یک سوی بحث بر سر چرایی شکلگیری این شبکهها یا ارتباط صاحبان آنها با قومیتها، گروههای خاص و... است و سوی دیگر تأثیرگذاری فرهنگی این شبکهها. چند هفتهای است که همشهری درباره تأثیرات فرهنگی این شبکهها و راههای جلوگیری از نفوذ بیشتر آنها بحث میکند و با کمک کارشناسان امور فرهنگی و رسانه، تلنگری به صدا و سیما میزند تا شاید با نشان دادن واقعیتها، راهی برای بالا بردن سطح جذابیتهای رسانه ملی پیدا شود.
«فارسی وان» با دستگذاشتن روی یکی از نیازهای فراموششده یعنی سرگرمی و تفریح توانسته مخاطبانی برای خود دست و پا کند. نکته جالب این است که عمر سایر شبکههای فارسی زبان بیشتر از فارسیوان است اما هیچکدام به اندازه فارسیوان در جلب مخاطب موفق نبودهاند و این خود شروع یک تغییر در عادات استفاده از رسانه در ایران و زنگ خطری برای دستگاههای فرهنگی است. مطلبی را که میخوانید روزنامه انگلیسی نشنال، چاپ ابوظبی منتشر کرده است که نشان میدهد حساسیتها تنها منحصر به ما نیست.
دوستی تعریف میکرد که مادربزرگش از ساعت 7 تا 10 شب همه سریالهای فارسیوان را میبیند و تا آخرین سریال که تمام نشود نمیخوابد. جالب اینجاست که او برای پرکردن اوقات فراغتش حتی تکرار این سریالها را در روزهای بعد نیز میبیند و خیال فرزندانش راحت است که مادرشان سرگرم است و کمتر احساس تنهایی میکند!
دوست دیگری میگفت مادرم همیشه معتقد بود که زن باید از مرد کوچکتر باشد اما از وقتی سریال ویکتوریا را دیده متوجه شده که یک زن میانسال هم میتواند با مردی که نزدیک به 20سال از خودش جوانتر است ازدواج کند و خوشبخت باشد.
خانم خانهدار دیگری به شباهتهای آداب و رسوم و عادات کرهایها با ایرانیها اشاره میکرد و میگفت که برایش جالب است که آنها هم وقتی وارد خانه میشوند کفشهایشان را در میآورند و دمپایی میپوشند! یا لباسهایشان حتی در خانه نیز پوشیده است، یا ظاهرا در کره هم مشکلات و مسائلی که بین عروس و مادرشوهر در ایران رایج است وجود دارد و دست آخر اینکه متأسفانه یا خوشبختانه در کره هم مثل ایران مرد در تصمیمگیریهای مربوط به خانه و خانواده نقش محوریتری نسبت به زن دارد.
یک خانم 52 ساله ایرانی خانهدار که یکی از طرفداران شبکه فارسیوان است، میگوید که هرگز حتی یکی از سریالهای فارسیوان را از دست نمیدهد چون معتقد است سریالهای تولیدی ایران بسیار کسل کننده، قدیمی و با موضوعاتی هستند که حرفی برای گفتن ندارند.
برخی از نظریهپردازان ایرانی معتقدند که فارسیوان پایهها و بنای فرهنگی و مذهبی ایران را نشانه رفته و با سریالهای غربی این شبکه درحال جنگ با این مبانی است. همچنین تعدادی از نظریهپردازان غیرایرانی نیز معتقدند برنامههای این شبکه که احتمالا از هنگکنگ پخش میشود بهطور غیرمستقیم تغییر فرهنگ ایرانی را هدف خود قرار دادهاند که حتی میتواند به فساد کشاندن فرهنگ ایرانی و اسلامی را به همراه داشته باشد.
مریم اردبیلی، مشاور فرماندار استان فارس در سمیناری که چندی پیش در شیراز برگزار شد اشاره کرد که بدون شک فارسیوان ابزاری وسیع برای حمله غرب به ایران است و وظیفه ما این است که از تأثیرات این رسانه بکاهیم.
