از سال‌های دور که ابزارهای ارتباطات توسعه یافته به همان میزان هم موضوع دورکاری به شکل‌های مختلف تغییر پیدا کرده است. تاریخ دورکاری جدید مبتنی بر ابزارهای رایانه‌ای از سـال 1970 شروع شد. دولت‌ها و شرکت‌های بزرگ صنعتی جهان که به‌دنبال افزایش بهره‌وری و افزایش ارتقای کیفیت زندگی کارکنان خود هستند، از این پدیده استقبال زیادی کرده و منافع زیادی را نصیب خود و کارکنانشان کرده‌اند.
در دهه 1980 با مشکلاتی که در حوزه اشتغال اروپا به‌وجود آمده بود، بسیاری از افراد متخصص که کار خود را از دست داده بودند، به خویش‌کارفرما بدل شدند و برخی، دورکاری را در پیش گرفتند. محققان اروپایی پیش‌بینی می‌کنند که در چند سال آینده، دورکاری به‌عنوان بخشی از گسترش اقتصاد جهانی شبکه‌ای و رشد وسیع سازمان‌ها به سرتاسر بخش‌ها و مشاغل دیگر سرایت خواهد کرد.در سال 1996، «شورای بخش ساری» یک مرکز دورکاری در شهر «اپسوم» ایجاد کرد. در این مرکز که در دسترس همه کارکنان شورا بود، تسهیلاتی از جمله یک فضای باز ساکت، میز و صندلی راحت، رایانه‌های شخصی، اتاق‌های ملاقات، آشپزخانه و همینطور جایی برای توقف رایگان خودروها فراهم شده بود. تا اوت 1991، 19 نهاد محلی در بریتانیا از کارمندان دورکار استفاده کرده‌اند.
تعاریف متفاوت از دورکاری
دورکاری همواره با تعاریف بسیاری همراه بوده است. در تعریف ساده، همان کار از راه دور یا کار از منزل است که به لاتین
Tele-Home Working یا working Tele یا Telecommuting گفته می‌شود.در تعریفی دیگر دورکاری نوعی سازماندهی و ترتیباتی از انجام کار است که سازمان‌ها برای فرصت کار کارکنان در منزل یا مراکز کار از راه دور به‌وجود می‌آورند. تعریف دیگر نیز دورکاری را شکلی از کار که در محلی دورتر از اداره مرکزی با استفاده از تسهیلات ارتباطی انجام شود، می‌دانند.
در تعریفی دیگر دورکاری یک انتخاب است راجع به روش انجام کار، که به کارکنان اجازه می‌دهد تمام یا قسمتی از کارشان را خارج از محیط کاری انجام دهند، یعنی افراد می‌توانند از منزل، از یک مرکز ارتباط از راه دور در نزدیکی منزل یا از محل کار دیگری وظایف کاریشان را انجام دهند.
دورکاری همچنین استفاده از رایانه و ارتباطات راه دور به منظور تغییر موقعیت جغرافیایی محل کار و انجام وظایف شغلی نیز تفسیر شده است. دورکاری از عوامل بسیاری همچون فنی، روانی و اجتماعی، اقتصادی و دولتی تأثیرپذیر است که مواردی همچون رایانه مناسب، شبکه ارتباطی با سرعت مناسب، اتصال به اینترنت یا اینترانت یا VPN سازمان مربوطه، نرم‌افزارهای مناسب برای سهولت انجام کار و سیستم‌های حفاظت اطلاعات از جمله عوامل درونی است.
از عوامل روانی و اجتماعی نیز می‌توان به استقلال و کار تنهایی، عادت به کار پرفشار، کاهش فشار رفت و آمد و خطر تصادف، ایجاد شرایط محیطی مناسب، عادت به کار نتیجه‌دار، عادت به تنظیم وقت دلخواه و دقت در کار، پذیرش مدیر راه‌دور، عادت به مشورت از راه دور، عادت به ساعات کار آزاد به‌جای ثابت، زمان بیشتر در کنار خانواده، ترس از دست رفتن حرفه تخصصی، ترس انزوایی و استرس شغلی اشاره کرد.
عوامل اقتصادی که مهم‌ترین این عوامل است شامل کاهش هزینه رفت و آمد و غذا، افزایش بهره‌وری کار و سود بیشتر، کاهش غیبت، مرخصی استعلاجی و عادی، افزایش حقوق، افزایش سرعت رایانه و اینترنت و کاهش هزینه آنها، افزایش امنیت در محل سکونت، صرفه‌جویی در هزینه محل کار و آموزش آسان‌تر و کم هزینه‌تر می‌شود. در بخش عوامل دولتی نیز وضعیت حقوقی، سیستم مالیات، ارزیابی، شفافیت و تسلط بیشتر مورد نظر است.
