روی پوستری در کنار راه اصلی روستا، نوشته شده است: «از گندم‌کاران و باغداران عزیز استان خواسته می‌شود مزارع و باغات خود را تحت کنترل داشته باشند و با مشاهده علائم بیماری زنگ زرد یا بیماری پوسیدگی ریشه در گندم یا باغات زه‌دار، به‌علت بارندگی‌های اخیر و بالا آمدن سطح آب‌های زیرزمینی مراتب را با کارشناسان مراکز جهاد کشاورزی در میان بگذارند.» کشاورزان تنها 48 ساعت فرصت دارند که نشانه‌های زنگ زرد گندم را در مزارع خود ببینند و برای ریشه‌کن کردن آن، تلاش کنند.
زنگ زرد با بارندگی‌های بسیار زیاد بهاره در استان‌های غربی کشور شیوع پیدا کرده و از اردیبهشت ماه در مزارع ایران دیده شده است. این روزها، در بسیاری از مزارع گندم سمپاشی‌ها برای از بین بردن زنگ زرد به اتمام رسیده اما هنوز این آفت به‌طور کامل ریشه‌کن نشده است.
زنگ زرد چیست؟
آفت زنگ زرد موجب می‌شود تا دانه‌های گندم بعد از برداشت، کوچک، چروکیده و غیرقابل استفاده شود و در حقیقت از نظر کیفیت، مواد غذایی لازم را نداشته باشد.
این بیماری ابتدا روی رگبرگ‌های جوان گندم به‌صورت جوش‌های زرد و نارنجی کم‌رنگ در
2 طرف برگ مشاهده می‌شود. در برگ، ساقه و خوشه گندم، جوش‌های کوچک و زرد و نارنجی‌رنگی شکل می‌گیرد که به‌تدریج، این جوش‌ها به هم می‌پیوندند و به‌صورت نواری، برگ را فرا می‌گیرند و گیاه نمی‌تواند فتوسنتز لازم را انجام دهد و از آفتاب استفاده کند. پس از آن نه‌تنها عملکرد طبیعی گیاه کاهش می‌یابد، بلکه اصلاً رشد نمی‌کند. این بیماری از زیان‌بارترین و گسترده‌ترین بیماری‌های گندم است و ظرف 4تا 5 روز می‌تواند به یک مزرعه، صددرصد خسارت وارد کند.
زنگ زرد گندم در هوای مرطوب و دمای کم بسیار سریع رشد می‌کند. به همین دلیل در فصل بهار که دمای هوا پایین است، اگر بارندگی زیاد باشد، شرایط شیوع زنگ زرد مهیا می‌شود. آبیاری بیش از حد زمین نیز از دیگر عوامل شایع شدن زنگ زرد است. بسیاری از کشاورزان علاقه دارند که از کودهای ازته زیاد استفاده کنند. کودهای ازته نیز بستر مناسبی برای زنگ زرد گندم ایجاد می‌کند. به همین دلیل به کشاورزان توصیه شده است درصورت شیوع زنگ زرد گندم، از کودهای پتاسه به جای کودهای ازته استفاده کنند.
زنگ زرد گندم در کشورهای ترکیه، آذربایجان، شمال سوریه و عراق وجود دارد و با باد و باران به ایران وارد می‌شود. برای مقابله با این بیماری باید مبارزه به‌صورت شیمیایی (سمپاشی محافظتی) انجام گیرد. کشاورزان در این شرایط از سموم تیلت، آلتو یا فولیکور استفاده می‌کنند. سم باید دست‌کم 6 ساعت روی ساقه‌های گندم باقی بماند و بارندگی پس از این زمان از اتمام سمپاشی، آغاز شود.
مبارزه در بسیاری از استان‌ها آغاز شد
امسال در تعدادی از مزارع استان‌های شمال شرق کشور که دارای زمین‌های وسیع گندم هستند، زنگ زرد مشاهده شد و مسئولان استانی به سرعت دست به کار سمپاشی مزارع شدند. در اردبیل در یک ماه گذشته سمپاشی مزارع گندم آغاز شده و زمین‌هایی که حدس زده می‌شود در مقابل زنگ زرد کم‌مقاومت باشد، شناسایی شده‌اند.
در این استان حدود یکصد هزار هکتار از مزارع سمپاشی شده‌اند و 2 فروند هواپیمای سمپاش نیز سمپاشی هوایی را انجام می‌دهند. البته تنها 5 هزار هکتار از این اراضی به‌صورت هوایی سمپاشی شد که دلیل آن در حال تعمیر بودن وسایل نقلیه هوایی بوده است.
اردیبهشت ماه بود که نشانه‌های زنگ زرد در استان آذربایجان غربی نیز دیده شد. به‌خصوص در شهرهای میاندوآب، باروق و حاشیه رودخانه‌های زرینه و سیمینه، زنگ زرد فراوان دیده شده بود. مسئولان این استان نیز از همان زمان، سمپاشی را آغاز کردند و 15 هزار هکتار از مزارع استان سمپاشی شد.
