این هدف شهرداری، از کاربری کوچک‌ترین میدان شهر تا بزرگ‌ترین بزرگراه‌های زندگی (زنان سرپرست خانواده و...) را دربرمی‌گیرد. با توجه به شعار دکتر محمدباقر قالیباف، در چند سال اخیر، شهروندان، شهرداری را دیگر به‌عنوان نهادی که تنها با شاخصه‌های فیزیکی و کالبدی نظیر تراکم، ساخت و ساز، کثرت جمعیت و نظافت معابر سر و کار دارد، نمی‌شناسند بلکه از شهرداری توقع دارند این سازمان بین کالبدشهر، فعالیت‌های شهری و شهروندان ارتباطی منطقی و متناسب، با نگاهی فرهنگی و اجتماعی داشته باشد.
شهرداری‌ها به لحاظ نظری و تجربه جهانی، به‌ویژه در کشورهای توسعه یافته، در قالب حکومت محلی شهری Urban Government/ Local Government مهم‌ترین سازمان مدیریت شهری به شمار می‌روند. آنها به‌عنوان یک مؤسسه عمومی غیردولتی، رسمیت خود را از قانون می‌گیرند و مشروعیت اقتدار خود را از رأی مردم کسب می‌کنند. آنها مهم‌ترین سازمان خدمات‌رسان شهری هستند که در سطح شهر فعالیت دارند. دکتر حسین ایمانی جاجرمی، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران با بیان این موارد گفت: به‌نظر می‌رسد تحولاتی که در شهرداری در دوران حاضر اتفاق افتاده از محتوای اجتماعی غنی‌تری نسبت به دوره‌های دیگر مدیریتی این سازمان برخوردار باشد.
اما نکته قابل توجه این است که با این وجود شهرداری‌ها در ایران هیچ‌گاه جایگاه و نقش همتایان خود در کشورهای توسعه یافته را پیدا نکرده‌اند. آنها به‌طور کامل از استقلال قانونی برخوردار نبوده و همیشه به درجات مختلف، تحت نفوذ حکومت مرکزی قرار داشته‌اند. اما واقعیت این است که در سطح جهانی، مدیریت در شهرداری‌ها از «اداره کردن» (Administration) به «مدیریت‌کردن» (Managing) تغییر یافته است. در این دیدگاه جدید هدف شهرداری تنها ارائه خدمات سنتی مانند جمع‌آوری زباله نیست، بلکه در عوض شهرداری تلاش می‌کند تا در اموری چون توسعه اقتصادی، توجه به توسعه اجتماعی و ایجاد اشتغال برای جامعه محلی که تا چندی پیش در زمره وظایف دولت مرکزی بود، وارد شود و نقش مؤثری داشته باشد.
شهرداری از ماهیت سنتی خارج شود
به گفته دکتر ایمانی، شهرداری‌های ایران و به‌ویژه شهرداری تهران از تأثیر این تحولات جهانی به دور مانده و تحولاتی دیگر را از سر گذرانده‌اند. اگر ریشه‌های تحولات شهرداری تهران را دنبال کنیم باید اواخر دهه1360 را به‌عنوان یک مقطع مهم از مدیریت شهری تهران قلمداد کنیم که برای نخستین بار تلاش شد تا با افزایش سرمایه انسانی شهرداری و ترویج مباحث مربوط به دانش مدیریت شهری در قالب برگزاری دوره‌های آموزشی برای مدیران و کارشناسان شهرداری، این سازمان از ماهیت سنتی خویش خارج و به سوی یک سازمان مدرن حرکت کند. در طول سال‌های گذشته مهم‌ترین تحولات دیگر در این زمینه را می‌توان تشکیل شورای شهر تهران، تلاش ناکام شورای شهر اول تهران برای تدوین منشور یا قانون اساسی شهر تهران و تشکیل شورایاری‌های محلات دانست.
این استاد دانشگاه گفت: با نگاهی به بحث شهروندمداری، معرفی سامانه 137 برای طرح شکایات و نظرات شهروندان و تقویت معاونت اجتماعی و فرهنگی و همچنین حرکت قابل توجه ارزیابی اجتماعی پروژه‌های اجتماعی، می‌توان شاهد قوت یافتن مسائل اجتماعی در نگاه مدیریت کلانشهرداری تهران بود.
