تراکم بیش از حد گاز متان و کمبود اکسیژن در معدن باعث شد تا یکی از کارگران جان خود را از دست بدهد. این تنها حادثه منجر به مرگ در معادن زغال سنگ استان کرمان نبوده است. سابقه استخراج زغال‌سنگ در کرمان به سال 1344 شمسی برمی‌گردد و طی این سال‌ها حوادث زیادی برای معدنکاران پیش آمده است، به‌طوری که تنها در سال گذشته، 18 معدنکار بر اثر حوادث مختلف در معادن زغال سنگ کرمان جان خود را از دست دادند. بررسی‌ها نشان می‌دهد مشکلات مالی معادن و سقوط قیمت زغال سنگ، اثر مستقیمی بر کاهش نظارت بر ایمنی معدن‌ها می‌گذارد که نخستین نتیجه این کاهش نظارت، افزایش تلفات جانی کارگران معدن است.
زغال سنگ از مهم‌ترین مواد اولیه‌ای است که به‌صورت «کک» در صنعت ذوب آهن به کار می‌رود. در آن سال‌ها که ذوب‌آهن اصفهان راه افتاد، معادن زغال سنگ کرمان به‌دلیل نزدیکی به اصفهان و صرفه‌جویی در هزینه‌های حمل‌ونقل، مورد توجه مهندسان ذوب‌آهن قرار گرفت و استخراج زغال سنگ از معادن کرمان، رونق یافت. شرکت معادن زغال‌سنگ کرمان که وابسته به ذوب‌آهن بود در سال 1345 تاسیس شد. از آن سال تا‌کنون، از معادن کرمان زغال‌سنگ استخراج می‌شود و مهندسی معدن، کارگری معدن و فعالیت‌های جانبی مربوط به معادن زغال‌سنگ، به یکی از کارهای اصلی ساکنان بومی استان کرمان تبدیل شده است.
زغال‌سنگ استان کرمان با همکاری شرکت‌های دولتی و بخش خصوصی استخراج می‌شود، به شکلی که حدود 70 درصد بهره‌برداری از مجموع 225 میلیون تن زغال سنگ قابل استخراج معادن این استان را بخش خصوصی انجام می‌دهد.
براساس برنامه‌ریزی‌های کلان صنایع و معادن کرمان، سهم بخش خصوصی بیش از این مقدار خواهد شد. در این میان، هزینه‌های مربوط به حقوق کارگران، حدود 60 درصد هزینه‌های یک معدن را تشکیل می‌دهد و 40 درصد بقیه مربوط به فعالیت‌های خدماتی در معادن است که سهم قابل توجهی از این فعالیت‌های خدماتی، برای بالا رفتن امنیت کاری کارگران معدن انجام می‌شود.
اگر به هر علتی، معادن زغال سنگ استان کرمان با خسارت‌های مالی روبه‌رو شوند، بخش خصوصی نمی‌تواند هزینه‌های معادن را تامین کند و کارگران از دو سو به مشکل بر می‌خورند؛اول آنکه حقوقی نمی‌گیرند و روند زندگی آنها با مشکل مواجه می‌شود و از سوی دیگر، نمی‌توانند محیط کاری امنی داشته باشند و هر لحظه با خطرات جانی روبه‌رو خواهند بود. متوقف شدن فعالیت‌های معادن زغال سنگ در کرمان، می‌تواند بسیاری از مولفه‌های اقتصادی و اجتماعی استان را تغییر دهد.
زغال‌هایی که خریدار ندارند
در اردیبهشت‌ماه سال گذشته یدالله اسماعیلی، عضو هیأت‌مدیره انجمن معدن و صنایع وابسته استان کرمان، از روی زمین ماندن 800 هزار تن زغال در کارخانه زغال‌شویی زرند خبر داد. به گفته او، ذوب‌آهن اصفهان با از کار انداختن کوره‌های خود به‌دلیل تعمیرات، زغال‌سنگ کرمان را نخرید و به این ترتیب بخش خصوصی با ضرر مالی زیادی روبه‌رو شد.
او ارزش زغال‌سنگ‌های دپو شده را 15 میلیارد تومان برآورد کرده و گفته بود: «ذوب‌آهن نباید همزمان تعمیر 5 کوره‌اش را شروع می‌کرد.» از سوی دیگر، محمد عابدی‌نژاد، مدیرکل وقت صنایع و معادن استان کرمان، حدود 500 هزار تن زغال‌سنگ دپو‌شده را تایید کرد، اما گفت که دولت بهای همه این مقدار زغال سنگ را به بخش خصوصی پرداخته است. این مقام دولتی گفته بود که دپو شدن زغال سنگ گاهی اتفاق می‌افتد و موضوع جدیدی نیست.
