کودکان به کمک اسباب‌بازی‌ها به طور غیرمستقیم آموزش می‌بینند و حوادثی که دور و برشان می‌گذرد را به نوعی در این بازی‌ها تجربه می‌کنند.
با این وجود و با همه تاکیدی که کارشناسان بر تاثیرپذیری کودکان از چنین وسایلی دارند، در کشور ما هنوز هم اسباب‌بازی به عنوان یک وسیله لوکس، تزئینی و بی‌اهمیت تلقی می‌شود.
طبق اعلام کارشناسان در حال حاضر ماهانه یک میلیون و 800 هزار دلار اسباب‌بازی وارد کشور می‌شود.
این رقم در سال 84 یک میلیون و 600 هزار دلار، در سال 83، 850 هزار دلار، در سال 82، 570 هزار دلار و در سال 81، 57 هزار دلار بوده است.
البته این ارقام می‌توانند ارتباطی با ارزش و اهمیت واقعی اسباب‌بازی‌ها نداشته‌باشند. به عبارت دیگر، ارزش پولی یک اسباب‌بازی لزوما با ارزش حقیقی آن برای تربیت و آموزش کودک، یکی نیست.
با این وجود شاید شما از معدود والدینی باشید که وقتی قصد انتخاب اسباب‌بازی دارید، می‌خواهید بدانید چه معیارهایی برای خرید یک اسباب‌بازی مناسب برای کودکتان وجود دارد؛ یا به عبارت دیگر، وسیله‌ای که کودکتان بیشتر اوقاتش را با آن پر می‌کند تا چه حد برای او مفید خواهد بود و آیا می‌تواند برای سلامت جسم و روان او مضر هم باشد؟
***
«امروزه استاندارد اسباب‌بازی‌ها توجه تمامی کشورها را به خود مشغول کرده است. این استانداردها دائما به روز می‌شود و آزمایش‌ها و تست‌های زیادی روی آنها انجام می‌شود. در ایران، سه سال پیش موضوع استاندارد اسباب‌بازی به طور جدی مطرح شد.
قبل از آن نیز موسسه استاندارد از آخرین استانداردهای اسباب‌بازی که کشور استرالیا تهیه کرده بود، استفاده کرد که در نتیجه این قانون موسسه استاندارد باید هم اسباب‌بازی‌های داخلی را زیر نظر می‌گرفت که مهر استاندارد دارند یا نه و هم اسباب‌بازی‌های وارداتی که کنترل کیفی آنها محرز شده باشد.»
این جملات را محمدحسین فرجو، دبیر ستاد شورای نظارت بر اسباب‌بازی می‌گوید و ادامه می‌دهد: «در آزمایشگاه تست‌های مختلفی روی این اسباب‌بازی‌ها انجام می‌شود حتی از لحاظ به کار بردن رنگ و مواد این اقلام آزمایش می‌شوند و اگر میزان استفاده از این مواد از حد استاندارد بالاتر باشد از ورود آنها جلوگیری می‌شود.»
با این اوصاف، هر از گاهی هشدارهایی از سوی متخصصان اعلام می‌شود مبنی بر اینکه بعضی‌انواع اسباب‌بازی موجود در بازار خطرناکند و باید از آنها پرهیز کرد. مثل همین چند هفته پیش که یک متخصص چشم نسبت به خطرات استفاده از اسباب‌بازی‌های لیزری هشدار داد.
پرتوهای خطرناک
البته بحث وجود لیزر و ایمنی آن برای کودک در بعضی از اسباب‌بازی‌ها در حال حاضر از مسائلی است که کارشناسان نظرات مختلفی در مورد آن دارند.
در حالی که تعدادی از چشم‌پزشکان معتقدند این لیزرها خطری برای چشم کودک ندارند چون از نوع لیزرهای کم‌توان هستند، یک متخصص لیزر در این مورد معتقد است این لیزرها اگر به مدت زیادی به چشم تابانده شوند و به دفعات زیادی تکرار شوند، اثرات مخربی روی چشم می‌گذارند.
دکتر رضا فکر آزاد در ادامه می‌گوید: «حتی اگر این لیزرها هیچ ضرری نداشته باشند، بهتر است به کودکانمان آموزش بدهیم که این پرتوها را مستقیما به چشم نتابانند. درست است که این اشعه در حد چند میلی وات و جزو لیزرهای کم‌توان است ولی شدتش بالاست.
