برنامه‌هایی که شبکه‌های مختلف تلویزیون برای دقایق پیش از افطار در نظر می‌گیرد طی این چند سال اخیر همواره روال مشخصی داشته،گویی این روال را نمی‌توان تغییرداد و مثلا به شکل و شمایلی دیگر به سراغ این لحظه رفت. اما هرچه که هست سال‌هاست این برنامه‌ها تولید و پخش می‌شود. گاهی در این برنامه‌ها می‌توان رد خلاقیت را دید و گاهی هم تکرار برنامه‌های مشابه سال‌های گذشته هستند.
«دریای جان» نام برنامه‌ای است که قبل از افطار از شبکه4 پخش می‌شود. این برنامه کاری از گروه تاریخ، فرهنگ و اندیشه دینی شبکه4 است که به‌صورت زنده ویژه افطار پخش می‌شود.
دریای جان در 30 قسمت 40 دقیقه‌ای به تهیه کنندگی محمد رحیمی پخش می‌شود و شامل بخش‌هایی چون بررسی ادبیات عرفانی، شأن نزول آیات و بررسی موضوعی قسم‌های قرآن با حضور دکتر اشرف زاده، دکتر راشد محصل، دکتر جاوید صباغیان، دکتر باقری، استاد بردبار و دکتر ترکی است.
معمولا برنامه‌هایی که از این دست ساخته می‌شوند شکل و شمایلی یکسان دارند؛ تعدادی مهمان، شعر خوانی و البته حضور مجری که امری لازم و ضروری است. رحیمی در این‌باره می‌گوید:«شکل و شمایل این برنامه‌ها یکسان است، اما رویکرد هر برنامه با برنامه دیگر متفاوت است؛ یعنی براساس نیاز مخاطب، شبکه و مناسبتی که وجود دارد رویکرد هر برنامه متفاوت می‌شود و مجری هم حلقه واصله زنجیره‌های برنامه و مهمانان است.»
به گفته او اگر این شکل و روش در ساخت این برنامه‌ها عوض شود دیگر مفهوم برنامه ترکیبی عوض می‌شود: «شکل متفاوت، یعنی برنامه‌ای متفاوت. مثل نگاهی که به ساخت و تعریف سریال وجود دارد. در سریال هم تعدادی شخصیت، داستانی را روایت می‌کنند. در برنامه‌های ترکیبی هم این تعریف و هم اصول خاص خودش وجود دارد. اگر این اصول و این تعریف را عوض کنیم دیگر نمی‌توان نام برنامه ترکیبی را روی آن گذاشت.»
او رویکرد متفاوت برنامه دریای جان را تمرکز بر ادبیات عرفانی می‌داند: «بسیاری از مخاطبان، به این ادبیات علاقه دارند و ما هرکاری که می‌کنیم برای جذب مخاطب است. به همین دلیل برای ما موضوع و محتوا و البته جذابیت صوتی و تصویری هم مهم است. بنابراین تصاویری را طراحی کردیم تا محصول نهایی برای مخاطب هم جذاب و هم جدید باشد.»
او نوآوری در این کار را در بحث‌های روزی می‌داند که مجری برنامه، دکتر آذر با مهمان دارد: «با اینکه نگاه و محور ما ادبیات قدیم است، اما مطالبی که انتخاب شده براساس نیاز مخاطب و مسائلی است که او با آن درگیر است.»
اگر روال همه برنامه‌های مناسبتی افطار را یکسان و مانند سال‌های گذشته ببینیم، امسال شبکه دو سیما با شکل و شمایلی متفاوت به استقبال لحظات قبل از افطار رفته‌است. برنامه «بهشت» کاری از گروه کودک و نوجوان شبکه دو سیماست که قبل از افطار از شبکه دو سیما پخش می‌شود. این برنامه در 30 قسمت 90دقیقه‌ای به تهیه کنندگی لیلا مردانیان ساخته شده‌است.
از سال گذشته که این گروه به نام کودک و نوجوان مزین شد، تصمیم بر این شد که ساخت ویژه برنامه افطار به دست این گروه سپرده شود. لیلا مردانیان، تهیه‌کننده برنامه بهشت درباره روند تولید این برنامه می‌گوید:«بعد از سال‌ها که هیچ ویژه برنامه‌ای در این ایام به کودکان و نوجوانان اختصاص نیافته بود، تصمیم بر این گرفته شد که امسال ویژه برنامه افطار را با حضور کودکان و نوجوانان بسازیم.»
این برنامه شامل آیتم نمایشی ثابت، بخش احکام، بخش تغذیه، بخش حدیث، بخش‌های تک پلاتو ـ مجری، ذکرهای توکلی و توسلی، اخبار قرآنی، کلیپ و وله، باکس اذان، دعا و قرآن و بخش زنده مجری است.
