این در حالی است که براساس آمار منتشر شده از سوی سازمان ثبت احوال کشور، استان یزد 1/4 درصد جمعیت کشور را در خود جای داده است. براساس این آمارها به‌نظر می‌آید استان یزد نیازمند توجه بیشتری از سوی سازمان‌های ذی‌ربط است. این موضوع وقتی بیشتر نمود پیدا می‌کند که بدانیم معلولیت‌های مادرزادی، تنها بخشی از این آمار را به‌خود اختصاص داده است و بسیاری از معلولان یزد بر اثر سوانح ترافیکی، حوادث محیط کار یا بیماری دچار معلولیت می‌شوند. این‌که دلایل فراوانی معلولیت در استان یزد کدامند و چه راهکارهایی برای پیشگیری از بروز انواع معلولیت باید در نظر گرفته شود، موضوعی است که در این گزارش به آن پرداخته‌ایم.
رحیمی نسب، مدیرکل بهزیستی استان یزد در پاسخ به این سؤال که چرا یزد استانی معلول‌خیز است، می‌گوید: «افزایش آمار معلولیت کم و بیش در همه استان‌ها وجود دارد، اما 5 عامل بیماری مادرزادی، حوادث ترافیکی، حوادث محیط کار، بیماری‌هایی مانند فشار خون، دیابت، سکته‌های مغزی، همچنین سوختگی سبب بروز سالانه 2هزار معلولیت در استان یزد می‌شود. از این میان 860 تا 900 نفر با معلولیت مادرزادی به دنیا می‌آیند.»
رحیمی نسب با انتقاد از وضع موجود می‌گوید: «بحثی که ما مطرح کرده‌ایم این است که تاکنون برای کاهش معلولیت‌های مادرزادی سرمایه‌گذاری بسیاری شده است، اما در سایر حوزه‌های معلولیت‌زا برنامه‌ریزی نکرده‌ایم. به‌عنوان نمونه، حوادث ترافیکی آمار معلولان را بالا می‌برد یا این‌که در استان‌های صنعتی مانند یزد میزان بروز حوادث کارگاهی و صنعتی زیاد است.»
مدیرکل بهزیستی یزد آمار دقیقی از این موارد در دست ندارد و تنها به برآورد‌ها استناد می‌کند. او می‌افزاید: «کار مطالعاتی دقیقی در این زمینه انجام نشده است، اما از حوزه معاونت اجتماعی استانداری خواسته‌ایم تا پژوهشی در این زمینه انجام دهند.»
وی در پاسخ به این سؤال که آیا تاکنون برای آموزش «جامعه هدف» مانند کارگران یا رانندگان به‌منظور کاهش حوادث و معلولیت کاری انجام شده است یا خیر می‌گوید: «بهزیستی به‌عنوان سازمان پرسشگر به میدان آمده است و نقش توپ جمع کن را دارد. ما بنا داریم میزان توپ به خارج زدن سازمان‌های دیگر را کم کنیم. اکنون موضوع را با مسئولان استانی از جمله مدیران اداره کار و مسئولان حوزه ترافیک مطرح کرده‌ایم. اگرچه میزان حوادث ترافیکی در چند سال اخیر به نسبت کاهش یافته است هنوز تعداد موتورها و به تبع آن حوادث موتورسواران بالاست که امیدواریم با انجام پژوهش از سوی استانداری و ارائه آمار به مسئولان، آنان برای اقدامات جدی تری ترغیب شوند.»
گروه هدف غیرقابل دسترس
افزایش آگاهی افراد جامعه در پیشگیری از بروز معلولیت‌ها نقش اساسی دارد، اما در دسترس نبودن همه گروه‌های هدف مشکلی است که «علی‌محمد عطابخش» معاون امور فرهنگی و پیشگیری بهزیستی استان یزد درباره آن می‌گوید: «آموزش افراد سالم که در بهزیستی پرونده‌ای ندارند و همان گروه هدف غیرقابل دسترس را تشکیل می‌دهند، از مشکلات ماست. برای حل این مشکل، مراکز غیردولتی مشاوره ژنتیک را افزایش و به آنها یارانه اختصاص داده‌ایم. به این ترتیب اگر کسی توان مالی برای پرداخت هزینه مشاوره نداشته باشد، تنها با اظهار ناتوانی مالی و بدون نیاز به مقدمات دیگری می‌تواند به‌صورت رایگان از خدمات این مراکز بهره‌مند شود. همچنین درصورتی که پس از مشاوره به آزمایش‌های ژنتیک نیاز باشد، تمام هزینه‌ها برای خانواده‌های تحت پوشش و درصدی از هزینه‌ها برای شهروندان عادی از سوی بهزیستی پرداخت می‌شود.»