شما حتی وقتی چند ثانیه داخل یک لامپ نگاه می‌کنید و بعد روی خود را بر‌می‌گردانید، تاثیر آن تا مدتی روی شبکیه چشم می‌ماند، با اینکه یک لامپ آنقدر شدت ندارد. در حالی که گروه ما یعنی بچه‌ها جزو گروه‌های پرخطر هستند و تاثیر این اشعه‌ها روی چشم آنها می‌تواند بسیار مخرب و برگشت‌‌‌ناپذیر باشد.»
وی با بیان اینکه بیشتر قسمت شبکیه که سلول‌های بینایی در آن قرار دارند دچار آسیب می‌شود، می‌گوید: «این لیزرها چهار خصوصیت عمده دارند؛ تک‌رنگند، تک‌فازند، واگرا نیستند و شدت بالایی دارند. اگرچه تاکنون مورد خاصی از این آسیب‌ها مشاهده نشده ولی چون تعداد آنها در جامعه زیاد است بهتر است جانب احتیاط در نظر گرفته شود.»
در مقابل، محمدحسین فرجو با اشاره به اینکه در بخشی از اسباب‌بازی‌ها مثل تفنگ‌ها لیزرهایی برای نشانه‌گیری بهتر استفاده شده می‌گوید: «از ورود این اسباب‌بازی‌ها جلوگیری شده ولی بعضی از وسایل که دارای پرتو لیزرند و به عنوان اسباب‌بازی نیستند به عنوان سرگرمی به وسیله بعضی از اسباب بازی های کودکان استفاده می‌شوند که می‌توانند آسیب‌های جدی برای کودک به همراه داشته باشند.»
البته به گفته کارشناسان آزمایشگاه ایمنی کودکان در موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی، لیزرهای به کار رفته در اسباب‌بازی کودکان از نوع لیزرهای باشدت پایین هستند که برای کودک نمی‌توانند آسیب‌‌زا باشند.
مونا نامجو، یکی از کارشناسان این آزمایشگاه در مورد این لیزرها می‌گوید: «در بحث استاندارد اسباب‌بازی‌های الکتریکی نوع لیزر به کار رفته بررسی می‌شود. این لیزرها در چهار سطح هستند. نوعی لیزر LED که لیزر سطح یک است اصلا خطری ندارد و دارای شدت پایین است و فقط این سطح از لیزر قابل استفاده در اسباب‌بازی کودکان است.»
اسباب‌بازی‌های خطرناک
خطرات لیزرهای غیراستاندارد فقط یک نمونه بود. اگر به عنوان والدین به فکر تهیه یک اسباب‌بازی سالم برای کودکتان هستید، بهتر است بدانید اسباب‌بازی‌های شوک‌دهنده نیز از اقلام مردود شناخته شده هستند که هنوز هم به منظور سرگرمی و صرفا ایجاد خنده تولید می‌شوند.
دبیر شورای نظارت بر اسباب‌بازی در مورد این اسباب‌بازی‌ها و همچنین سایر اقلامی که برای کودک خطرآفرین هستند می‌گوید: «این اسباب‌بازی‌ها شوک زیادی را در فرد ایجاد می‌کند و از نظر پزشکان اثر خود را در طولانی‌مدت نشان می‌دهد.
تفنگ‌های ساچمه‌ای را نیز ما ممنوع می‌کنیم، زیرا وقتی شارژ می‌شوند با سرعت زیادی گلوله درون خود را پرتاب می‌کنند. درست است که کشور چین روی این اقلام هشدار داده که افراد 14 سال به بالا از آنها استفاده کنند، ولی شاید این هشدارها رعایت نشوند و کودکان کم سن و سال از آنها استفاده‌های نامطلوب کنند چون این تفنگ‌ها شدت پرتاب بالایی دارند.»
وی در ادامه می‌گوید: «یکی از تست‌هایی که موسسه استاندارد انجام می‌دهد تست لبه تیز است و در مورد اسباببازیهایی به کار می‌رود که لبه تیز و برنده دارند. اگر اسباب‌بازی پارچه‌ای باشد و درز آن به راحتی باز شود، غیراستاندارد است.
پر‌کننده‌های داخل اسباب‌بازی‌ها هم بر حسب نوعشان می‌توانند آلوده و خطرناک باشند. حفره‌های داخل اسباب‌بازی و یا خطر گاز گرفتگی و یا له‌شدن اندام کودک در ارتباط با اسباب‌بازی از جمله مواردی است که باید به آنها توجه شود.»