با این وجود به‌دلیل نبود عناصر ساختاری و کلان مانند منشور شهر تهران و سیاست اجتماعی مدون و منتشر شده، هنوز نمی‌توان تصویر جامع و هماهنگی از اقدامات اجتماعی شهرداری داشت.
شهر مجموعه‌ای از راه‌ها و ساختمان‌ها نیست
دکتر پویا علاءالدینی، عضو هیأت علمی گروه برنامه‌ریزی اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و استاد دانشگاه در این خصوص گفت: گسترش شهرها و سیر تحولی جوامع شهری اهداف و وظایف جدیدی را برای مدیریت شهری و شهرداری‌ها ضروری ساخته است. امروزه به شهرداری به‌عنوان پیمانکاری بزرگ که باید تنها پاره‌ای از فعالیت‌های عمرانی و خدماتی را به انجام برساند، نگریسته نمی‌شود بلکه شهرداری، به‌عنوان نهادی مدنی و برخاسته از مردم، موظف است در جهت توسعه انسانی پایدار گام بردارد، در حفظ محیط‌زیست تلاش کند، با محرومیت، فقر و انحرافات ناشی از آنها مبارزه کند و برای اعتلای فرهنگ شهرنشینی و تربیت شهروندان بکوشد. به همین دلیل است که شهرداری‌ها در کنار فعالیت‌های سنتی و مرسوم خود به امور مختلفی مانند فعالیت‌های اقتصادی، فرهنگی و زیست‌محیطی نیز می‌پردازند. وی عنوان کرد: لازم به یادآوری است که براساس نگرش‌های متأخر، شهر تنها مجموعه‌ای از راه‌ها، ساختمان‌ها و فضاهای باز نیست بلکه شهر موضوعی مرکزی و اساسی در تعیین سرنوشت اقتصادی و اجتماعی انسان معاصر است. این امر بازاندیشی در نوع خدمات ارائه شده توسط مدیریت شهری و وظایف آن را می‌طلبد.
مدیریت شهری اکنون می‌بایست از نگرش سنتی به اهداف خود فراتر رود و در ساختار و وظایف خود بازنگری کند. یکی از مهم‌ترین اهداف مدیریت شهری از این منظر حرکت به سوی شهر مولد است. شهر مولد در مهم‌ترین ویژگی خود دارای زیربنای اقتصادی مولد و تحقق توسعه پایدار است. روبنای شهر جلوه‌های اجتماعی، فرهنگی و کالبدی هستند.
حرکت شهرداری بدون اعتبارات
محمد رضاحسین نژاد ، سخنگوی فراکسیون شهری مجلس نگاه خوشبینانه‌ای به موضوع دارد.او با اشاره به اینکه با مباحثی که در شورایاری‌ها و ارتباطات مردمی از جمله سامانه نظارت همگانی از سوی شهرداری تهران دنبال شده است، می‌توان شهرداری پایتخت را نهادی اجتماعی خواند، به شهر نوشت گفت: با توجه به محدودیت‌های اعتباری شهرداری تهران برای اجرای کامل برنامه‌هایش، این موضوع باعث نشده که شهرداری دست روی دست بگذارد و برنامه‌های خود را پیش نبرد.
معصومه آباد، عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران نیز در این خصوص به شهرنوشت گفت: در دوره‌های قبلی عموما مطالبات مردم از شهرداری خدماتی بوده است؛ موضوعاتی مانند اینکه کوچه‌هایمان خوب نظافت نشده یا زباله‌ها از محل جمع‌آوری نشده و یا موضوعاتی درخصوص آسفالت خیابان‌ها و... و در تمام این تماس‌ها شهروندان می‌خواستند که خدماتی در شهر به آنها ارائه شود. ولی آنچه هم‌اکنون اتفاق افتاده این است که بسیاری از تقاضاهای مردم در تماس با 1888 در حوزه آسیب‌های اجتماعی، پیشگیری از آسیب‌ها و همچنین مسائل فرهنگی است.
