خانه تاریخی میرزانصرالله‌خان دبیرالملک که توانست حکم ریاست جباخانه تهران را از امیرکبیر بگیرد، یکی از همین خانه‌های تاریخی است. این گزارش به موضوعات تاریخی نمی‌پردازد و صرفا به بررسی یک موضوع شهری در یک خانه تاریخی اکتفا می‌کند؛ زیبایی چهره شهر و آموزش به شهروندان پایتخت.
پدیده کودکان کار و خیابان که بسیاری از کشورهای دیگر نیز به آن مبتلا هستند، از موضوعاتی است که مسئولان شهری و حتی مراکز بین‌المللی و جهانی را نیز به ساماندهی و کنترل آسیب‌ها در میان این کودکان معطوف کرده است. دانستن این نشانی که در بافت تاریخی تهران، در گذر میرزا محمود وزیر، کوچه فخرالملک در گذرهای تاریخی تهران خانه دبیرالملک قرار دارد، اگرچه این ذهنیت را ایجاد می‌کند که این نشانی شهروندان را تشویق به گشت‌وگذار در اماکن تاریخی تهران می‌کند ولی موضوع متفاوت‌تر از آن چیزی است که انتظار می‌رود.
اگرچه میرزا نصرالله‌خان دبیرالملک، رئیس جباخانه دولتی امیرکبیر و بعدها منشی وزارت‌خارجه و بعدتر وزیر کشور دوران امیرکبیر 130سال پیش خانه‌ای در مرکز محله عودلاجان بنا کرد ولی امروز این خانه تبدیل به محلی برای آموزش کودکان کار و خیابان و البته مرکز آموزش شهروندی برای شهروندان تهرانی شده است.
خانه تاریخی دبیرالملک که از سوی شهرداری تهران مرمت شده، اکنون میزبان کودکان کار و خیابان شده تا آنها بتوانند بخشی از ساعات روز خود را به تحصیل، آموزش و بازی در «خانه اسباب‌بازی» محله بگذرانند. تصوری که از شنیدن نام خانه دبیرالملک به ذهن متبادر می‌شود، رفتن به خانه‌ای تاریخی با ویترین‌های چوبی، کتابخانه قدیمی نورپردازی‌شده، دیدن اشیای موزه‌ای و لوازم گران‌قیمت در شاه‌نشین خانه است که با کشیده‌شدن یک زنجیر طلایی از بازدیدکنندگان فاصله گرفته‌اند. برخلاف ذهنیت تاریخی از خانه دبیرالملک، وقتی به کوچه فخرالملک در محله عودلاجان تهران وارد می‌شوید، چند ساختمان فرسوده شما را به داخل کوچه راهنمایی می‌کنند و به‌تدریج دیوارهای ساخته‌شده با آجرهای خشتی و نرده‌های فرفورژه رخنمایی می‌کنند.
صدایی شبیه به آنچه هنگام زنگ تفریح در خانه‌های کنار مدارس شنیده می‌شود، پیش از رخنمایی دیوارها و نرده‌ها به گوش می‌رسد؛ گویی جایی پشت دیوارها بچه‌های مدرسه‌ای در حیاط یک مدرسه کم جمعیت بازی می‌کنند. اینجا خانه دبیرالملک است و بچه‌های کار و خیابان با لبخند شادی در محیطی امن مشغول بازی در میان درخت‌های موجود در فضای وسیع حیاط خانه هستند. بر تابلوی روی در ورودی خانه دبیرالملک عبارت «خانه اسباب‌بازی» نوشته شده است.
مدیران شهری معتقدند که منطقه 12 تهران به‌دلیل آسیب‌خیز بودن این نقطه از پایتخت، نیازمند فعالیت فرهنگی و همچنین ایجاد مراکز آموزشی است تا با این وسیله از میزان خسارات ناشی از آسیب‌های اجتماعی در منطقه کاسته یا در برخی موارد مراکز کنترل آسیب‌های اجتماعی فعال شوند.
