در معاونت اجتماعی فرهنگی شهرداری تهران همه مدیران نسبت به به کاربردن کلمه «جمع‌آوری» در مورد کارتن‌خواب‌ها و بی‌سرپناهان حساسیت دارند و پرهیز می‌کنند؛ مگر انسان را هم جمع‌آوری می‌کنند؟! گرمخانه هم دیگر گرمخانه نیست. اینکه چه شده و چه تغییری کرده از 4 سال پیش تا حالا را نجم‌الدین محمدی، مدیرکل امور آسیب‌های اجتماعی شهرداری تهران به ما گفته است و در ادامه می‌خوانید.
از زمانی که قانون بلدیه نوشته شد- یعنی حدود 100 سال پیش- مسئولیت ساماندهی بی‌خانمان‌ها و بی‌سرپناهان در شهر بر عهده شهرداری بوده و شهرداری‌ها متولی ایجاد مراکزی به‌عنوان نوانخانه بودند. این پیشینه قانونی را مدیرکل آسیب‌های اجتماعی شهرداری تهران ارائه داد و گفت که مدتی این مسئولیت توسط شهرداری‌ها فراموش شد اما گسترش شهرهای بزرگ و مشکلات این گسترش، موجب افزایش تعداد بی‌خانمان‌ها شد تا شهرداری دوباره به سراغ این مسئولیت بیاید.
نجم‌الدین محمدی ابتدا توضیح داد که بی‌خانمان و کارتن‌خواب با هم فرق دارند. به گفته او کارتن‌خواب‌هایی هستند که تمام عمر خود را با کارتن‌خوابی گذرانده‌اند و زندگی‌شان در خیابان می‌گذرد اما بی‌خانمان‌ها معمولا به دلایلی خانه و زندگی خود را از دست می‌دهند، از یک طبقه اجتماعی افت می‌کنند یا از خانواده خود طرد می‌شوند، حتی ممکن است پیرمرد یا پیرزنی به خاطر از دست دادن حافظه، بی‌خانمان شده باشد. بنابراین تعریف اداره کل آسیب‌های اجتماعی شهرداری از بی‌خانمان و کارتن‌خواب متفاوت است.
نکته دیگری که محمدی به آن اشاره کرد، نحوه جذب بی‌خانمان‌ها و کارتن‌خواب‌ها به مراکز نگهداری است. براساس توضیحات او، 4سال پیش که اجرای این طرح آغاز شد و محل‌های نگهداری، گرمخانه نام گرفت، تغییراتی در آن صورت گرفت. محل‌های نگهداری که ابتدا چادر بود، تبدیل به ساختمان‌هایی مناسب و ایمن شد و خدماتی هم که ارائه می‌شد تغییرات اساسی کرد. در مورد شیوه جذب این گروه هم باید گفت که کار به 3 صورت انجام می‌شود؛
روش اول به این صورت است که گشت‌هایی به همراه مددکاران تحصیل‌کرده و ماموران نیروی انتظامی در طول شبانه‌روز گشت‌زنی می‌کنند و به جاهایی که معمولا کارتن‌خواب‌ها می‌خوابند، سر می‌زنند و آنها را جذب می‌کنند. راه دیگر این است که از طریق تلفن‌های
سامانه 137 و اطلاع‌رسانی شهروندان کارتن‌خواب‌ها را شناسایی کرده و آنها را به اقامتگاه‌های موقت شبانه‌روزی هدایت می‌کنند. محمدی گفت که سامانه 137 شهرداری از این نظر کارایی بسیار خوبی داشته و شهروندان این سامانه را به‌عنوان یک مرکز پیگیری فوریت‌های شهری به رسمیت شناخته‌اند.
سومین شیوه‌ای که کارتن‌خواب‌ها را جذب اقامتگاه‌های موقت می‌کند، مراجعه خود این گروه است. به گفته محمدی، این افراد هنگامی که محل اقامتگاه‌ها را شناختند به‌طور خود معرف به مراکز مراجعه می‌کنند و جذب می‌شوند.
