در روستاها به‌دلیل ارتباطات گسترده آدم‌ها، افراد هم هوای همدیگر را بیشتر دارند و هم از شرم اهالی کمتر به این کار دست می‌زنند، می‌ماند کسانی که تصمیم خود را برای ادامه سوء‌مصرف گرفته‌اند و به همین منظور حتما به شهر مهاجرت می‌کنند تا در خیل آسیب‌هایی که در حومه‌های شهرهای بزرگ وجود دارد به مصرف و قاچاق مواد بپردازند. آن وقت مدیریت‌های کلانشهری و کشوری است که باید برای این پدیده راه حل پیدا کنند. متولی مبارزه با اعتیاد، ستاد مبارزه با مواد‌مخدر است که از حدود 20 سازمان و وزارتخانه تشکیل شده است. در بین این سازمان‌ها، شهرداری تهران حضور ندارد.
مهران سهراب‌زاده، استادیار دانشگاه کاشان برای مرکز مطالعات شهرداری تهران تحقیقی انجام داده است که براساس نتایج آن نزدیک به 70درصد کارشناسان امر پیشگیری در زمینه اعتیاد که در این پژوهش مورد مطالعه قرار داشتند با عضویت دائم شهرداری در ستاد مبارزه با مواد‌مخدر و ایفای نقش فعال‌تر در این زمینه به میزان زیاد موافقت دارند.
گروه‌های هدفی که در این تحقیق مورد تأکید کارشناسان قرار داشته‌اند عبارتند از: افراد غیرمعتاد در سطح جامعه، دوستان و همسالان، هم‌محله‌ای‌ها، دانش‌آموزان، دانشجویان و خانواده‌ها به‌طور اعم و خانواده و همسران افراد معتاد.
اعتیاد در شهر
جمعیت آماری که در این تحقیق مورد نظر قرار داشت شامل 40 نفر از کارشناسان دفاتر پیشگیری و سازمان‌هایی است که به‌نحوی با امر پیشگیری از اعتیاد در ارتباط بودند. این مراکز شامل ستاد مرکزی مبارزه با مواد‌مخدر ریاست‌جمهوری و معاونت پیشگیری این سازمان، سازمان بهزیستی کشور، وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشکی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، سازمان زندان‌های کشور و وزارت آموزش و پرورش حوزه آسیب‌های اجتماعی و اداره سلامت شهرداری تهران می‌شوند.
پاسخگویان این تحقیق که بیشترشان بین 5 تا 10 سال سابقه کار در حوزه فعالیت‌های پیشگیری و درمان معتادان دارند معتقدند که والدین، دوستان فرد، معلمان و اساتید، نهادهای مردمی، فیلم‌ها و برنامه‌های صداوسیما، هنرپیشه‌های معروف و محبوب جوانان و معتادین ترک‌کرده‌ای که در زمینه مبارزه با اعتیاد همکاری می‌کنند به‌ترتیب بیشترین تأثیر مثبت را در پرهیز دادن افراد از مصرف مواد دارند.
آنها در ارزیابی از اقدامات پیشگیرانه، براساس نتایج حاصل از مطالعات علمی یا تجربیات پنج‌ساله‌شان می‌گویند که تناسب مطلوبی بین هزینه‌های صرف شده برای اعتیاد و راهبردهای پیشگیری از آن وجود ندارد. 40 درصد پاسخگویان، این رابطه را در حد کم و خیلی کم ارزیابی کرده‌اند. 38 درصد نظر میانه دارند و 25درصد نیز این تناسب را در حد زیاد ارزیابی می‌کنند.
در مورد انسجام و هماهنگی دستگاه‌های ذی‌ربط در امر پیشگیری،57 درصد از این ارتباط خشنود نیستند و آن‌را ناموفق ارزیابی کرده و 28درصد در حد متوسط و 15درصد نیز آن‌را درحد قابل‌قبول ارزیابی می‌کنند.
براساس نتایج به دست آمده بیشترین اتفاق نظر درخصوص وضعیت حاد و نابهنجار مناطق شهری تهران به‌ترتیب شامل مناطق 20، 17، 7، 8، 16، 15، 12 و 21 می‌شود.
به‌نظر مدیران حاضر و سابق، اولویت گروه‌های هدف (مردم) در استفاده از امکانات حوزه مدیریت شهری - از حیث قابلیت و توان کمک به امر پیشگیری- به‌ترتیب عبارتند از: خانه‌های مشاوره در مرتبه اول و پس از آن امکانات فرهنگسراها، خانه‌های سلامت و سلامت یاران، پایگاه‌های مددیار، انجمن‌های محله‌ای و شورایاری‌ها، مرکز جامع خدمات اجتماعی و حمایتی.
آنها همچنین معتقدند که دانش‌آموزان و دانشجویان، خانواده‌ها، افراد جامعه اعم از دوستان و همسالان و هم‌محله‌ای‌ها، همسران افراد معتاد و معتادان دارای خانواده و سرپناه از نظر مورد مخاطب قرارگرفتن در برنامه‌های پیشگیری، از اهمیت و اولویت برخوردارند.
