با یک پرسش شروع کنیم؛ چرا باید به اسناد جنگ تحمیلی توجه کنیم و درصورت بی‌توجهی یا ادامه کار با روال فعلی چه اتفاقی خواهد افتاد؟ زمان می‌گذرد و وقایع در بستر زمان و مکان رخ می‌دهند آنچه برای آیندگان باقی می‌ماند روایت‌هایی است که از وقایع به آنها می‌رسد. این روایت‌ها می‌توانند مستند و تا حد ممکن نزدیک به واقعیت یا مجعول و غیرواقعی و تحریف شده باشند. آنچه باعث می‌شود روایت‌ها نزدیک به واقع باشند و امیال شخصی حداقل امکان ورود و دخل و تصرف در آنها را بیابند اسناد است. اسنادی که در بطن واقعه تولید شده‌اند.
از سویی دیگر بیش از 22سال از پایان جنگ و قریب به 30سال از آغاز آن می‌گذرد؛ اسناد مکتوب، راش‌های فیلم، نگاتیوها همه به آستانه عمر نابودی خود رسیده و بعضی که در شرابط نامطلوبی بوده‌اند متأسفانه از بین رفته‌اند. همان میزان که اسناد از دسترس ما خارج می‌شوند تجربیات گرانبهایی که به بهای سنگین خون پاک جوانان این مرز و بوم به دست آمده در خطر از دست رفتن هستند.
فراموش نکنیم حضرت آقا جنگ را به گنجی استخراج نشده تشبیه کردند. این گنج درصورت حفظ و فراهم آمدن امکان انتقال آن از طریق پژوهش‌های علوم انسانی و اجتماعی، مهندسی و پزشکی قابل استخراج و انتقال به نسل‌های آتی است. ماده اولیه این پژوهش‌ها اسنادی است که از طریق طی فرایند اسنادی جهت استفاده مخاطبین آماده‌سازی شده‌اند.
اگر توجه به اسناد با روال فعلی ادامه یابد و سرعت حفظ و استخراج تجربیات نهفته در اسناد کتبی، صوتی و تصویری و شواهد شفاهی حاضران در بطن واقعه، به همین شکل ادامه یابد، با ناراحتی باید گفت که بخش عظیمی از آن واقعه در دسترس آیندگان نخواهد بود.
در باب اسناد دفاع مقدس سینه فرد‌فرد حاضران در آن واقعه مالامال از تجربیات و مشاهداتی ناب است که ظهور و بروز واقعی آنها در رخداد عظیمی مانند جنگ که تمام ظرفیت‌های انسانی در آن به ثمر نشسته؛ ضرورت توجه به تاریخ شفاهی که سوژه آن می‌تواند تمام حاضران در آن واقعه از پشت جبهه تا خط مقدم و از سربازان تا فرماندهان را شامل شود، اینگونه خودنمایی می‌کند. اسناد جنگ میراثی ملی هستند که به بهای سنگینی تولید شده و امروز نباید در انحصار آرشیوهای شخصی و سازمانی و دور از دسترس محققان و پژوهشگران به فراموشی سپرده شوند.
رویکرد غالب به اسناد دفاع مقدس در سالیان اخیر رویکردی سیاسی ـ نظامی بوده که با وجود نیاز جدی به آن نباید عرصه را بر رویکردهای فرهنگی تنگ کند؛ فراموش نکنیم آنچه سبب شکل‌گیری آن حماسه تاریخی شد عنصر ایمان و معنویت بود و امروزه دقیقاً پس از پایان آن رویداد جبهه نبرد جدی دشمن به عرصه فرهنگ انتقال یافته و ما امروز بیش از پیش نیازمند استخراج وجوه فرهنگی آن رخداد هستیم.
همانگونه که در جنگ همه اقشار جامعه از پیر و جوان، عامی و تحصیل کرده، شهری و روستایی، همه و همه هر یک سهمی را ایفا کردند امروز به تبع آن باید اسناد همه افراد و سازمان‌های حاضر در آن رخداد ثبت و ضبط و عرضه شود تا ابعاد مختلف آن واقعه به‌خوبی نمایان شود. امروز با وجود مراکز متعدد آرشیوی به سبب فقدان رشته دانشگاهی مرتبط (آرشیو)، با کمبود نیروی متخصص مواجه و نیازمند تجدید نظر در بنیان‌های تئوریکی هستیم که قابلیت و ظرفیت ثبت و انعکاس آن رخداد را داشته باشند.
از سویی دیگر طی فرایند اسنادی در باب اسناد دفاع مقدس به سبب کثرت اسناد و ویژگی‌های نگهداری آنها هزینه‌بر بوده و این امر با بودجه اندکی که به مراکز اسنادی مرتبط تخصیص می‌یابد با توجه به گستردگی عمق و پر لایه بودن اسناد واقعه که به تبع واقعه دارای این ویژگی‌ها هستند تناسبی ندارد.
امروز فهرستی از دارایی‌های اسنادی مراکز مختلف وجود ندارد و به سبب عدم‌یکپارچگی استانداردهای اسنادی امکان ارتباط بین مراکز وجود ندارد. مراکز اسنادی باید در بستر شبکه بتوانند با یکدیگر ارتباط دو و چند‌سویه برقرار کنند و تنها با این امر می‌توانند پاسخگوی نیاز پژوهشگران مسئله‌مند نسبت به دفاع مقدس باشند.
امروز پیشینه مراکز اسنادی برای یکدیگر، جامعه و پژوهشگران روشن نیست و بانک اطلاعات جامع پژوهشگران دفاع مقدس موجود نیست. کرسی‌های نظریه‌پردازی با موضوع دفاع مقدس سال‌هاست آنچنان که باید و شاید شکل نگرفته و متون درسی مرتبط با دفاع مقدس در رشته‌های مختلف در مقطع ارشد و دکتری تولید نشده‌اند. رشته‌های تحصیلی حول دفاع مقدس تعریف نشده و راه زیادی در پیش است و رهزن زمان در پس.