شاید جالب باشد که بدانید نوع دیگری از اسباببازیهایی که آزمایشگاه استاندارد نسبت به آن حساس است، اسباببازیهایی هستند که بوی نامطبوعی دارد.
محمدحسین فرجو در این‌باره هم می‌گوید: «اگر از مواد استاندارد استفاده شده باشد، این بو به خاطر ترکیبات رنگی است که روی اسباب‌بازی پاشیده شده است که بعد از چند بار استفاده از بین می‌رود و ضرر ندارد.»
در مقابل، فرجو در مورد اسباب‌بازی‌های معیوب و شکسته و ناقص هشدار می‌دهد که از برنامه‌های بازی کودک خارج نشده‌اند و می‌گوید: «در دنیا آمارهای زیادی وجود دارد که این اسباب‌بازی‌ها موجب ضرر و زیان‌های زیادی از جمله خفگی‌‌ها برای کودک می‌شود.»
وی در مورد خطر اسباب‌بازی‌های صوتی هشدار می‌دهد: «در مورد این گروه هم یک سری از استانداردها وجود دارد. گاهی اوقات ایرادهایی که در بعد الکترونیکی اسباب‌بازی وجود دارد، صدای داخل اسباب‌بازی را در حد نازلی کاهش می‌دهد و در بعضی مواقع این اسباب‌بازی‌ها صدای بیش از حد انتظاری را ایجاد می‌کنند که برای خانواده هم غیر قابل تحمل است.»
استانداردهای تعریف شده
در مورد نحوه به کار بردن استانداردهای تعیین شده برای تایید کردن یک اسباب‌بازی سالم، کارشناس آزمایشگاه ایمنی کودک می‌گوید: «ما اسباب‌بازی‌ها را بر اساس استاندارد جنرال ملی و بین‌المللی 620446978267 بررسی می‌کنیم.
این استانداردها فعلا بر اساس ایمنی اسباب‌بازی را مورد بررسی قرار می‌دهند و از لحاظ کیفی هنوز استانداردی وارد نشده است. آزمون‌های این استانداردها بر اساس رفتار کودک شبیه‌سازی شده است یعنی رفتارهای درست که سازنده اسباب‌بازی آنها را پیش‌بینی کرده و رفتارهای نادرست که از طرف تولید‌کننده پیش‌بینی نشده‌اند مثل پرت‌کردن، شکستن و .... بعد از انجام این آزمون‌ها اسباب بازی دیگر نباید برای کودک خطراتی از قبیل تیزبودن، سرعت بالا، احتمال خفگی یا جراحات چشمی داشته باشند.»
مونا نامجو در مورد موارد کاربرد این استانداردها می‌گوید: «در خصوص عنصرهای سنگین در اسباب‌بازی نیز این استانداردها به کار می‌رود. مواد به کار رفته در اسباب‌بازی چون با بدن کودک ممکن است تماس داشته باشند، اولا باید نو بوده و عاری از هرگونه آلودگی یا مواد بازیافتی باشند. دوم اینکه عناصر سمی و سنگین نباید در آن وجود داشته باشند از نظر بعد الکتریکی این اسباب‌بازی‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرند که هیچ‌گونه حرارت بالا و یا احتمال برق‌گرفتگی نداشته باشند.»
به گفته او در بحث استاندارد، نشانه‌های هشداری روی کالا بسیار مهم است چون با رشد سن، توانایی‌های حسی حرکتی کودک هم رشد می‌کند و این برای والدین که اسباب بازی را خریداری می‌کنند بسیار مهم است.
حتما تا به حال متوجه شده‌اید در بسیاری از اسباببازیهایی که از چین وارد می‌شوند، در داخل آنها از مواد نرم استفاده می‌شود.
نامجو در خصوص این نوع از اسباب‌بازی‌ها می‌گوید: «وقتی ما روی این مواد آزمون انجام می‌دهیم متوجه می‌شویم که این مواد از مواد بازیافت شده کارخانه‌های دیگر است که برای سنگین کردن این اسباب‌بازی‌ها همراه با خاک از آنها استفاده می‌شود. همچنین اسباببازیهایی که حاوی مایع هستند از لحاظ میکروب دارای خطر بالایی هستند.»
وی ادامه می‌دهد: «بخصوص زمانی‌که در کشورهایی مثل چین بیماری‌هایی مثل سارس یا آنفلوآنزای مرغی وجود دارد خیلی از کشورها از ورود آنها جلوگیری کردند چون ممکن است مایع درون آنها حاوی میکروب باشد.»
