با این توصیف به نظر می‌رسد سفر حج ویژگی‌هایی دارد که نظارت و همراهی دقیق پزشکان را می‌طلبد. تیم پزشکی حج چه کارهایی برای کم کردن این مشکلات انجام می‌دهد؟ زائران خانه خدا باید پیش از سفر، حین سفر و بعد از آن به چه نکاتی توجه کنند؟ اینها محور سؤالاتی است که از دکتر سید منصور رضوی، مسئول بهداشت و درمان زائران ایرانی حج تمتع می‌پرسیم.
از یک سؤال نسبتا شخصی شروع کنیم. حج برای مردم عادی سخت‌تر است یا پزشکان کاروانها؟
- نمی‌‌شود منکر این قضیه شد که پزشکان و کارشناسان بهداشتی ما برای حفظ سلامت زائران در حج متحمل استرس و نگرانی‌های زیادی می‌شوند، اما زائران خانه خدا هم در این مدت با شرایط سخت و پر استرسی روبه‌رو هستند. اعمال حج واقعا سخت است. درست است که این اعمال را کسی برای انسان مقرر کرده که به ظرفیت‌ها و توانایی‌های انسان کاملا واقف بوده، اما یادمان باشد که برای انجام این امور باید از هر جهت آمادگی و استطاعت داشت. استطاعت فقط جنبه مادی ندارد. باید همه جنبه‌های آمادگی را داشته‌باشیم، اعم از معنوی، جسمی و فرهنگی. همچنین آمادگی مقابله با این استرس‌ها را.
مگر حج استرس هم دارد؟
- اصلا وضعیت استرس‌زاست. همین که فرد از خانواده و محیط آشنای همیشگی‌اش جدا شده، خودش یک عامل استرس است. عادات روزمره فرد مثل عادات غذایی هم در این مدت تغییر می‌کند که این باز نوعی تنش به وجود می‌آورد. یک مقدار هم وسواس درست انجام دادن اعمال هم هست که به نگرانی‌های فرد اضافه می‌کند.
تیم پزشکی حج برای کم کردن این استرس‌ها چه کرده است؟
- با روحانیون محترم کاروانها صحبت کردیم و از آنها خواستیم اعمال را برای حاجیان سخت جلوه ندهند و استرس آنها را اضافه نکنند.
همکاری آنها چطور بود؟
- خیلی عالی. ما حتی از آنها خواستیم برخی از نکات بهداشتی را به جای ما برای مردم باز کنند. چون مردم از آنها حرف‌شنوی بهتری دارند. طی جلسات متعدد قرار بر این شد درباره رعایت حقوق همدیگر با حاجیان صحبت کنند. به این ترتیب هم نظم بیشتری خواهیم داشت و هم از سوانح و حوادث جلوگیری کرده‌ایم. جزوه کوچکی به نام «سخنی با روحانیون» را هم در این‌باره تهیه کرده‌ایم. واقعا تاثیر خوبی داشته‌است.
برنامه‌های تیم خودتان برای آموزش چه بوده‌است؟ چه چیزهایی آموزش داده‌اید؟
- برنامه‌های ما از قبل از اعزام زائران شروع می‌شود. درباره نکاتی که باید در هر مرحله رعایت کنند. از موقع بستن بار و وسایل‌شان تا ویژگی‌های زندگی دسته‌جمعی، توصیه‌های تغذیه‌ای، نکات بهداشتی در مورد حج عمره و تمتع، در ایام تشریق و به همین ترتیب تا پایان سفر. همه اینها را در قالب کلاسهای آموزشی، همزمان با آموزش اعمال و مناسک به آنها ارائه می‌دهیم. یک جزوه مفصل به نام «سلامت در حج» هم تهیه شده و از پزشکان خواسته‌ایم در طول سفر، هر بار یک یا دو صفحه آن را آموزش دهند.
کسانی که بیماری خاصی دارند، چطور؟ برای آنها برنامه‌های بیشتری ندارید؟
- قسمت مهم کار ما اتفاقا همین‌جاست. همه افراد قبل از اعزام ویزیت می‌شوند و سابقه پزشکی و بیماری‌هایی که دارند، به دقت بررسی می‌شود. اگر لازم باشد، آزمایش‌های بیشتری برای تعیین وضعیت فعلی آنها انجام می‌دهیم. در این صورت می‌توانیم بفهمیم کسی که دیابت دارد یا سابقه‌ای از بیماری قلبی دارد، الان آمادگی این سفر سنگین و استرس‌های آن را دارد یا نه.
مثلا برای بیمار قلبی تست ورزش درخواست می‌کنیم. کسی که تست ورزش او مشکل دارد، واقعا نمی‌تواند فعالیت‌های سنگین حج را به راحتی انجام دهد. اگر مورد مشکوکی به بیماریهای دیگر بود هم باز غربال‌گری می‌کنیم. مثلا به تشخیص پزشک ممکن است تست اعتیاد هم خواسته شود که اگر مثبت باشد، از اعزام فرد جلوگیری کنیم.
پس کسانی را که بیماری شدید دارند، نمی‌برید؟
- اتفاقا این‌طور نیست. ما حتی بیماران دیالیزی را هم از این سفر محروم نمی‌کنیم. تصورش را بکنید، مریضی را که هفته‌ای سه روز باید برای او آمبولانس بگیریم و ببریم بیمارستان تا دیالیز شود. این برای ما کار واقعا سخت و طاقت‌فرسایی است و ما این سختی را به جان می‌خریم. اما این مریض تا حدودی شرایط کنترل شده‌ای دارد و می‌تواند، حالا با همه این سختی‌ها، اعمالش را انجام دهد. این مریض‌ها را ما تحت عنوان افراد پرخطر قبل از سفر شناسایی می‌کنیم. آمدن این افراد محدودیتی ندارد، البته فرد معتاد را نمی‌بریم.
