باغ گیاهشناسی شمال کشور (نوشهر) به لحاظ وسعت، دومین باغ گیاهشناسی کشور محسوب می‌شود و از نظر قدمت، قبل از سال1335 و در سطح 35 هکتار تأسیس شده است. در حال حاضر در این باغ حدود 800گونه از انواع گیاهان داخلی و خارجی که بسیاری از آنها در ایران و شاید در جهان نادر هستند وجود دارد. این‌گونه‌های گیاهی طی سالیان متمادی با تغییرات شرایط محیطی سازگار شده و به بذر نشسته‌اند و به‌طور مستمر از نهال‌های آنها در جنگلکاری‌ها، پارک‌ها و فضای سبز کشور استفاده می‌شود. باغ گیاهشناسی نوشهر در زمره باغ‌های گیاهشناسی جهان و مایه افتخار و نشانه‌ای از هویت علوم طبیعی کشور محسوب می‌شود.
این مجموعه، علاوه بر ارزش تحقیقاتی آن به‌عنوان تنها باغ گیاهشناسی ناحیه هیرکانی (ناحیه اکولوژیک که شمال ایران در آن قرار دارد)، در جهان و ایران از نظر تاریخی مورد توجه سازمان جهانی (IUCN) قرار گرفته و سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری با شماره 17795 آن را در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسانده است.اما از سال 1382 اداره کل بنادر و دریانوردی مازندران احداث راه دسترسی بندر به کمربندی نوشهر با عبور از داخل باغ گیاهشناسی را مطرح کرده است. از بدو امر مخالفت وزارت جهاد کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، سازمان جهاد کشاورزی مازندران و مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مازندران به ایشان اعلام شده است آنچه در پی‌می‌آید گزارشی است از تخریب این باغ به روایت اسناد.
سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی در پاسخ به درخواست مورخ 1382/4/9 سازمان بنادر و دریانوردی کشور با ارسال 2نامه مورخ 1382/6/5و 1382/6/11مخالفت خود با احداث جاده در باغ گیاهشناسی نوشهر را همراه با ذکر دلایل علمی اعلام کرد. همچنین مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در نامه مورخ 1385/4/24با این درخواست مخالفت کرد. سازمان جهاد کشاورزی مازندران درنامه مورخ 1385/11/1با واگذاری قسمتی از باغ گیاهشناسی برای احداث راه دسترسی بندر به کمربندی نوشهر مخالفت کرد. اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان مازندران طی نامه 1386/2/19با صدور مجوز و هرگونه تغییر کاربری از جمله احداث راه دسترسی بندر به کمربندی نوشهر در مجموعه منحصر به فرد باغ ملی گیاهشناسی نوشهر مخالفت کرد.
1) نامه مورخ 1386/4/27سازمان جهاد کشاورزی مازندران به استاندار مازندران و تقاضای ممانعت از احداث مسیر دسترسی بندر به کمربندی در باغ گیاهشناسی نوشهر با ذکر توجیهات علمی و بیان اهمیت حفاظت از تنوع زیستی و ژنتیک این باغ علمی.
وزارت جهاد کشاورزی در نامه مورخ 1386/9/18مخالفت واحدهای تابعه این وزارت با احداث مسیر دسترسی بندر به کمربندی نوشهر در باغ گیاهشناسی را اعلام کرد.
اداره کل بنادر و دریانوردی مازندران نسبت به چاپ آگهی خرید املاک و مستغلات محدوده باغ گیاهشناسی نوشهر در روزنامه اطلاعات مورخ 1388/3/19اقدام کرد. مراتب اعتراض مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مازندران مورخ 1388/4/23به اداره کل بنادر و دریانوردی مازندران اعلام شد: «هرگونه تصمیم‌گیری منجر به تغییر کاربری، دخل و تصرف و تغییر در سیما و نقشه باغ گیاهشناسی شمال کشور (نوشهر) منوط به صدور مجوز از طرف هیأت امنای سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور است و انتشار آگهی وجاهت قانونی ندارد».
پس از طرح مجدد درخواست نماینده مردم شهرستان‌های نوشهر و چالوس در مجلس شورای اسلامی، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در مورخ 1389/6/23بر تشکیل گروه کارشناسی براساس صورت‌جلسات قبلی تأکید کرد که متأسفانه به مرحله اجرا درنیامده است.
در جلسه مورخ 1389/7/25معاون محترم فنی- عمرانی استانداری به‌صورت عامرانه و نه با توافق نمایندگان این مرکز که در جلسه حاضر بودند، مهلت 10 روزه برای تحویل باغ گیاهشناسی برای اجرای پروژه مذکور تعیین کردند. این تصمیم بلافاصله مورد اعتراض مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مازندران قرارگرفت و مراتب طی نامه‌ای در مورخ 1389/7/28به اداره کل بنادر و دریانوردی مازندران و در مورخ 1389/8/4به فرمانداری محترم شهرستان نوشهر و با رونوشت محضر معاون محترم فنی - عمرانی استانداری ارسال شد.