مدیرکل امور آسیب‌های اجتماعی شهرداری تهران در مورد این اقامتگاه‌ها توضیح داد که اقامتگاه‌ها ابتدا با عنوان گرمخانه و به‌صورت چادر ایجاد شده بود که ایمن نبود و خطر آتش‌سوزی داشت اما از 2 سال پیش شهرداری تهران 3 اقامتگاه مناسب با ایمنی کافی در 3 نقطه تهران ساخت تا محل‌های نگهداری موقت از هر نظر شایسته افرادی باشد که جذب این مراکز می‌شوند؛ ضمن اینکه ایجاد اقامتگاه به‌صورت فعلی این امکان را هم می‌دهد که شهرداری خدمات بهداشتی و پزشکی و تغذیه بهتری به این افراد ارائه دهد و ساماندهی، کیفیت بهتری پیدا کند.
موضوع دیگری که این مدیر بخش آسیب‌های اجتماعی در شهرداری به آن پرداخت، ساماندهی کارتن‌خواب‌ها و بی‌خانمان‌ها، پس از جذب آنهاست. به گفته محمدی، این افراد پس از جذب و رسیدگی، به چند صورت ساماندهی می‌شوند؛ به این ترتیب که گاهی با شناسایی خانواده‌هایشان، به خانه فرستاده می‌شوند. این شامل افرادی می‌شود که به هر دلیل از خانه دور افتاده‌اند؛ مثلا سالمندانی که به‌دلیل فراموشی، خانه خود را گم کرده‌اند.
او اضافه کرد که یک دسته دیگر از این افراد به‌شدت از نظر جسمی بیمار و ضعیف هستند و نیاز به رسیدگی دارند، بنابراین به بیمارستان‌های طرف قرارداد شهرداری فرستاده می‌شوند. سایرین هم به مراکز اقامت موقت فرستاده شده و از خدمات آنجا نظیر شام و صبحانه، خدمات بهداشتی و درمانی، مشاوره مددکاری و معاینه استفاده می‌کنند و صبح مرخص می‌شوند. این گروه تا زمانی که ساماندهی بشوند از این خدمات استفاده می‌کنند.
اما شهرداری تهران نهادی است که محدودیت‌های خود را در انجام فعالیت‌های اجتماعی دارد. شهرداری اگرچه توسط مدیران آن نهادی اجتماعی فرهنگی خدماتی تلقی می‌شود، اما اختیارات کاملی در انجام امور این حوزه‌ها ندارد. محمدی ادامه داد که شهرداری هر گونه خدمات پزشکی و بیمارستانی که لازم باشد به این گروه ارائه می‌کند، اما از این کار هیچ کمک و همکاری از جانب وزارت بهداشت ندیده است. شهرداری ناچار شده است بیش از دو برابر تعرفه‌های دولتی با بیمارستان‌های دولتی قرارداد ببندد تا به این آسیب‌دیده‌های اجتماعی خدمات بدهد و تا‌کنون در این برنامه صدها میلیون تومان هزینه کرده است.
مدیرکل امور آسیب‌های اجتماعی شهرداری تهران یادآور شد که شهرداری برای ساماندهی کارتن‌خواب‌ها و بی‌خانمان‌ها، دست به اقدامات بسیاری می‌‌زند؛ از جمله اینکه معتادان را به مراکز سم‌زدایی می‌فرستد و شهرستانی‌ها را به شهرهای خود، ضمن اینکه اتباع خارجی را هم از راه‌های قانونی سامان می‌دهد، اما در این میان به همکاری نهادهایی مثل بهزیستی، کمیته امداد، وزارت کشور، وزارت کار و دیگر بخش‌های دولتی نیاز دارد.
اگر بخواهیم خدمات کامل ارائه دهیم و به‌طور اصولی ساماندهی کنیم، باید برای گروهی که نیاز به کار دارند امکان اشتغال ایجاد کنیم، امکان درمان ایجاد کنیم و کمک کنیم که اتباع بیگانه به کشورهای خود برگردند.
به عقیده او، نهادهایی همچون سازمان فنی و حرفه‌ای می‌تواند به کسانی که نیاز به حرفه آموزی دارند کمک کند.این گفت‌وگو مانند بسیاری از گفت‌وگوهایی که با مدیران شهرداری انجام می‌شود یک نتیجه‌گیری مستقل و جدا از سایر مسائل دارد و آن، نیاز به ایجاد مدیریت واحد شهری است؛ موضوعی که تازه نیست اما کهنه هم نباید بماند.