ملاحظات دورکاری
زمانبندی کار از راه دور متغیر بوده و وابسته به پذیرش مدیریت است، ممکن است زمانبندی به صورت کامل و تمام وقت، با توافق کارفرما به‌صورت منظم، مثلا 3روز در هفته، حداقل 1 تا 3روز در هفته، حداکثر 4روز در ماه، به دلخواه افراد کم‌توان و معلول، آزادی بیشتر برای خانم‌ها در انتخاب زمان یا موارد دیگر باشد.
چه مشاغلی برای کار از راه دور مناسب‌اند
درصورت نیاز یا وجود مشاغلی مثل مطالعات و تحقیقات نظری، مشاغل کامپیوتری مثل برنامه‌نویسی، طراحی صفحات وب، طراحی گرافیکی، انیمیشن‌سازی، مترجمی، نویسندگی، فروش و بازاریابی، مشاوره، حسابداری، کارهای طراحی و محاسبات در علوم مهندسی مثل محاسبه و طراحی سازه در مهندسی عمران، طراحی ماشین‌آلات در مهندسی مکانیک، تدریس (از طریق ویدئو کنفرانس) و به‌طور کلی بسیاری از کارهای خدماتی قابل انجام از راه دور در سازمان.مدیر منابع انسانی می‌تواند درصدد ارائه این مشاغل به صورت کار از راه دور باشد.
چه مشاغلی برای کار از راه دور مناسب نیستند
برخی از کارها نیز قابلیت دورکاری ندارند. کارهای عملی و اجرایی مثل آتش‌نشانی، پلیس، کار آزمایشگاهی، جراحی، دندانپزشکی، اورژانس پزشکی و... (البته برخی از جراحی‌ها هم در حال حاضر از راه دور انجام می‌شود) جاهایی که تأثیرگذاری و نفوذ در افراد مسئله خیلی مهمی است، زمانی که نظارت مستمر و شدید بر کار ضروری است، زمانی که احتمال وقوع پیشامدهای اضطراری بالاست یا هزینه وقوع پیشامد اضطراری زیاد است مثل مسئولیت نیروگاه اتمی، مسئولیت ماشین‌آلات در خط تولید انبوه و کارهایی که ارتباط مداوم و مستقیم با تعداد زیادی از کارکنان یک ضرورت است در زمره کارهایی قرار می‌گیرند که قابلیت دورکاری ندارند.
توصیه‌هایی برای دور کاری
توجه داشته باشیم که دورکاری یعنی کار بر خط با کمک ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات و نه کار به روش سنتی پشت میز. دورکار نیازمند، خواندن، نوشتن گزارش، آنالیز و فکر کردن است، او باید در زمان مشخص تعریف شده کاری که تحویل او است را به درستی انجام دهد، طول زمان انجام کار الزاما مهم نیست. ممکن است یک مهندس محیط‌زیست پشت میز نباشد ولی دورکاری او در گزارش نهایی که ارسال می‌کند مشخص شود. دورکار نیازمند همراهی و حمایت صادقانه و شفاف مدیریت ارشد سازمان است. دورکار نیازمند دیدن مدل واضح و روشن در تغییر سیستم ارزیابی بر اساس ارزش کیفی کار و تأثیر آن در حقوق، پاداش و سایر مزایای خود است. دورکار نیازمند به داشتن اختیارات و قدرت در انجام کار و همزمان پاسخگویی است. توانمندسازی کارکنان دورکار باید اولویت برنامه‌های کارفرما در روش کار از راه دور باشد.
راه‌های گسترش کار از راه دور
گسترش دورکاری نیازمند گسترش شبکه‌های کامپیوتری، افزایش پهنای باند شبکه‌های کامپیوتری، گسترش اتوماسیون اداری، شناساندن مزایا و کاربردهای کار از راه دور به عموم مدیران و تصمیم‌گیران، آشنا‌سازی کارکنان با کامپیوتر، شبکه و نحوه کاربرد آنها برای انجام بهتر امور، کاهش هزینه‌های ارتباطات به‌طور کلی و تأمین ارتباطات ارزان قیمت برای کار از راه دور و به‌طور خاص ساده‌سازی کار با شبکه‌ها و کامپیوترها (کاربر پسند کردن نرم افزارهای رابط) و کمک‌های مالی یا اعمال تخفیف‌های مالیاتی برای شرکت‌ها‌ست.
با توجه به توسعه زیرساخت‌ها و حرکت به سوی دولت‌الکترونیک، آشنا‌سازی عموم مردم با کامپیوتر و امکانات شبکه و تشویق آنان به استفاده، تبلیغ و انتشار اطلاعات راجع به فرصت‌های از راه دور، معرفی جهانی مزایای نسبی نیروی کار ایرانی، تهیه نرم‌افزارهایی برای تسهیل کارهای خاص مشاغل، توسعه و نگهداری نیروی متخصص IT، حرکت به سوی جامعه اطلاعاتی و حرکت به سوی اقتصاد مبتنی بر دانش نیز از دیگر راهکارهای گسترش دورکاری است.
علی‌اکبر جلالی- استاد دانشگاه علم و صنعت ایران