شهرداری باید اجتماعی شدنش را باور کند
دکتر معصومه ابتکار، رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران نیز در مورد تبدیل شهرداری از نهادی خدماتی به سازمانی اجتماعی معتقد است: بهتر است تبدیل شهرداری به نهادی اجتماعی از خود لایه‌های شهرداری ایجاد شود؛ یعنی وقتی صحبت از یک نهاد اجتماعی می‌شود، باید در خود لایه‌های شهرداری هم به این موضوع اعتقاد وجود داشته باشد و کارکنان شهرداری هم این حس را داشته باشند که در راستای قانونمداری و پاسخگویی به مردم و تعامل با آنان کوشش کنند. عضو شورای شهر تهران گفت: متأسفانه گاهی اوقات این مهم در لایه‌های پایینی در شهرداری رخ نداده و این موضوع شهرداری را با مشکل مواجه کرده است.
دکتر ابتکار گفت: در یک نهاد اجرایی موضوع قانون بسیار مهم است. وقتی شورا قانونی را می‌گذارد، شهرداری مکلف به اجرای آن است. اگر بخواهیم نگاه اجتماعی داشته باشیم، این ظرفیت در قانون شهرداری‌ها وجود دارد که این سازمان به یک نهاد اجتماعی تبدیل شود، ضمن اینکه شهرداری‌ها باید رویکرد اجتماعی قوی‌ای داشته باشند.
اعتماد مردم را دریابیم
دکتر علیرضا دبیر، عضو هیأت رئیسه شورای شهر تهران به شهر نوشت گفت: تبدیل شدن یک مجموعه از سازمانی خدماتی به نهادی اجتماعی، در راستای جلب اعتماد عمومی شهروندان است. وقتی اعتماد مردم جلب شود، آنان در کارها مشارکت می‌کنند. به اعتقاد دبیر، وقتی مردم در کاری مشارکت می‌کنند ما راحت می‌توانیم بگوییم که از حالا تبدیل به نهادی اجتماعی شده‌ایم.
محمد‌هادی ایازی، معاون فرهنگی- اجتماعی شهرداری تهران یکی از ملاک‌های جدی شهرداری در اجرای این برنامه‌ها را رضایت‌مندی شهروندان می‌داند؛ اینکه خروجی فعالیت‌های فرهنگی شهرداری را باید در رفتار اجتماعی شهروندان دید. در واقع تحول بنیادین در این حوزه می‌تواند به تحول در تمام حوزه‌های مدیریت شهری منجر شود.
تنظیم سند چشم‌انداز
دکتر علاءالدینی با اشاره به اینکه رویکرد اخیر شهرداری بسیار مثبت است، گفت: نکته‌ای که وجود دارد این است که معلوم نیست فعالیت‌های اجتماعی براساس چه نیازسنجی‌ای صورت می‌گیرند. همچنین از آنجا که این فعالیت‌های انجام شده هیچ‌گاه ارزشیابی و با بدیل‌هایشان مقایسه نشده‌اند، نظر دادن در مورد میزان توفیق آنها دشوار است. لذا لازم است شهرداری برای آغاز اینگونه فعالیت‌ها نیازسنجی کند و نیز پس از مدتی برای آنها ارزشیابی انجام دهد تا تمهیداتی که ناموفق هستند متوقف یا اصلاح شوند و تمهیداتی که موفق بوده‌اند تعمیم داده شوند.
دکتر ایمانی نیز، با اشاره به اینکه، مهم‌ترین راهکار، تدوین سیاست اجتماعی برای شهر تهران است، گفت: نگاهی به تمامی شهرداری‌های مهم دنیا نشان می‌دهد که همه آنها برای انجام وظایف خود به شکل بهتر و پاسخگویی شایسته به نیازهای شهروندان، در زمینه‌های مختلف و از جمله در زمینه اجتماعی به تدوین سند سیاست اجتماعی اقدام کرده‌اند. این سند، چشم‌انداز و اصول فعالیت شهرداری را در عرصه امور اجتماعی برای یک دوره زمانی مثلا 5 ساله یا 10 ساله مشخص می‌کند. اما تدوین این سند نباید محدود به فرایندهای بوروکراتیک شود بلکه در یک چارچوب مشارکتی باید همه گروه‌های اجتماعی از زنان، کهنسالان و جوانان گرفته تا اقلیت‌های مذهبی و فرهنگی بتوانند در تنظیم و تدوین آن نقش داشته باشند. راه‌اندازی گروه‌های مباحث و استفاده از ظرفیت رسانه‌های همگانی، مراکز پژوهشی و دانشگاهی برای طرح موضوعات مختلف و از دیدگاه‌های متنوع در این زمینه الزامی است.
