قرار گرفتن ایران در گذرگاه یکی از مهم‌ترین راه‌های ارتباطی جهانی که طی هزاران سال اهمیتش پابرجا بوده است، آن را به پل ارتباطی تمدن‌ها بدل کرده؛ پلی که برخی به زیبایی «پل فیروزه»اش خوانده‌اند.
این موقعیت جغرافیایی سبب شده که در ایران پیدایش زیستگاه‌های متعدد و متنوع و سپس ارتقا و توسعه آنها به مراتب عالی مدنی یک الزام باشد، نه صرفا یک نیاز. طبیعت ایران منابع حاضر و آماده‌ای در اختیار انسان ایرانی نگذاشته است، به همین سبب ایرانیان برای برآوردن الزام مذکور، ناچار از ظرفیت‌های پنهان طبیعت بهره گرفته‌اند.
این امر در گذر هزاره‌ها سبب ایجاد وحدتی ویژه میان محیط و قلمروهای طبیعی و محیط و قلمروهای فرهنگی ایران شده است. این وحدت امروز سرمایه‌ای عظیم است که همچون یک میراث معنوی، مادی و طبیعی در اختیار ماست.
در واقع، طرحی ملی که مورد حمایت بخش‌های دولتی و غیردولتی قرار گیرد، با هدف احیای بناها و مجموعه‌های تاریخی برای بهرهبرداری در گردشگری فرهنگی می‌تواند تعریف شود.
به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاری و فعالیت در این حوزه می‌تواند با بهره‌گیری از مزایای نسبی ملی- میراث فرهنگی و طبیعی و استعدادهای موجود فعلی- در یک فعالیت اقتصادی به‌صورت هم‌افزا به رونق اقتصادی دارای حاشیه امنیت و پشتیبان فرهنگی و اقتصادی نزد عامه مردم و بازیابی هویت فرهنگی در سطح شهری و ملی کمک کند. به این ترتیب فعالیت فرهنگی و اقتصادی مجتمع‌های بازسازی‌شده برای گردشگری فرهنگی معطوف به کشف استعداد موجود قابل بهرهبرداری و استفاده از آن به منزله سرمایه و میراث در همه حوزه‌هاست.
این طرح می‌تواند زمینه فعالیت مشترک بین سازمان گردشگری و میراث فرهنگی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌ها و استانداری‌ها را با بخش خصوصی منطقه‌ای پیش‌بینی کند و سازوکارهای مناسب برای حمایت مالی بانک‌ها نیز مدنظر قرار گرفته شود.
نکته دیگر در بازسازی و مرمت خانه‌ها، مساجد و محله‌های قدیمی در سراسر کشور که قابلیت انجام فعالیت‌های ایرانگردی، گردشگری، اسکان و پذیرایی مسافران، دانشجویان و علاقه‌مندان بین‌المللی را دارند، رعایت کامل اصول معماری و بازسازی است که باید از طرف مجریان و پیمانکاران رعایت شود.
تاکنون چند طرح در2یا 3 استان و شهرستان به‌صورت محدود مورد بهرهبرداری قرار گرفته است مانند خانه عامری‌ها در کاشان، سرای عباسی در یزد و موارد مشابه در استان قزوین، گیلان و آذربایجان. به‌طوری که خانه عامری‌ها به فرهنگسرایی وابسته به دانشگاه کاشان و دیگری به یکی از بهترین مهمانسراهای کویری بدل شده است.
در صورت اجرای طرحی فراگیر پیش‌بینی می‌شود در سراسر کشور حدود 250 خانه و مسجد به مدت 5 سال مورد بازسازی کاربردی گردشگری قرار گیرند که بیشتر آنها به مهمانسرا و مجتمع‌های فرهنگی برای برپایی همایش‌ها و سمینارها و کارگاه‌های تخصصی تبدیل خواهند شد.
اهمیت طرح‌های این‌چنینی در قابلیت حضور بخش خصوصی به‌عنوان سرمایه‌گذار، مجری و بهره‌بردار است و کارشناسان میراث فرهنگی و وزارت ارشاد با اتخاذ روش‌های کنترل و حمایت از بخش خصوصی، آنها را در هر چه بهتر اجرا شدن طرح یاری می‌رسانند.
از یاد نبریم چنانچه نگاهمان به موضوع گردشگری فرهنگی در ایران با بهره‌گیری درست از ظرفیت احیای بناها و مجموعه‌های تاریخی باشد، به‌طور قطع از مزایای فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی افزون‌تری برخوردار خواهیم شد.
