بعد از آن حادثههای پی در پی بود که شهرداری و نیروی انتظامی با همکاری هم گرمخانههایی را برای این قشر آماده کردند تا در فصول سرد سال به جای ماندن زیر پلها و بیغولهها در گرمخانهها هم یک وعده غذای گرم داشته باشند هم اگر معتاد باشند ترک کنند.
همه چیز خوب به نظر میرسد ولی اگر اسکان این قشر از جامعه که جزو فقرا و آسیبپذیران و آسیبسازان هستند بدون بررسیهای اجتماعی صورت بگیرد پیامدهای منفی و نامطلوبی نیز میتواند داشته باشد.این آسیبها را میتوان در 3حوزه دستهبندی کرد؛ اول آسیبهایی مانند بیماریهای جسمی و روحی- روانی که به شکل مستقیم خود افراد بیسرپناه و بیخانمان را تهدید میکند. دسته دوم آسیبها، مربوط به پیامدهای احداث گرمخانهها برای اجتماع همسایگان آن است.
دسته سوم آسیبها نیز ناظر به پیامدهایی است که گریبانگیر سازمان مسئول و طراح این گرمخانهها خواهد شد. درمقاله عقیل دغاقله که در همایش «ارزیابی تأثیر اجتماعی سیاستها، برنامهها و طرحها» برگزیده شده، به پیامدهای محتمل احداث سرپناهها با مطالعه موردی گرمخانه بعثت در منطقه 16 تهران پرداخته شده است. در این تحقیق ازتکنیکهایی مانند پیمایش، بحث گروهی، مشاهده و مصاحبههای عمیق جهت یافتن پاسخ بهره گرفته شده است. یافتهها نشان میدهد که احداث گرمخانه میتواند پیامدهایی اجتماعی مانندتأثیر بر سبکزندگی شهروندان داشته باشد و بر مبنای این مطالعه اقدامات جبرانی و تعدیلی لازم جهت کنترل این پیامدها ارائه شدهاند.
در ادامه بخشهایی از نتایج این تحقیق میآید. پژوهش «ارزیابی تأثیرات اجتماعی سرپناههای سکونتی افراد بیخانمان» با هدف بررسی پیامدهای اجتماعی احداث یک گرمخانه جدید در شهر تهران طراحی و اجرا شد.بر مبنای مطالعات انجام شده که شامل مصاحبه، پیمایش و مطالعه تطبیقی است، مهمترین پیامدهای ممکن در ایجاد و بهرهبرداری از گرمخانههای شهرهای بزرگی مثل تهران بهدست آمده است که در زیر به آنها اشاره میشود.
قوانین موجود در زمینه افراد بیخانمان نشانگر آن است که وظیفه شهرداری شناسایی و جمعآوری این افراد است که در این بین از کمک نیروی انتظامی نیز بهرهمند میشود. اما کارشناسان عنوان میکنند که شهرداری به دلیل کمکاری سایر نهادها و وظیفه انسانی به این موضوع ورود کرده است.
دوم آنکه شهرداری با احداث گرمخانهها قصد دارد به 2موضوع وارد شود؛ اول سرپناههای انتقالی و دوم مسکن حمایتی برای خانوادهها. درصورتی که این دو، وظیفهای است که طبق قوانین موجود برعهده بهزیستی، کمیته امداد و نهادهای دیگر است.
بر مبنای گفتههای اغلب کارشناسان، دیگر نهادها به وظایف خود در این زمینه عمل نمیکنند. اکثر نهادها از اینکه شهرداری این بار بر زمینمانده را به عهده بگیرد رضایت دارند اما این موضوع تا زمانی ادامه خواهد داشت که بحثی درخصوص اعتبارات یا امتیازات ویژه برای این اقدام نباشد، در غیراینصورت رابطه میان این سازمانها به تعارض و تیرگی خواهد رفت.
برآورد اثرات مهم برای اجتماع همسایگان
دستهای از پیامدهای گرمخانه ناظر به آسیبهایی هستند که احتمالاً دامنگیر فضای همسایگان خواهد شد. یکی از مهمترین پیامدهای ممکن برای گرمخانهها تأثیر این طرح بر احساس امنیت محلهای است که قرار است در آن احداث شود. نظرات ساکنین شهرک بعثت درخصوص این پیامدها کاملاً دوقطبی است و در حالیکه نصف شهروندان بر این باورند که این گرمخانه به افزایش امنیت منجر میشود، نصف دیگر کاملاً دیدگاه مخالفی دارند و بر این باورند که این گرمخانه به کاهش امنیت منجر خواهد شد.