450 هکتار از مزارع گندم اسکو در استان آذربایجان شرقی هم سمپاشی شده است و این کار همچنان ادامه دارد. سرپرست اداره جهاد کشاورزی شهرستان اسکو اعلام کرده است که زنگ زرد برخی از مزارع این ناحیه را از 20 تا 80 درصد آلوده کرده است.
در استان‌های غربی و به‌خصوص در استان لرستان، شیوع زنگ زرد وضعیتی نگران‌کننده به‌خود گرفت و تا‌کنون بیش از 4 هزار هکتار از اراضی گندم این شهرستان سمپاشی شده‌اند. زنگ زرد گندم در اردیبهشت ماه در مزارع این شهرستان شیوع پیدا کرد و مدیران جهاد کشاورزی پیش‌بینی می‌کردند که با ادامه این روند، این آفت در کل مزارع شایع شود.
از آن هنگام سمپاشی شروع شد و آموزش‌های کشاورزی نیز در کنار آفت زدایی ارائه شد.
مهندس حیدری، مدیر سازمان جهاد کشاورزی استان لرستان در گفت‌وگو با «همشهری» می‌گوید: «با آموزش به کشاورزان، توانستیم زنگ زرد را ریشه‌کن کنیم. الان می‌توانم بگویم که اثری از زنگ زرد در استان وجود ندارد.»
در استان لرستان به قدری خطر زنگ زرد زیاد شده بود که سازمان جهاد کشاورزی با هر وسیله‌ای تلاش کرد آن را متوقف و ریشه‌کن کند. رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان لرستان می‌گوید: «در کنار سمپاشی، اقداماتی از جمله تهیه برگه‌های چاپی و پوسترهای آموزشی برای کشاورزان در سطح وسیع انجام شد. حتی با استفاده از پیامک تلاش کردیم که کشاورزان را مطلع کنیم که زنگ زرد را چطور می‌توانند از بین ببرند.»
زنگ زرد گندم استان کرمانشاه را نیز بی‌نصیب نگذاشته است. به گفته مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه در اواسط اسفندماه سال گذشته، در ناحیه ثلاث باباجانی نخستین نشانه‌های زنگ زرد مشاهده و از همان هنگام تصمیم گرفته شد که هر چه زودتر سمپاشی مزارع انجام شود. تا‌کنون 10 هزار هکتار از مزارع مناطق گرمسیری و 15 هزارهکتار از مزارع مناطق معتدل کرمانشاه سمپاشی شده‌اند. به کشاورزان نیز اطلاع داده شده است که از آبیاری بیش از حد زمین بپرهیزند.
مسئولان استان زنجان نیز در اواسط اردیبهشت‌ماه در مورد شیوع زنگ زرد گندم هشدار داده بودند. رئیس اداره جهاد کشاورزی استان زنجان همان زمان اعلام کرده بود که مبارزه با آفت زنگ زرد نیاز به کوشش‌های مدیریتی دارد و کشاورزان نیز باید در مهار آن تلاش کنند. به گفته او جهاد کشاورزی تنها می‌تواند سمپاشی را انجام دهد. درصورتی که مشاهده زنگ زرد گندم و کنترل آبیاری و میزان سم مزارع، تنها با همکاری کشاورزان ممکن است.
شیوع زنگ زرد تنها به غرب کشور محدود نمی‌شود. مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی هم در اردیبهشت‌ماه اعلام کرد که حدود 70 درصد مزارع گندم این استان در مقابل زنگ زرد مقاوم هستند، اما بارندگی‌ها و استفاده از کودهای ازته باعث شده است که در برخی مناطق زنگ زرد شایع شود. به همین دلیل، حدود 16 هزار هکتار از مزارع دیم و آبی استان، سمپاشی می‌شوند.
تولید گندم و خسارت‌های زنگ زرد
زنگ زرد گندم رسیدن دوباره به‌خودکفایی گندم را تهدید می‌کند، اما با این حال وزارت جهاد کشاورزی پیش‌بینی کرده است که در سال‌جاری حدود 11 میلیون تن گندم از کشاورزان خریداری شود و به این ترتیب ایران به‌خود کفایی گندم دست پیدا می‌کند. معاون امور تولیدات گیاهی وزیر جهاد کشاورزی در این باره به ایسنا می‌گوید: «امسال یک تا 5/1 میلیون تن نسبت به سال قبل افزایش تولید گندم داریم. البته زنگ زرد گندم مشکل عمده‌ای است که به‌علت رطوبت و بارندگی بسیار، بخش‌هایی از کشور را گرفتار کرده است.»
خودکفایی گندم با تولید بیش از 14 میلیون تن در سال زراعی 83- 1382 محقق شد، اما با خشکسالی سال‌های گذشته، تولید گندم در کشور با کاهش روبه‌رو شد و در سال زراعی 88-87 به حدود 10 میلیون تن رسید. وزارت جهاد کشاورزی برای جلوگیری از تاثیر منفی زنگ زرد گندم، تلاش کرد ارقام مقاوم به این آفت را به کشاورزان معرفی کند. به گفته رئیس مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر جهاد کشاورزی، تا‌کنون 32 رقم مختلف زراعی مقاوم به این آفت معرفی شده است.