وی همچنین هشدار داد که برنامههای شبکه فارسیوان خیانت همسران و روابط آزاد بین زن و مرد بهویژه جوانان را ترویج کرده و حتی بهطور ضمنی سقط جنین را عملی پسندیده نشان میدهد. این در حالی است که حتی علیدارابی، معاون رئیس صدا و سیما نیز اعلام کرده که 40درصد ایرانیها برنامههای شبکههای فارسی غیرایرانی را تماشا میکنند که با فرهنگ ایرانی و افکار عمومی جامعه ایرانی مغایرت دارند.
با اینحال بسیاری از کارشناسان رسانه که درباره نفوذ رسانههای غربی در خاورمیانه تحقیق میکنند، معتقدند که صاحبان این رسانهها بهخوبی درباره فرهنگ شرق و بهویژه فرهنگ ایرانی تحقیق کرده و میدانند که افکار عمومی ممکن است بسیاری از عادات و آداب غربی را مغایر با ارزشها و الگوهای خود دانسته و آنها را نپذیرد و حتی ممکن است این تفاوتها به حدی باشد که افکار عمومی را به واکنش نسبت به رسانه وارداتی وادار کند.
به همین دلیل با اندکی تغییر در سریالهای روز دنیا و اندکی سانسور و جایگزینی صحنهها و کلمات، خانوادههای ایرانی را بهسوی خود میکشند و اعتماد آنها را جلب میکنند اما به هر حال این سریالها و کلیپهای موسیقی در کشورهایی تهیه شدهاند که تفاوتهای فرهنگی زیادی با ایران دارند و بسیاری از این برنامهها از اساس بر پایه موضوعاتی شکل میگیرند که با فرهنگ ما مغایرت دارند اما حذف آنها نیز به معنای حذف کل برنامه است؛ بنابراین فقط با کمی تغییر در لحن و شیوه ارائه، پخش میشوند و تأثیر خود را بر نسل آینده میگذارند چرا که مخاطب ایرانی نیز همچون سایر مخاطبان رسانهها در جهان به آن سطح از هشیاری رسیده که بتواند این حذف و تغییرات را تشخیص دهد بنابراین اگر تغییری هم صورت میگیرد تنها برای این است که رسانههای غیرایرانی میدانند با ارائه بیپرده و صریح، ممکن است مخاطبان ایرانی خود را از دست بدهند.
نادر مهندس 42ساله ایرانی بدون اشاره به تفاوتهای فرهنگی درباره ویژگیهای سریالهای فارسیوان میگوید: من به اندازه کافی انگلیسی بلد نیستم و همیشه فیلمها و سریالهای خارجی را با زیرنویس فارسی میخریدم اما الان بسیاری از سریالهای سرگرمکننده را از فارسیوان و با دوبله فارسی میبینم.
اگر این روزها به مراکزی که تشریفات مراسم عروسی را بهعهده دارند سری بزنید متوجه میشوید که تغییرات بسیاری در نحوه برپایی مراسم عروسی بهوجود آمده که حاصل تلاش رسانههای غربی در سالهای گذشته است؛ از گلآرایی، شمعآرایی، سفرهآرایی، تغییر عادات غذایی، ساخت کلیپ آشنایی و ساخت کلیپ ماشینسواری گرفته تا دفتر یادبود، عکس یادگاری برای مهمانان، رقص آتش و... . شاید از این پس شاهد مراسم ویژه ادای احترام کرهایها به بزرگترها در بین ایرانیان باشیم که بهدلیل نزدیکی و قرابت فرهنگی بیشتر با ما سریعتر از سایر مراسم جای خود را بین خانوادههای ایرانی باز خواهد کرد و چون تازه است و بهطور مستقیم به فرهنگ ما حمله نمیکند، مورد توجه قرار میگیرد.