریور دوباره نامه‌ای برای صدورمجوز به رحیم مشایی نوشته اما این نامه‌ها همچنان بی‌جواب مانده‌اند.
18 بهمن 1387
مسئولان آموزش‌وپرورش و میراث فرهنگی به تفاهم می‌رسند.وزیر آموزش‌وپرورش می‌گوید: «بازسازی دارالفنون پس از هماهنگی با سازمان میراث آغاز شده و این مدرسه با کاربری جدید به ستاد دانشگاه فرهنگیان تبدیل می‌شود،بخشی از این مدرسه نیز به موزه تاریخ آموزش‌وپرورش تبدیل خواهدشد.»
28 اسفند 1387
عزم آموزش‌وپرورش برای مرمت دارالفنون و البته کوتاه نیامدن در برابر میراث فرهنگی آن‌قدر جدی بود تا سرانجام پس از مدت‌ها تعطیلی، یک بار دیگر عملیات مرمت دارالفنون آغاز شود. در آخرین روز کاری سال گذشته ، در مراسمی ویژه با حضور معاون عمرانی وزیر آموزش‌وپرورش مرمت مدرسه آغاز شد.
6 فروردین 1386
به آرامی یک خبر مهم اعلام می‌شود: «دارالفنون با اتمام عملیات ساماندهی، تغییر کاربری می‌دهد.» ناصر پازوکی، مسئول پروژه مرمت دارالفنون می‌گوید: «با اتمام عملیات تکمیلی، دارالفنون از آموزش‌وپرورش خریداری و محل استقرار، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران می‌شود.» این خبر اگرچه در خاموشی رسانه‌ها اعلام شد، اما واکنش سریع و تند فعالان حوزه میراث فرهنگی را به‌دنبال داشت.
25 فروردین 1386
در میانه کشاکش‌های این دو سازمان برای مالکیت دارالفنون یک بار دیگر یکی از آن خبرهای تلخ از راه می‌رسد و ناظر فنی پروژه مرمت دارالفنون تعطیلی کارگاه به‌دلیل اتمام اعتبار را اعلام می‌کند و می‌گوید که این روزها پروژه مرمت دارالفنون تعطیل است.
مرداد 1385
معاون قائم‌مقام حفاظت فنی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری اعلام می‌کند:«پروژه مرمت و ساماندهی مدرسه دارالفنون با اختصاص اعتباری در حدود 2میلیارد و 500 میلیون ریال از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور آغاز شد تا غبار فرسودگی از پیکر پیر آن زدوده شود.»
مرداد 1384
خبر بودجه یک میلیاردی سازمان میراث آن‌قدر مهم بود که تا مدتی خبر بدی درباره دارالفنون به گوش نرسد. اما یک خبر داغ در میانه مرداد شهر را از آنچه بود بسیار گرم‌تر کرد. این بار سید حسین مرعشی- رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی- بود که رکورد وعده را شکست و خبر داد که این بودجه را دوبرابر کرده و 2میلیارد تومان برای مرمت دارالفنون تخصیص خواهد داد.
مهر 1384
وعده 2میلیاردی سازمان میراث فرهنگی هم به حداقل ممکن یعنی 300میلیون تومان کاهش پیدا کرد. البته این خبر را نه رئیس سازمان میراث فرهنگی، بلکه قائم مقام معاون حفظ و احیای این سازمان اعلام کرد و گفت: «تاکنون اقدامی برای دریافت فاینانس از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری انجام نشده و برای دریافت این اعتبار باید قراردادی با بانک‌های خارجی منعقد شود.»
بهمن 1384
توحیدلو، مدیر مدرسه دارالفنون این بار سازمان میراث فرهنگی را موجب تاخیر در بازسازی مدرسه اعلام می‌کند و می‌گوید: «تاکنون چند بار سازمان میراث فرهنگی و گردشگری را از این نیاز مطلع و با آنها مکاتبه کرده‌ایم. آخرین بار حدود 3 ماه پیش با ارسال نامه‌ای درخواست تخصیص اعتبار و نیازهای فوری کردیم اما تاکنون اقدامی نشده است. الان اقدامات متوقف شده و خبری از مرمتگران نیست.»
7 فروردین 1383
این بار نوبت رئیس سازمان میراث فرهنگی تهران بود که از آموزش‌وپرورش انتقاد کند. ناصر پازوکی در این انتقادها گفت:«بنای تاریخی دارالفنون هم‌اکنون در مالکیت آموزش‌وپرورش است و میراث فرهنگی استان تهران مسئول نگهداری آن نیست و تنها وظیفه نظارت بر چگونگی انجام مرمت در این مدرسه قدیمی، جزو وظایف این سازمان محسوب می‌شود.»
17 فروردین 1383
مصطفی دانشور، ناظر پروژه مرمت و احیای دارالفنون گفت: «به گفته مسئولان پژوهشکده تعلیم و تربیت وزارت آموزش و پرورش، مقرر شده اعتباری معادل 100میلیون تومان، برای ادامه عملیات مرمت مدرسه دارالفنون اختصاص یابد و مرمت این مدرسه تاریخی از 20 روزآینده آغاز می‌شود.»