آن‌طور که در منابع تاریخی آمده است، میرزا نصرالله خان دبیرالملک خط نستعلیق را بسیار خوش می‌نوشت و اکنون خانه‌ای که او 130 سال پیش در تهران ایجاد کرده بود، به همت مدیریت شهری تبدیل به خانه‌ای برای آموزش و حمایت از کودکان کار شده و حتی خانواده‌های آنها نیز قادر به تحصیل و فراگرفتن آموزش‌های مهارتی شده‌اند. معاون اجتماعی و فرهنگی شهرداری منطقه 12 تهران که به بازدید فعالیت‌های صورت‌گرفته در خانه دبیرالملک آمده است، می‌گوید: آثار میراثی منطقه 12 در بخش کاربری به 2قسمت تقسیم می‌شود؛ یکی آثاری است که در معابر اصلی منطقه هستند و عموم مردم به راحتی به آنها دسترسی دارند و البته کاربری موزه‌ای یا گردشگری برای معرفی تهران قدیم دارند و مورد دیگر آثاری هستند که در دل محلات و در گذرگاه‌های تنگ واقع شده‌اند.
هوشیار درخصوص آثار تاریخی واقع شده در گذرگاه‌های تنگ منطقه با اشاره به تأکید مدیریت شهری بر حفظ هویت تاریخی و نگهداری آنها، ادامه می‌دهد: با تأکید بر حفظ همین میراث تاریخی و جلوگیری از تخریب و تضییع اموالی که در آنها وجود دارد، ممکن است مدیریت شهری فعالیتی مانند آنچه در خانه دبیرالملک انجام می‌شود را در بنا‌های تاریخی صورت د‌هد.
هوشیار می‌افزاید: اماکنی هست که فضای معنوی، فرهنگی و سنتی آنها موجب ایجاد آرامش روانی در کودکان و حتی شهروندان می‌شود و اختصاص‌یافتن خانه دبیرالملک به آموزش کودکان کار در جهت تکمیل کاربری و استفاده بهینه از آجر به آجر این بنای تاریخی است.
به گفته وی، خط قرمز مدیریت شهری در موضوع خانه دبیرالملک تهدید هویت و بنای آن است که شهرداری با این اقدام از هرگونه فعالیت صنعتی و تولیدی یا فعالیتی که به هر دلیلی به تشخیص کارشناسان منجر به تهدید بنا شود، جلوگیری کرده است.او می‌گوید: منطقه 12 تهران یکی از آسیب‌خیزترین نقاط به نسبت جمعیت و مساحت آن است. جمعیت شناور منطقه در روز به 2 میلیون نفر می‌رسد و جمعیت شب هم 250 هزار نفر است. بنابراین این منطقه روزها 10 برابر جمعیت دارد که همین موضوع آسیب‌های اجتماعی را بیشتر می‌کند.
معاون اجتماعی و فرهنگی منطقه 12، اختلاف زیاد موجود بین شمال و جنوب این منطقه را به‌رغم مساحت نه‌چندان زیاد آن، از دیگر موارد تهدید‌کننده هویت منطقه می‌داند و می‌افزاید: اختلاف بهای ملک در این منطقه بسیار زیاد است، به‌نحوی که در شمال منطقه بهای ملک برای هر متر بیش از 3 میلیون تومان و در جنوب منطقه گاه به 300 هزار تومان هم می‌رسد؛ یعنی اختلاف ملک در شمال و جنوب منطقه، 10 برابر است.