اما نتایج مطالعات تطبیقی در این زمینه نشانگر چیست و گرمخانههای احداث شده در محلات دیگر نشانگر چه نوع رابطهای میان آنها و احساس امنیت است؟
یافتههای تطبیقی درخصوص 3گرمخانه مستقر در تهران حاکی از آن است که در کل 3گرمخانه، 2/38درصد شهروندان گفتهاند که گرمخانهها به کاهش امنیت منجر شدهاند و یکسوم گفتهاند تأثیری نداشته است. در خاوران که فضای اجتماعی اطراف آن به شهرک بعثت شبیهتر از دیگر مناطق مورد بحث است، 7/36 درصد گفتهاند که امنیت پس از احداث گرمخانه کاهش یافته است و در فتح نیز 67درصد گفتهاند که امنیت کمتر شده است. بر این مبنا میتوان گفت که احداث گرمخانهها در حداقل یک سوم شهروندان به کاهش احساس امنیت منجر شده است. مجموع این یافتهها نشان میدهد که احتمال اثرگذاری گرمخانه براحساس امنیت شهروندان وجود دارد و باید مورد امعان و توجه قرار گیرد.یکی دیگر از پیامدهای گرمخانه این است که شهروندان ممکن است بیشتر با افراد کارتنخواب روبهرو شوند یا آنکه شرایط بهگونهای باشد که این افراد بیشتر در مورد این قشر از جامعه خبر بشنوند.
مطالعه تطبیقی انجام شده حکایت از آن دارد که گرمخانهها میتواند بر روحیه شهروندان تأثیر داشته باشد اما در خاوران فقط یک پنجم شهروندان گفتهاند که پس از راهاندازی گرمخانه، اخبار منفی بیشتری در این خصوص شنیدهاند.
پیامد محتمل دیگر، تأثیر گرمخانه بر قیمت و مرغوبیت املاک اطراف و نزدیک است. در مجموع میتوان گفت که منازل مسکونیای که در فاصله نزدیک گرمخانه قرار دارند و در معرض پیامدهای مستقیم آن، مانند ناامنی یا حضور مستمر کارتنخوابها هستند، احتمالاً در معرض کاهش مرغوبیت املاک نیز قرار خواهند گرفت. به عبارتی کاهش قیمت املاک یک اثر غیرمستقیم است که احتمال آن برای فضاهای مجاور گرمخانه قابلتوجه است.
برآورد اثرات مهم برای افراد کارتنخواب
دسته دیگر آسیبها ناظر برخود افراد کارتن خواب است و این افراد احتمالاً به دلیل قرار گرفتن در شرایط خاص این گرمخانهها، احتمال دارد با آسیبهای خاصی روبهرو شوند. در این بخش این پیامدها از منظر نخبگان و کارشناسان، بهویژه کارشناسان و مدیران گرمخانهها به عنوان مطالعه تطبیقی مورد بررسی قرار میگیرد و با جمعبندی یافتهها سعی میشود برآوردی از احتمالات مهم ارائه شود.
بعضی ازگرمخانهها از قرنطینه بیبهره هستند. این امر باعث میشود تا زمینه برای انتقال بسیاری از بیماریهای مسری فراهم شود. واقعیت آن است که نسبت بسیار بالایی از کارتنخوابها معتاد هستند و اعتیاد آنها زمینه را برای بیماریهای مختلف فراهم میآورد. دیدگاه نخبگانی که سابقه فعالیت در این موضوع را داشتند، حکایت از آن دارد که این موضوع کاملاً ممکن است و نیمی از نخبگانی که با آنها مصاحبه شد این احتمال را وارد دانستند.
پیامد دیگر این است که فضا و امکاناتی که در اختیار این افراد قرار می گیرد(شامل مکانی برای خواب شب و صبحانه و شام) باعث خواهد شد تا بسیاری از افراد که زمینه بیخانمانی در میان آنان بالاست به این موضوع متمایل شوند. همچنین بسیاری از این افراد ممکن است پس از تجربه این فضا دیگر انگیزه لازم برای بازگشت به فضای زندگی اجتماعی را نداشته باشند. این موضوع نیز از سوی نیمی از نخبگان تأیید شده است و احتمال آن بالا ارزیابی میشود.
پیامد دیگر، احتمال شکلگیری باندهای مجرم و گروههای بزهکار است. بخش قابلتوجهی از این افراد، هیچ امیدی به آینده ندارند و تمامی حلقههای ارتباطی آنها با محیط اطرافشان قطع شده است، از این رو احتمال بسیاری دارد که دست به کارهای مجرمانه بزنند یا آنکه از سوی افراد بزهکار مورد سوءاستفاده قرار گیرند و در قالب تیم و گروههای بزهکار به این اقدامات دست بزنند. این موضوع از سوی یک سوم نخبگان که سابقه فعالیت در این موضوع را داشتهاند، مورد اشاره قرار گرفته و یکی از پیامدهای محتمل است.
یکی از پیامدهایی که از سوی بخشی از پاسخگویان به آن اشاره شد، این نکته بود که در درون گرمخانهها، سرقتهای کوچکی که افراد از همدیگر میکنند، بسیار محتمل و جدی است. این موضوع از سوی یکسوم نخبگانی که با آنها مصاحبه شد، تأیید شد و نشان میدهد که حائز اهمیت است و باید مورد توجه قرار گیرد.
اینها مهمترین آسیبهایی هستند که کارشناسان بیشتر آنها را مورد اشاره قرار دادهاند و پیامدهای محتمل دیگری که با ساز و کارهای موجود و در گرمخانههای کنونی کنترل شدهاند، کمتر مورد اشاره قرار گرفتهاند.