22 اردیبهشت 1383
35 روز پس از وعده قبلی، این بار ناظر پروژه مرمت دارالفنون، خبر جدید درباره مدرسه را این‌طور اعلام کرد: «کارگاه دارالفنون بار دیگر با اختصاص 50 میلیون تومان اعتبار، فعال شده و در این مرحله مرمت شیروانی و نیز محوطه‌سازی بنا، در اولویت سایر برنامه‌ها قرار می‌گیرد.»نکته مهم در این خبر نصف‌شدن اعتباری است که قرار بود 100 میلیون تومان باشد.
خرداد 1383
این بار خبر خوب این بود: «با اختصاص 100 میلیون تومان اعتبار جدید به پروژه مرمت و احیای بنای تاریخی مدرسه دارالفنون، عملیات احیای تالار اجتماعات امیرکبیر در این بنای تاریخی آغاز شد.»
مرداد 1383
ناظر پروژه مرمت دارالفنون به نقل از وزیرآموزش‌و‌پرورش خبر جدیدی را اعلام می‌کندو می‌گوید: «به دستور وزیر آموزش‌وپرورش 4میلیاردریال اعتبار برای احیا و بازسازی مدرسه دارالفنون اختصاص یافت. با استفاده از این اعتبار می‌توان تا پایان سال‌جاری بخش عمده‌ای از کار را به اتمام رساند.»
آبان 1383
ناظر پروژه مرمت دارالفنون چند ماهی صبر کرد که بودجه‌ها برسند و کار شروع شود، اما هرگز هیچ پولی به دارالفنون نرسید. برای همین دانشور این بار در مصاحبه با خبرنگاران از تأمین نشدن اعتبارها و بدقولی مسئولان آموزش‌وپرورش گلایه کرد.
15 دی 1383
مسئولان میراث فرهنگی هم به جمع منتقدان اضافه شدند. این بار رئیس سازمان مرمت و حفاظت میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران در این باره گفت: « تاکنون از اقداماتی که پژوهشکده آموزش‌وپرورش برای مرمت دارالفنون انجام داده، گزارش عملکردی برای سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران ارسال نشده است.»
12 بهمن 1383
سال83 رو به پایان است و انگار ناظر پروژه مرمت مدرسه تنها کسی است که دلش برای اینجا می‌سوزد.او به خبرنگاران گفت: «ساماندهی دارالفنون نیازمند اختصاص اعتباری در حدود 2 میلیارد تومان در سال 83 بود که با وجود کمبود اعتبارات آموزش‌وپرورش در تأمین هزینه‌ها، هیچ کدام از برنامه‌ها انجام نشد.»
23 اسفند 1383
بعد از آنکه سازمان میراث فرهنگی از آموزش‌وپرورش به‌دلیل کندی در تأمین اعتبار بازسازی دارالفنون انتقاد کرد و آموزش‌وپرورش نیز تلویحا این موضوع را پذیرفت، این بار میراث فرهنگی با وعده تأمین اعتبار برای دارالفنون به میدان آمد و معاون توسعه مدیریت این سازمان گفت:«با توجه به اینکه دارالفنون اعتباری در حدود 2میلیارد و 300 میلیون تومان نیاز دارد و چون اعتبارات وزارت آموزش‌وپرورش برای این کار کافی نیست، نیمی از اعتبار لازم از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری پرداخت می‌شود.»
10 اسفند 1382
حالا حدود 2 سال از آغاز عملیات مرمت دارالفنون گذشته و در تاریخ10 اسفند 1382 کارگاه مرمت و بازسازی مدرسه به‌دلیل تأمین نشدن اعتبار لازم تعطیل شد. بلافاصله مسئولان سازمان میراث فرهنگی به این اتفاق اعتراض کردند. این اعتراض‌ها مشخصا متوجه سازمان آموزش‌وپرورش بود.
فروردین 1381
3 سال طول می‌کشد تا مهر پای برگه ثبت ملی دارالفنون خشک و بازسازی در اوایل سال 1381 شروع شود. از این 3سال، یک سال را بگذارید به حساب تلاش برای انعکاس خبر ثبت مدرسه، یک سال برای انجام کارهای اداری، یک سال دیگر هم تاخیر در شروع بازسازی که البته خیلی هم طبیعی است.
یک دهه پیش
10 سال پیش یعنی در سال 1378، دارالفنون از سوی سازمان میراث فرهنگی به شماره 1748 در ردیف آثار ملی ثبت شد تا شاید مقدمه‌ای باشد برای حفظ و احیانا احیای یادگار امیرکبیر. پیش از آن در زمان پهلوی اول هم بازسازی دارالفنون شروع شد اما خیلی زود متوقف شد تا به کلی متروکه شود.