2) اداره کل بنادر و دریانوردی استان مازندران از ساعت 7:30 صبح روز شنبه مورخ 1389/8/8 بدون هماهنگی قبلی با این مرکز و بدون اخذ مجوز از مبادی ذی‌صلاح و خارج از سیر مراحل قانونی، نسبت به تخریب 2 قسمت از دیوار پیرامونی ایستگاه تحقیقات جنگل و مرتع نوشهر و باغ گیاهشناسی شمال کشور (نوشهر) به وسیله بیل مکانیکی و لودر و افراد ملبس به لباس مخصوص گارد بندر به آمریت برخی مسئولین اداره کل بنادر و دریانوردی مازندران اقدام کرده، وارد ایستگاه شده، درختان باارزشی را ریشه‌کن و پوشش گیاهی را حذف، خاک بیولوژیک مورد تحقیق (پایش یا مونیتورینگ) را تخریب و نسبت به نصب پایه فلزی و سیم خاردار اقدام کرده است. آنچه موجب توقف تخریب و خروج عاملین از باغ شد، مقاومت پرسنل شریف ایستگاه و صدور حکم تاریخی دادستان محترم بوده است.
3) روز دوشنبه 1389/8/10مدیرکل دفتر بازرسی و شکایات وزارت جهاد کشاورزی به‌عنوان نماینده ویژه وزیر محترم به‌منظور بررسی موضوع، به استان مازندران عزیمت کردند. ایشان با حضور معاون محترم عمرانی استانداری مازندران، معاون سازمان جهاد کشاورزی استان، رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مازندران، فرماندار نوشهر، مدیرکل بنادر و دریانوردی و سایر مسئولین شهرستان، ضمن بازدید از عرصه، برای توقف تخریب، توصیه‌هایی کردند.
تا این تاریخ نقشه مستند و دارای مقیاس از جاده مورد نظر که موقعیت مکانی جاده و محل تداخل مرز و ارتباط آن با باغ گیاهشناسی را نشان دهد، ارائه نشده بود بلکه شروع عملیات تخریب باغ قبل از پیاده کردن علائم زمینی صورت گرفته بود. در این جلسه مسئولین استانی و شهرستانی متقاضی احداث جاده، بر تعیین موقعیت مکانی جاده تأکید داشتند. اما همان‌طوری‌که در بند آخر صورتجلسه 1389/8/10 درج شده و به امضای حاضرین رسیده است، اجرای پروژه، که نخستین مراحل عملیاتی آن یعنی علامتگذاری زمینی و پیاده کردن نقشه جاده نیز شامل آن می‌شود، منوط به موافقت وزارت جهاد کشاورزی شده است.
از طرفی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور با ارسال نامه‌ای در مورخ 1389/8/12 ممانعت از هرگونه اقدام را به مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مازندران ابلاغ کرده است. همچنین دادستان محترم با ابلاغ دستور شفاهی و سپس در پاسخ استعلام اداره کل بنادر و دریانوردی مازندران که خواستار اجرای مصوبات صورتجلسه 1389/8/10 برای شروع مجدد عملیات تخریب باغ گیاهشناسی و احداث جاده مذکور شده بودند، با ابلاغیه ارسالی در تاریخ 1389/9/9 اداره کل بنادر و دریانوردی مازندران را از هرگونه اقدام تا تعیین تکلیف نهایی توسط مراجع قانونی نهی کرده است. تاکنون هیأت امنای سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و وزارت متبوع موافقت خود را برای اجرایی‌کردن پروژه به این مرکز ابلاغ نکرده‌اند، بنابراین برای پیشگیری از تشدید تخلفات عاملین، از ورود ایشان به باغ گیاهشناسی و اجرای هرگونه اقدام عملیاتی ممانعت شده است.
4) موضوع اجرای پروژه راه دسترسی بندر به کمربندی نوشهر فی‌نفسه اقدامی قابل تحسین است و موجب حل بخشی از مشکلات ترافیک و براساس اظهارات مدیرکل بنادر و دریانوردی مازندران، باعث افزایش ظرفیت فعالیت این بندر و اشتغال‌زایی خواهد بود. از آنجایی که سرشت و بنیاد فکری همکاران جهادگر، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور و نیز سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی بر سازندگی استوار است، مورد استقبال است.
وزارت متبوع نیز به همین علت همواره جهت اجرای پروژه‌های عمرانی، تا جایی‌که قوانین رعایت شده باشد، کمال مساعدت را ابراز داشته است. اما در کنار اقدامات 2 وزارت جهاد‌سازندگی و جهاد کشاورزی، براساس فرمایشات مقام معظم رهبری، همواره توسعه پایدار و متوازن مدنظر قرار گرفته است، لذا ضرورت ندارد و به مصلحت ملی نخواهد بود که یک بخش فدای توسعه بخش دیگر شود بلکه بر مبنای تأکیدات معظم له و نیز بیانات ریاست محترم جمهوری، به‌ویژه در سفر اخیر ایشان به استان مازندران، در این استان بخش کشاورزی، محور سایر فعالیت‌هاست و منابع پایه تولیدات کشاورزی باید مورد حفاظت قرار گیرند؛ حتی در ایجاد صنایع جدید، محوریت بخش کشاورزی بایستی درنظر گرفته شود.
*رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و صنایع طبیعی مازندران