چه بیمارانی را جزء بیماران پرخطر می‌شناسید؟
- دیابتی‌ها، افرادی که فشار خون بالا دارند، دیالیز می‌شوند یا بیماری کبدی کنترل‌شده دارند. البته خانم‌ها و جانبازان محترم را هم جزء افراد پرخطر یا حداقل در معرض خطر طبقه‌بندی می‌کنیم، به دلیل ویژگی‌های خاصی که دارند. پزشکان ما موظف هستند به این افراد بیشتر توجه داشته‌باشند و در طول ایام حج، قبل از این‌که مشکلی به وجود بیاید و آنها بخواهند به پزشکان مراجعه کنند، خود پزشکان سراغ‌شان بروند و ویزیت‌شان کنند.
کشورهای دیگر هم برای حاجیان‌شان از این کارها می‌کنند؟
- راستش را بخواهید ما اجازه بازدید از سایر کاروانها را نداریم. نمی‌دانیم آنها چه می‌کنند. البته معلوم است که کشور به کشور وضع فرق می‌کند. مثلا لبنانی‌ها یا مالزیایی‌ها وضع بهتری دارند تا برخی کشورهای آفریقایی. اما اگر بخواهیم خودمان را با خودمان مقایسه کنیم، وضع‌مان نسبت به 10 سال قبل واقعا فرق کرده. می‌توانم بگویم حتی انقلابی در شرایط حج ما اتفاق افتاده‌است.
این انقلابی که می‌گویید خیلی جالب است. چه مسائلی این قدر فرق کرده که آن را انقلاب می‌نامید؟
- از وضع غذاها بگیرید تا وضع مسکن و شرایط بهداشتی. به عنوان مثال درباره اسکان، ما قبل از اعزام حاجیان هتل‌ها را ارزیابی می‌کنیم، یک چک‌لیست داریم که بعد از بازدید، بر اساس آن به هر هتل امتیاز می‌دهیم. همه جای هتل را زیر و رو می‌کنیم. اگر مشکلاتی داشت، به مسئولان هتل تذکر می‌دهیم.
مثلا می‌گوییم اینجا نیاز به سم‌پاشی دارد. آنها هم فورا خواسته‌های ما را اجرا می‌کنند. اصلا از ما، به عنوان کسانی که اشکالات محیط را می‌گوییم، استقبال می‌کنند. البته وضع در عربستان هم خیلی خوب شده. از بیست سال پیش به این طرف خیلی کار کرده‌اند. همین به ما امکان داده تا ما هم متناسب با آن خودمان را بالا بکشیم.کار دیگری که می‌کنیم این است که عملکرد کاروانها، آشپزخانه‌ها، پزشکان و سایر موارد را بررسی می‌کنیم و آنها را رتبه‌بندی می‌کنیم. رتبه‌ها را به سازمان حج و زیارت معرفی می‌کنیم تا بدترین گروه برای سال دیگر دعوت به همکاری نشود و بهترین گروه هم تشویق شود.
با این توصیفی که شما می‌کنید، آدم فکر می‌کند آنجا خبری از بیماری و ناراحتی نباید باشد!
- یادمان نرود که حاجیان هم گروهی از مردم همین جامعه‌اند. انواع بیماریهای واگیر و غیرواگیر در بین‌شان هست، همان‌طور که در جامعه معمول ایران هست. مراقبت‌های ما شاید از شیوع برخی بیماری‌ها کم کند یا عوارض‌شان را تخفیف بدهد. اما به علت تراکم جمعیت در حج و شرایطی که دفاع بدن را کم می‌کند، مثل استرس یا تغییر آب‌وهوا، شیوع عفونت‌های دستگاه تنفس مانند سرماخوردگی خیلی زیاد است. همچنین احتمال همه‌گیری عفونت‌ها در این جمعیت متراکم بیشتر می‌شود.
بیماریهای حجاج در سال گذشته
گرفتاریهای تنفسی بیشترین بیماری گزارش شده در میان زائران ایرانی خانه خدا است، در حالی که در طی سال‌های گذشته، به سبب استفاده از واکسن، موردی از مننژیت در حجاج ایرانی مشاهده نشده است.
همچنین بر اساس آخرین گزارش بیماریابی زائران حج تمتع، پارسال موردی از آنفلوآنزای پرندگان، تب خونریزی‌زا، مسمومیت غذایی و بیماریهای واگیردار نظیر گال(جرب) در میان حجاج دیده نشد. بر اساس این گزارش، پارسال بیماریهای قلبی در 5 درصد، فشار خون در ۱۸درصد و دیابت در 8 درصد، گاستریت (ورم معده) در 7 درصد، بیماریهای روانی در یک درصد، ایجاد حالت فراموشی در حجاج سالخورده در 16/0درصد و اختلالات اسکلتی عضلانی در ۱۲درصد از زائران ایرانی شناسایی و درمان شد.
در این سال، سرماخوردگی در ۵۳درصد، عود سینوزیت در 8 درصد، سندرم قطع دارو در معتادان در 004/0درصد، شکستگی استخوان در 18/0درصد، پیچ خوردگی پا در 81/0درصد، سر خوردن در 45/0درصد، تصادف در 13/0درصد، سقوط از پله برقی در 17/0درصد و سوختگی با آب داغ در 6/0درصد زائران دیده شد.