اما مهندس منصوری، یکی دیگر از اعضای هیأت‌مدیره انجمن معدن و صنایع وابسته استان کرمان، پس از این اظهار نظر گفت که از سال 1344 که موضوع استخراج زغال‌سنگ در استان شکل گرفته، تنها یک‌بار 80 هزار تن زغال‌سنگ دپو شده است. کارگران معادن زغال سنگ کرمان، سال گذشته زیر فشار شدید مشکلات قرار داشتند، به‌طوری که این مشکلات، اثر مستقیمی بر ایمنی کار آنها گذاشت و حادثه‌های دلخراشی را رقم زد که ادامه آن تا امسال نیز کشیده شده است.
نبود نظارت کافی
کارشناسان معتقدند دلیل بروز حوادث مرگبار در معادن کرمان، واگذاری برخی از این معادن به افرادی است که از لحاظ مالی با توجه به افت قیمت زغال سنگ در سطح جهان، توانایی ارتقای ایمنی و آگاه‌سازی و آموزش کارگران برای رعایت نکات ایمنی را ندارند و نظارت کافی نیز روی عملکرد این معادن صورت نمی‌گیرد.
استفاده از روش‌های سنتی برای استخراج زغال سنگ از معدن نیز یکی از علت‌های مهم کشته شدن کارگران معدن در کرمان است. سید جواد منصوری، رئیس اداره کار و امور اجتماعی کرمان نیز دلیل بروز این سوانح را استفاده از روش‌های سنتی در استخراج معادن می‌داند و می‌گوید: «بازرسی‌های لازم از معادن به‌صورت مکرر انجام می‌شود، اما استفاده از روش‌های مدرن در استخراج معادن تنها راه جلوگیری از سوانح است.»
محمد‌رضا بهرامن، نایب‌رئیس خانه معدن کرمان نیز معتقد است که نبود آموزش کافی در روش‌های استخراج زغال‌سنگ و استفاده نکردن کامل از تجهیزات مورد نیاز در این معادن، ممکن است باعث بروز حوادث ناگوار تازه‌ای شود. او می‌گوید: «اگر از دستگاه‌ها و تجهیزات معدنی در معادن زغال‌سنگ به نحو مطلوب و مهندسی‌شده استفاده شود، مطمئنا شاهد بروز حوادثی چون حادثه معدن باب نیزو نخواهیم بود.»
بالا بودن میزان گاز متان
پس از حوادث تلخ سال گذشته در معادن استان کرمان، مسئولان قضایی استان اعلام کردند با کسانی که با سهل‌انگاری خود، جان کارگران معدن را به خطر می‌اندازند، برخورد قضایی خواهند کرد. یکی از مهم‌ترین خطراتی که جان کارگران معادن زغال سنگ را تهدید می‌کند، میزان گاز متان موجود در معادن است. گاز متان متصاعد شده از معادن زغال سنگ می‌تواند با کم کردن اکسیژن هوای محیط، کارگران را خفه کند یا با کمترین حرارتی منفجر شود. در معادن باید با دستگاه‌های ویژه حجم گاز متان اندازه‌گیری شود تا از حد استاندارد بالاتر نرود، اما در برخی از معادنی که در سال گذشته با حادثه روبه‌رو شدند، اندازه گاز متان چند برابر حد استاندارد بوده است.
کار معدن؛ ناامن و زیان‌آور
کارگری در معدن از شغل‌های سخت و زیان‌آور و معدن، از ناامن‌ترین محیط‌های کاری است. کارگران معدن با بیماری‌های مهلک ریوی، امراض ناشی از کمبود نور و کم‌تحرکی بدن روبه‌رو هستند.ایمن نبودن معادن، بزرگ‌ترین مشکل کارگران معادن است. سال گذشته، در انفجار معدن «باب نیزو» زرند، 12 کارگر کشته شدند. در همین معدن 2 تن در سال 87 ، 9 کارگر در سال 84 و 9 تن دیگر نیز در سال 72 کشته شده بودند. تنها در سال گذشته، دست کم 18 کارگر در معادن زغال‌سنگ استان کرمان طی 4 حادثه جان خود را از دست داده‌اند: در فروردین‌ماه پارسال 12 کارگر در معدن «باب نیزو» کرمان به‌دلیل گازگرفتگی جان خود را از دست دادند. حادثه بعدی در معدن «هشونی» رخ داد که طی آن یک کارگر به‌دلیل ریزش معدن کشته شد.
در حادثه معدن «گله توت» نیز 2 کارگر در اثر ریزش سقف معدن زیر آوار ماندند که در نهایت یکی از آنان فوت کرد. در آذر ماه نیز گازگرفتگی در معدن «هجدک» کرمان منجر به مرگ 4 کارگر شد. آخرین تلفات معادن کرمان در 23 فروردین ماه امسال رخ داد که طی آن، یک کارگر معدن کشته و کارگر دیگری دچار گازگرفتگی شدید شد. در اوایل سال گذشته اعلام شد که فرایند استخراج از معادن زغال سنگ در کشور به حد استاندارد جهانی یک کشته به ازای 20 میلیون تن زغال سنگ رسیده است، اما پس از آن، تلفات معادن به حدی بود که این شاخص تغییر کرد.