5/67 درصد از کارشناسان در ارزیابی ضرورت عضویت و ایفای نقش فعال‌تر مدیریت شهری در ستاد مبارزه با مواد‌مخدر گفتند که موافق حضور شهرداری هستند.
چرا شهرداری
پاسخگویانی که موافق حضور شهرداری در ستاد مبارزه با مواد‌مخدر هستند معتقدند که مدیریت توانمند شهرداری، دسترسی مردم به مجموعه‌های شهرداری به واسطه وجود شورایاری‌ها، سلامت یاران و رابطین سلامت، داشتن پایگاه‌های مردمی در دل جامعه، امکانات کالبدی و مالی مورد نیاز طرح پیشگیری، در اختیار داشتن منابع مالی مورد نیاز، تجربه شهرداری‌ها در سایر کشورهای جهان، دارا بودن امکان همکاری با سایر دستگاه‌ها، نقش مؤثری که شهرداری در کنترل اجتماعی می‌تواند بر عهده داشته باشد، فراگیر بودن حوزه فعالیت‌های شهرداری و اینکه شهرداری داعیه سلامت اجتماعی و شهر سالم را دارد می‌تواند انگیزه خوبی برای عضویت شهرداری باشد.
این کارشناسان پیشنهادهایی در حوزه پیشگیری از اعتیاد درخصوص اهداف کلان پیشگیری ارائه کردند. آنها معتقدند که مصون‌سازی آحاد جامعه، مصون‌سازی جوانان، ایجاد محیط سالم و امن (جامعه سالم)، کاهش عوامل خطرساز و افزایش عوامل محافظت‌کننده از اعتیاد، برنامه‌ریزی برای آموزش مهارت‌های زندگی و توانمندسازی اقشار جامعه، ایجاد جامعه سالم و با نشاط، ارتقای سلامت روانی آحاد جامعه و سیاستگذاری در زمینه کاهش مصرف دخانیات باید در رأس تصمیم‌گیری‌های کلان در حوزه پیشگیری باشد.
همچنین در سطح خرد و فرعی، آموزش مهارت‌های زندگی به جوانان، آموزش در سطوح دبستان و دبیرستان و دانشگاه‌ها، برنامه‌ریزی برای پیشگیری در محیط‌های کار، آموزش و خانواده، توجه به گروه‌های پایه جمعیتی در امر پیشگیری، سالم‌سازی محلات و محیط‌های آموزشی، افزایش دانش و اطلاعات مردم در زمینه سوء مصرف مواد‌مخدر، حمایت از گروه‌های مردم نهاد (NA) در زمینه کنترل جامعه معتادین، برنامه‌ریزی برای ارتقای سطح زندگی آحاد جامعه، برگزاری سمینارها و همایش‌های علمی در زمینه پیشگیری و درمان اعتیاد، بهره‌گیری از اجتماعات نظیر انجمن‌های محله‌ای، انجمن اولیاء و مربیان و خانواده‌ها، ایجاد دروس و واحدهای درسی اعتیادشناسی در نظام آموزشی، بهره‌گیری مؤثرتر و کارآمدتر از رسانه ملی برای اطلاع‌رسانی، توجه خاص به افراد در معرض خطر از جمله افراد خانواده‌های معتاد و ساکنان برخی از محلات آسیب‌پذیر بایستی مورد توجه قرار گیرد.
راهبردهای حضور مدیریت شهری
در ادامه این تحقیق پس از بررسی نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدید‌های حضور مدیریت شهری در برخورد با اعتیاد، راهبردها و برنامه‌های پیشنهادی به حوزه مدیریت شهری برای پیشگیری و مقابله با پدیده اعتیاد ارائه شده است.
براساس نتایج این تحقیق مصون‌سازی افراد در برابر اعتیاد از طریق توانمندسازی آنان با بهره‌گیری از شیوه‌های مهارت‌آموزی و تاب‌آوری، در نظر گرفتن گروه‌های هدف از بین افراد خردسال، نوجوان و جوان و خانواده‌ها در برنامه‌های پیشگیری، ارائه خدمات مشاوره حضوری و تلفنی به افراد و خانواده‌ها، شناسایی نیازمندان و مراجعه اشخاص متخصص و کارشناس به افراد و خانواده‌های مزبور در محلات به‌رغم عدم‌درخواست کمک از سوی آنان، بهره‌گیری از شیوه‌های نوین و پیشرفته اطلاع‌رسانی در زمینه پیشگیری، توسعه و ترویج ورزش‌های همگانی، برگزاری دوره‌های تخصصی پیشگیری با همکاری مؤسسات آموزشی و دانشگاهی به‌منظور تربیت کارشناسان شهرداری از جمله این راهبرد‌هاست.