هوشیار ادامه می‌دهد: همین موارد نشان از اختلاف فرهنگی موجود در منطقه دارد که موقعیت منطقه 12 را نسبت به 21 منطقه دیگر تهران ویژه کرده تا جایی‌که این احساس را ایجاد می‌کند که باید از کوچک‌ترین امکان و فرصت برای جلوگیری از ایجاد آسیب‌ها یا جبران آسیب‌های وارد شده به این منطقه استفاده کرد.خانه دبیرالملک در منطقه 12 تهران اکنون میزبان کودکان کار است. مدیران کانون حمایتی- تربیتی کودکان کار نیز توانسته‌اند از طریق کودکان جذب شده به این مرکز حمایتی، با خانواده‌ها ارتباط برقرار کنند و به مشکلات و آسیب‌های اجتماعی موجود در خانواده‌ها رسیدگی کنند.
مدیر داخلی کانون به خانواده‌هایی اشاره می‌کند که کودکان خود را وادار به انجام کارهای خانگی می‌کردند و پس از آنکه کودکانشان با خانه اسباب‌بازی منطقه آشنا شده و اقدام به ثبت‌نام برای تحصیل کرده‌اند، خود نیز با مراجعه به خانه دبیرالملک به ادامه تحصیل و همچنین فراگرفتن مهارت‌های زندگی ترغیب شده‌اند.
مدیر داخلی کانون که میز کار او در سمت چپ حیاط و در ورودی زیرزمین خانه قرار گرفته است، می‌گوید: کودکان کار در خانه دبیرالملک مورد حمایت قرار می‌گیرند. خانواده‌ها نیز جذب شده‌اند و پدرها و مادرها نیز برای تحصیل یا فراگرفتن مهارت‌های زندگی جذب شده‌اند. پروژه‌هایی همچون تکمیل پرونده واکسیناسیون خانواده‌ها و رایزنی با انجمن‌های غیردولتی در موضوع اعتیاد برای کمک به برخی خانواده‌ها نیز در حال بررسی است.
مشاهده کیف‌های مدرسه روی دوش کودکان کار که در میان آنها دختران و پسرانی از نقاط آسیب‌خیز شهر و حتی مهاجران غیرایرانی نیز وجود دارند، نشان می‌دهد که حتی صندوق جهانی کودکان نیز نسبت به انجام این طرح در خانه دبیرالملک خوشبین است. مدیر داخلی کانون حمایتی- تربیتی کودکان کار با اشاره به کمک‌های مدیریت شهری به‌منظور ساماندهی کودکان کار نسبت به اختصاص خانه تاریخی دبیرالملک به فعالیت‌های فرهنگی آموزشی برای کودکان کار، می‌گوید: دنبال جایی می‌گشتیم که بزرگ‌تر از محل قبلی باشد، موضوع را با شهرداری منطقه12 مطرح کردیم و با توجه به فعالیت‌هایی که ما در منطقه داشتیم و همچنین درک خوب مدیران شهری از فعالیت سازمان‌های مردم‌نهاد، فضای خوبی برای کنترل آسیب‌های اجتماعی به کانون داده شد و اکنون خانه تاریخی دبیرالملک میزبان کودکان کار و برخی خانواده‌ها از محله امامزاده یحیی، مجیدیه شمالی، تهرانپارس، شوش، دروازه‌غار و حتی خاوران است.او می‌گوید: خانه دبیرالملک صبح‌ها محلی برای مراجعه کودکان کار برای تحصیل است و این کودکان ظهرهنگام خانه را برای کار ترک می‌کنند. 90درصد این کودکان در معرض خطر هستند و ما در این خانه می‌توانیم پیگیر مسائل آنها و حتی در برخی موارد حل مشکلات خانواده‌ها با روش مداخله باشیم. فعالیت‌های استعدادیابی و فراهم آوردن ادامه تحصیلات دانشگاهی برای آنها نیز انجام می‌شود.
مدیر داخلی کانون البته از این موضوع که قادر به نگهداری از کودکان کار برای 5 ساعت شده‌اند تا آنها از آسیب‌های اجتماعی احتمالی در خیابان به‌دور باشند، خشنود است. او می‌گوید: مهم این است که کودکان کار اینجا آموزش می‌بینند، تغذیه مناسب دارند و حق رفتن به مدرسه به آنها داده شده است.