عطابخش همچنین از برگزاری بیش از 46 هزار «نفر - ساعت» کلاس آموزشی برای خانواده‌های سالم و زنان 15 تا 30 سال این استان در جهت پیشگیری از بروز معلولیت در سال‌جاری خبر می‌دهد و می‌گوید: «این میزان نسبت به سال88 رشد 10 برابری داشته است که امیدواریم در کنار سایر اقدامات پیشگیرانه مانند غربالگری شنوایی نوزادان و پیشگیری از تنبلی چشم بتواند نقشی در کاهش بروز معلولیت در استان داشته باشد.»
به گفته معاون امور فرهنگی و پیشگیری بهزیستی استان یزد، از سال گذشته صددرصد متولدان استان، تحت پوشش طرح غربالگری شنوایی قرار داشته‌اند. اکنون آزمایش‌های تکمیلی 80درصد نوزادانی که مشکل شنوایی داشتند انجام شده است، اما خانواده‌های 20 درصد باقیمانده برای پیگیری وضع فرزندشان همکاری نکرده‌اند. همچنین سال گذشته 300 کودک مبتلا به تنبلی چشم در استان شناسایی و از بروز نابینایی در آنها جلوگیری شد. اکنون نیز طرح غربالگری تنبلی چشم کودکان در حال انجام است و پیش‌بینی می‌شود 45 هزار کودک یک تا 6 سال مورد معاینه قرار بگیرند.
معلولیت‌های فرااستانی
8880 کیلومتر جاده در استان یزد که بیشترین بخش آن کویری و بدون چشم‌انداز است، از دلایلی است که سرهنگ «سیدحسن حسینی» فرمانده پلیس راه استان یزد برای بروز تصادفات زیاد و دلخراش در این استان عنوان می‌کند. او می‌گوید: «جاده‌های یزد زیر پای رانندگانی است که بیشتر از استان‌های بوشهر، فارس و سیستان و بلوچستان وارد استان می‌شوند. آنها رانندگانی خسته‌اند که معمولا پس از حدود 8 ساعت رانندگی به این استان می‌رسند و بیش از 1900کیلومتر راه را تا مقصد که در بیشتر موارد استان خراسان است، پیش رو دارند. این دلایل در کنار عبور شتر از عرض جاده‌ها، بروز تصادفات رانندگی را در استان یزد افزایش داده است.»
حسینی از کاهش 14/1 درصدی فوت در محل حادثه در 7ماه نخست سال 89 در مقایسه با سال 88 سخن می‌گوید و اضافه می‌کند: «از نظر ما کاهش فوت در محل اهمیت دارد و ما آماری از معلولیت‌های ناشی از تصادف نداریم.» این طور که فرمانده پلیس راه استان یزد می‌گوید، آموزش دانش‌آموزان به‌ویژه در مدارس حاشیه جاده، از اقدامات قابل توجه پلیس راه برای ترویج فرهنگ ترافیک و کاهش حوادث است. او می‌افزاید: «با همکاری آموزش و پرورش و سازمان حمل‌ونقل در سال 88 اتوبوس سیار راه‌اندازی کردیم و به دانش‌آموزان 40 مدرسه و نوآموزان 52 کلاس مهد کودک آموزش دادیم. همچنین گرفتن آزمون سلامت از رانندگان، کنترل سرعت، کنترل جی‌پی‌اس اتوبوس‌های عبوری و کنترل اضافه بار از دیگر اقدامات ما برای کاهش تصادف در معابر استان و در نتیجه پایین آمدن صدمات انسانی است.
تردید در آمار
شکور اکبر‌نژاد، عضو فراکسیون معلولان مجلس، در پاسخ به این سؤال که آیا فراکسیون معلولان به‌عنوان یک نهاد نظارت‌کننده، وضع معلولیت در استان یزد را بررسی کرده است، می‌گوید: «من از نماینده یزد در این باره پرسش کردم که اطلاعی نداشت اما اظهار کرد که به‌دلیل رواج ازدواج‌های خانوادگی، میزان معلولیت‌های مادرزادی کمی در این استان بیشتر از میانگین کشوری است.»
وی ادامه می‌دهد: «بعید به‌نظر می‌رسد که آمار معلولان یزد نسبت به سایر استان‌ها بالا باشد. گاهی پیش می‌آید که سازمان‌ها بعضی پدیده ها را بزرگ‌تر نشان می‌دهند که باید بررسی شود. ما هم از چند مسیر موضوع را بررسی خواهیم کرد.»