برای نخستین‌بار در تلویزیون اذان مغرب را کودکان و نوجوانان می‌گویند: «اذان گویی کودکان و نوجوانان برای نخستین بار است که در تلویزیون اتفاق می‌افتد. به همین دلیل با شورای‌عالی قرآن هماهنگ کردیم و از آنان خواستیم نوجوانان و کودکانی که از قاریان برجسته کشور هستند را به ما معرفی کنند. بعد از معرفی آنان ما تعدادی از کودکان و نوجوانان را برای خواندن ربنا، تعدادی را برای خواندن قرآن و تعدادی را هم برای اذان خواندن انتخاب کردیم.»به گفته مردانیان عده‌ای از نوجوانان نمی‌توانستند اذان بگویند و تنها قاری قرآن بودند، به همین دلیل تنها 10 تا 15 کودک و نوجوان برای اذان‌گویی انتخاب شدند و از هر نوجوان اذان‌گو 4 یا 5 برنامه با بک گراند مختلف ضبط شده‌است؛ «ماه مبارک رمضان بهانه خوبی برای ما بود تا گروه کودک و نوجوان این مسئولیت مهم را بپذیرد.»
این تهیه‌کننده معتقد است که تا به امروز استقبال خوبی از برنامه بهشت صورت گرفته‌است و هر روزه پیامک‌های زیادی از طرف مخاطبان به دست گروه کودک و نوجوان می‌رسد؛ پیامک‌هایی که همه نشان از حمایت و توجه مخاطبان از برنامه دارد: «برای خود ما هم این حجم پیامک باورپذیر نبود، فکر نمی‌کردیم به این اندازه از کار استقبال شود. به‌نظرم این استقبال نشان از یک خلأ در برنامه‌های کودک و نوجوان داشت که به امید خدا این خلأ پر شد.»
با توجه به اینکه برای نخستین بار است که برنامه‌ای با چنین شکل و شمایلی تولید می‌شود، شاید نخستین تصویری که پیش بیاید این باشد که تولید این برنامه یک ریسک است و شاید بیننده‌های این شبکه محدود به یک رده سنی خاص باشد؛ «نمی‌شود از تولید این کار به‌عنوان یک ریسک یاد کرد. اگر بپذیریم که کودکان و نوجوانان 60درصد جامعه را تشکیل می‌دهند، باید پذیرفت که نیاز این گروه سنی باید در نظر گرفته شده و به آن پاسخ داده شود.»
به گفته تهیه‌کننده کار، 25درصد کار زنده است و مابقی آیتم‌های کار تولیدی است که البته به‌دلیل زنده و پویا بودن برنامه، گروه، شبانه روز درگیر ساخت آیتم‌های بهشت هستند تا بتواند به نیازهای این گروه سنی پاسخ دهند: «در میان شبکه‌های مختلف، گروه کودک و نوجوان شبکه دو سیما می‌تواند به این نیاز پاسخ بدهد و جوابگوی نیاز این گروه سنی باشد. ما فکر می‌کردیم که تولید و ساخت کار دشوار و سخت است، اما مطمئن بودیم که روند تولید کار، دلپذیری و ویژگی‌های خاص خودش را دارد.»
تغییراتی که در ماه عسل اتفاق افتاد
در نشست خبری دبیر شورای معارف تلویزیون با خبرنگاران که به مناسبت معرفی برنامه‌های ماه مبارک رمضان برگزار شد، فارسیجانی، دبیر شورای معارف تلویزیون گفت: بیشترین تشکر مردمی از ما در سال گذشته برای برنامه «ماه خدا» با 9/88درصد رضایت و بیشترین انتقاد از شیوه اجرای برنامه «ماه عسل» با 9/55درصد بوده است. برنامه ترکیبی ماه عسل که کاری از گروه اجتماعی و اقتصادی شبکه3 سیماست، برنامه‌ای زنده و گفت‌وگو محور است که میهمانان برنامه به‌صورت خانوادگی و تیم‌های موفق در حوزه‌های فرهنگی، هنری، ورزشی، علمی و بعضا سیاسی در استودیو حضور می‌یابند.تولید این برنامه برای ماه رمضان 1389 با حاشیه شروع شد. این برنامه در چند سال گذشته با اجرای احسان علیخانی و تهیه‌کنندگی پیام ابراهیم‌پور روی آنتن شبکه3 می‌رفت، اما امسال مجری و تهیه‌کننده این برنامه تغییر کرد.
شاید دلیل این تغییر را باید همان آماری دانست که پیش‌تر فارسیجانی اعلام کرده‌بود؛ با نزدیک شدن به زمان پخش کار خبری از اجرای فرزاد حسنی و تهیه‌کنندگی سیدعلی احمدی به گوش رسید.شاید اجرای فرزاد حسنی پایانی برای شایعه محدودیت فعالیت این مجری بود. اما هرچه که بود با آمدن حسن جوهرچی در جایگاه مجری شایعه محدودیت این مجری تأیید شد، خصوصا اینکه سیدعلی احمدی، تهیه‌کننده ماه عسل، ابلاغیه سازمان صداوسیما را علت تغییر مجری این برنامه و عدم همکاری با فرزاد حسنی اعلام کرد. احمدی در گفت‌وگو با خبرنگار آریا گفت: ابتدا قراربود فرزاد حسنی اجرای برنامه امسال را به‌عهده بگیرد اما ابلاغیه سازمان، انتخاب عوامل را با تغییر روبه‌رو کرد. وی همچنین انتخاب حسن جوهرچی را تابع تصمیم‌گیری مدیران ارشد صدا و سیما دانست و در نهایت اعلام کرد که آنچه از این برنامه روی آنتن می‌رود با نظریاتش بسیار فاصله دارد.
