ژورنالیسم مجازی و رسانه‌های سنتی

آمیختگی دانش و اطلاعات با انقلاب دیجیتال از جمله ویژگی‌های عصر رسانه‌هاست و تفوق و تسلط تکنولوژی‌های جدید ارتباطی موجب شده است که رسانه‌های الکترونیک مبتنی بر فضای وب تأثیرات چشمگیری بر رسانه‌های سنتی همچون مطبوعات کاغذی و رادیو تلویزیون بگذارند. این تأثیرات آن قدر گسترده و عظیم است که می‌تواند رسانه‌های مکتوب و سنتی را دستخوش تغییر و تحولات جدی کند و حتی آینده آنان را در معرض خطر قرار دهد.

فراهم شدن امکانات بسیار وسیع و جدید برای پخش اخبار و برنامه‌ها به مخاطبان و گسترش شیوه‌های جدید ارائه اطلاعات به مخاطبان، فراملی‌شدن جریان اطلاعات و تعاملی‌بودن از جمله ویژگی‌های مهم رسانه‌های جدید است که بر فضای رسانه‌های سنتی سایه سنگینی افکنده است.

شکل‌گیری سایبرژورنالیسم در برابر ژورنالیسم سنتی در عرصه خبر‌رسانی که به سرعت در حال بسط یافتن و جذب مخاطب است، رقیبی جدی و قوی برای رسانه‌های سنتی محسوب می‌شود. واقعیت این است که رسانه‌های جدید الکترونیک، زمان و مکان را درنوردیده و بن‌بست‌های تحمیل شده در روزنامه‌نگاری سنتی از قبیل محدودیت در تیراژ، مکان و زمان را به چالش کشیده است.

پیدایش روزنامه نگاری آنلاین یا دیجیتال که از دهه 1990 درآمریکا و سپس در اروپا و سایر نقاط دنیا شکل گرفت مزایا و امکانات گسترده و متنوعی را در اختیار فضای رسانه‌ای دنیا قرار داد. تعاملی بودن، دسترسی نامحدود، عدم‌نیاز به شبکه توزیع، عدم‌محدودیت زمانی و مکانی از جمله ویژگی‌های قابل اعتنا در این عرصه است.

رسانه‌های الکترونیک همچون رسانه‌های سنتی با مخاطب منفعل و ایستا روبه‌رو نیستند و تعاملی بودن جزء لاینفک رسانه‌های مبتنی بر وب است. همچنین فضای دروازه‌بانی خبر که در رسانه‌های سنتی که به‌طور مطلق در اختیار سردبیران این رسانه‌ها بود از آنان گرفته شده است و مخاطبان رسانه‌های الکترونیک نیز سهمی در خلق این فضا برعهده گرفته‌اند. مخاطبان در حال حاضر خود در فضای وب می‌توانند تصمیم بگیرند چه محتوایی را، چه موقع و با کدام شیوه مطالعه کنند.

سرعت بالا در تولید و انتشار اخبار، صرفه جویی در وقت، هزینه و نیروی انسانی از جمله تفاوت‌های رسانه‌های الکترونیک با رسانه‌های سنتی است که موجب برتری رسانه‌های جدید در برابر رسانه‌های سنتی شده است.

توزیع افقی اطلاعات در تولید و انباشت اطلاعات، فقدان سانسور به‌دلیل نبود کنترل و محدودیت و نظارت دولت‌ها نکاتی است که روزنامه‌نگاری سنتی هیچ‌گاه نتوانسته است آن را تجربه کند و از جمله مشخصه‌های رسانه‌های عصر جدید تلقی می‌شود.
بی‌تردید رسانه‌های الکترونیک مفهوم تیراژ در مطبوعات را به کلی دستخوش تغییر کرده‌اند؛ به‌نحوی که استقبال مخاطبان از رسانه‌های آنلاین مبتنی بر وب از چالش‌های جدی میان روزنامه‌نگاری سنتی و جدید است.

به‌طور یقین با توجه به عدم‌توانایی و کنترل دولت‌ها بر رسانه‌های جدید، رعایت خطوط قرمز در این رسانه‌ها بسیار کمرنگ‌تر از رسانه‌های سنتی است و به همین دلیل مرز میان شایعه و واقعیت می‌تواند به طرز قابل توجهی کاهش یابد.

مولتی مدیا بودن (ترکیب صدا و تصویر) از جمله ویژگی‌های رسانه‌های جدید است که نقصان رسانه‌های سنتی در این بخش را به رخ می‌کشد زیرا ویژگی مولتی مدیا بودن به‌ویژه برای جوانان که همواره خواهان جذابیت و دسترسی به آخرین اخبار و اطلاعات با سرعت بالا و روش‌های متنوع هستند، آنان را به طرز فزاینده‌ای به سمت رسانه‌های جدید سوق می‌دهد. تکثر و تعدد منابع خبری هر چند ممکن است در موارد زیادی قابل اعتنا نباشند اما باعث شده که مخاطبان حتی برای لحظه‌ای هم منتظر دریافت اخبار از یک یا چند منبع خبری محدود نباشند و با سرعت، منابع خبری متعدد را چک کرده تا از صحت و سقم اخبار مطلع شوند.

آنچه نباید از نظر دور داشت این است که به هر حال رسانه‌های جدید جذابیت‌های خاص خود را دارند و می‌توان آن را رقیبی جدی و قدرتمند که رسانه‌های سنتی را تهدید می‌کنند، قلمداد کرد. با این فرض جای طرح این پرسش جدی وجود دارد که با توجه به مجهزبودن رسانه‌های جدید به ابزارهای تکنولوژیک جدید و استقبال روزافزون از آنان به راستی آیا زمان مرگ رسانه‌های سنتی فرا رسیده است و آیا بر مرگ آنان باید شیون کرد؟ آیا هر کلیک اضافه در فضای وب اضمحلال و افول بیشتر رسانه‌های سنتی را به‌دنبال دارد؟

در مقابل نظریات برخی صاحب‌نظران ارتباطی که بر افول زودهنگام رسانه‌های سنتی تأکید می‌کنند، برخی دیگر همچنان روزنامه نگاری سنتی را قابل اعتنا تر، صادق‌تر و جذاب‌تر می‌دانند و اما نظریه سومی نیز وجود دارد که معتقد است با وجود تفاوت‌ها، این دو شیوه از روزنامه‌نگاری می‌توانند در جهت تکمیل و تقویت یکدیگر گام بردارند و معجزه چاپ و قلم همچنان به قوت خود باقی است و تعداد کلیک‌ها در فضای وب، تهدیدی جدی برای رسانه‌های سنتی محسوب نمی‌شوند.