معلولیت قابل پیشگیری است
هزینه‌های درمان و توانبخشی معلولان از بزرگ‌ترین مشکلات بهداشتی و درمانی جوامع است. معلولیت نه تنها مانع فعالیت طبیعی و مؤثر اشخاص در زندگی فردی و اجتماعی می‌شود، بلکه آنان را به‌صورت مداوم و عموما تا پایان عمر، نیازمند دریافت خدمات درمانی و توانبخشی می‌کند. هزینه نگهداری، بهداشت، درمان، توانبخشی و تغذیه برخی معلولان مانند افراد قطع نخاعی و عقب‌مانده ذهنی به 10 برابر هزینه یک فرد سالم در خانواده می‌رسد.
این هزینه در مراکز نگهداری بهزیستی 4 میلیون ریال در ماه است؛درحالی که بسیاری از خانواده‌های ایرانی با این مبلغ یک زندگی متوسط را اداره می‌کنند. بر این اساس است که پیشگیری از بروز معلولیت، چه از نوع مادرزادی و چه معلولیت‌هایی که به‌دلیل سوانح و بیماری‌ها به‌وجود می‌آید، ضرورت می‌یابد.
سید محمود میراب، پزشک متخصص اطفال و ساکن یزد و مشاور ژنتیک بالینی می‌گوید که مردم باید درباره پیشگیری از معلولیت‌های مادرزادی بیشتر بدانند. وی می‌افزاید: «با پیشرفت علم ژنتیک، پیشگیری از تولد نوزاد معلول پیش از بارداری و هنگام بارداری ممکن شده است. اکنون با بهره‌گیری از دستگاه‌های سونوگرافی دقیق، نمونه‌گیری از جفت و مایع رحم، همچنین بررسی خون مادر می‌توان گروهی از معلولیت‌ها را تشخیص داد. در این موارد جنین‌های معلول به‌صورت قانونی قبل از تولد نوزاد سقط می‌شوند.»
به گفته این مشاور ژنتیک، عفونت‌ها و مصرف برخی داروها نیز در به‌وجود آمدن معلولیت جنین مؤثر است. او اضافه می‌کند: «بخش عمده‌ای از معلولیت‌های مادرزادی از عفونت‌های رحمی، ضربه به شکم و تصادف مادران باردار، مصرف داروهای مضر، در معرض اشعه قرار گرفتن، مصرف الکل و مواد‌مخدر و تغذیه نامناسب مادران باردار ناشی می‌شود.»
به گفته دکتر میراب، زایمان‌های زودرس یا دیرهنگام، زایمان‌های سخت و غیربهداشتی، نبود امکانات بهداشتی و حوادث هنگام زایمان و پس از آن نیز می‌تواند سبب بروز معلولیت در نوزاد شود که بسیاری از این عوامل قابل پیشگیری‌اند.
این مشاور ژنتیک بالینی تصریح می‌کند: «وقتی سخن از معلولیت به میان می‌آید، نظرها عموما به سوی معلولیت‌های مادرزادی به‌ویژه ژنتیک معطوف می‌شود، اما لازم است بدانیم حوادث و سوانح ناشی از استفاده نادرست از وسایل ماشینی و ابزارهای پیشرفته صنعتی، اشخاص سالم را نیز درگیر معلولیت می‌کند.»
او ادامه می‌دهد: «تصادف خودرو و موتوسیکلت‌ها در کشور ما نه تنها هر سال بسیاری را به کام مرگ می‌کشاند، درصد بالایی از آمار معلولان قطع نخاعی و ضربه مغزی از کارافتاده، به‌ویژه در میان راکبان عقب موتوسیکلت‌ها را به‌خود اختصاص می‌دهد. سرعت غیرمجاز، استفاده نکردن از کلاه ایمنی، حمل بار بیش از حد مجاز و سوار کردن چند سرنشین روی یک موتور که گاهی به 7تا 8 نفر می‌رسد، عامل اصلی بروز تصادفات و به‌دنبال آن معلولیت است. بنابراین می‌توان با افزایش فرهنگ ترافیک و کاهش خطای انسانی در هنگام رانندگی از بسیاری معلولیت‌ها پیشگیری کرد.»
دکتر میراب حوادث حین کار را نیز عامل بروز معلولیت‌هایی مانند قطع انگشت، قطع عضو و قطع نخاع عنوان می‌کند و معتقد است با آموزش کارگران و اجبار کارفرمایان به رعایت نکات ایمنی در هنگام کار و استفاده از لباس و ابزار ایمن، به آسانی می‌توان از بروز این‌گونه معلولیت‌ها که نان‌آوران خانه‌ها و اطرافیانشان را تا پایان عمر درگیر می‌کند، کاهش داد.
