مهدی چمران از حریم و محدوده اطراف تهران هم حکایت‌ها دارد؛ چه در «مرتضی گرد» که شاهد خودزنی چماقداران بوده و می‌گوید از مافیای سیسیل بدترند، چه اسلامشهر که یکباره رشد می‌کند و در اطراف تهران به شهر تبدیل می‌شود. با او در دفتر کارش در خیابان بهشت این مصاحبه را انجام داده‌ایم؛ آن هم در اولین روزهای کاری که 20 دقیقه‌ای هم منتظر بودیم تا در اتاق را باز کند. منشی‌اش می‌گوید: آقای چمران از جمله مدیرانی است که کلید اتاقش را به هیچ کس نمی‌دهد.
- تهران طی چندین دهه بی‌برنامه و طرح شکل می‌گیرد و رشد می‌کند و آخر سر کار به جایی می‌رسد که بالاترین مقام کشوری از ادامه این روند اظهار نگرانی می‌کند و از مدیریت شهری می‌خواهد جلوی توسعه بی‌رویه شهر را بگیرد و توسعه ممنوع. کسی به فکر پایتخت نبوده، شورا که باید در حوزه سیاستگذاری اقداماتی انجام می‌داد، چه کار کرد؟
ما در شورا همیشه نگران استان تهران بودیم. نه صرفا محدوده آن بلکه کل استان تهران؛ چه اسلامشهر که از روستایی هزار و 50نفری به شهری 800 هزار نفری گسترش پیدا کرده و چه کرج که در مجاورت آن به استان تبدیل شده و همه این فرایندها محیط زیست و شرایط اقتصادی و اجتماعی تهران را تحت‌تأثیر قرار‌داده‌است؛ چرا که هر اتفاقی که در محدوده پایتخت می‌افتد بر ابعاد مختلف حیات در آن تاثیر می‌گذارد و ما هیچ وقت نمی‌توانستیم و نمی‌توانیم تهران را بدون قرچک ورامین یا بخش دیگری ببینیم و حالا که کرج استان شده نمی‌توانیم آن را در مجموعه شهری تهران محسوب نکنیم. بنابراین در این ارتباط در شورای دوم برای 25 نقطه سکونتگاه حریم شهر طرح هادی تهیه کردیم و حتی برای همین مرتضی گردی که آن افتضاح را بالا آورد، طرح هادی تهیه
کرده بودیم.
- چرا اجرایی نشد؟
برای اینکه وزارت کشور معتقد بود این موضوع به ما ربطی ندارد و وقتی طرح را به این وزارتخانه دادیم، خیلی راحت گفتند که این موضوع به شورا ربطی ندارد. حتی گفتیم این طرح را به‌عنوان هدیه به آنها می‌دهیم و می‌توانند بعد از بررسی آن را تایید یا رد کنند که البته این تشخیص را باید مشاور می‌داد و آخر سر هم بنیاد مسکن این زمین‌ها را گرفت و حالا اقداماتی هم انجام داد که در نهایت طرح ما را تایید می‌کرد.
- می‌توانیم بگوییم قضایای مرتضی گرد معلول اهمال برخی مسئولان بوده؟
به‌هرحال نکته‌ای که می‌توانم به آن اشاره کنم این است که کسانی که در روستای مرتضی‌گرد دست به ساخت و ساز زدند، مردم عادی نبودند. یک مشت مردم درمانده روستایی نبودند که بگوییم از روی ناچاری و نداری اقدام به ساخت و ساز در این محدوده کرده‌اند. تیم‌های مخصوص میلیاردی بودند که به‌صورت مافیا عمل می‌کردند.
- مثلا چه کار؟
زن و بچه‌های اجاره‌ای داشتند که به‌صورت حرفه‌ای هر وقت ضرورت پیدا می‌کرد، آنها را اسکان می‌دادند و با بتن خانه‌هایی در 3 و 4طبقه می‌ساختند و می‌فروختند و اگر می‌خواست برخوردی صورت بگیرد، یک عده چماقدار و خودزن می‌ریختند و خودشان را می‌زدند و برای خودشان داستانی داشتند.
- عنوان زمین‌خوار می‌تواند برای این افراد درست باشد؟
نه، آنها از زمین‌خوار هم بدتر هستند؛ همه چیزخوارند. آب، هوا و همه عوامل زیست محیطی را تحت تملک درمی‌آورند که بر پایتخت فشارمی‌آورد. زمین‌خوار، زمین را تحت مالکیت درمی‌آورد ولی اینها همه چیز را به یغما می‌برند و از این حیث بیشترین خطر را به همراه دارند؛ طوری که به جرات می‌توانم بگویم از مافیای سیسیل هم بدتر هستند.یک روستای مرتضی گرد پیدا می‌کنند و در عرض 3 ماه می‌سازند و می‌فروشند و کسی نیست که برخورد کند، یک عده را می‌گیرند و آزاد می‌کنند.
- شما عملکرد این افراد را بدتر از مافیای سیسیل می‌دانید. چرا اقدام قانونی و اساسی در این رابطه صورت نمی‌گیرد و چرا اصلا نظارتی نیست که از بروز چنین وقایعی جلوگیری کند؟
ما این موضوع را با نیروی انتظامی در میان گذاشتیم و عده‌ای هم در این ارتباط دستگیر شدند و بعد به بهانه‌های مختلف، آزاد شدند و به ریش همه هم می‌خندند.
- با این حساب قضیه پیچیده‌تر می‌شود.
دقیقا. یک عده را می‌گیرند و آزاد می‌کنند و در این میان این پایتخت است که آسیب می‌بیند؛ چرا که همانطور که گفتم هر اتفاقی در محدوده تهران بر تمامی ابعاد حیات اجتماعی و زیست محیطی آن تاثیر می‌گذارد و ما نمی‌توانیم نسبت به این موضوع بی‌تفاوت باشیم، چرا که هیچ وقت نمی‌توان تهران را بدون مجموعه اطراف آن در نظر گرفت. در این ارتباط نیز در سال 79 طرحی به هیأت دولت رفت که تهران، کرج، شهریار، رباط کریم و ورامین را با هم در نظر می‌گرفت و مجموعه شهری تهران نام داشت که سال 81 به تصویب رسید و به خاطر ایراداتی که داشت اجرایی نشد. تا اینکه ما 2سال پیش ایرادات آن را رفع کردیم. می‌گویند استان تهران 14میلیون جمعیت بیشتر نباید داشته باشد چون بیشتر از این آب ندارد، تازه آن هم اگر آب سد ماملو و کرج و طالقان بیاید.
- ولی گهگاه شاهد اتخاذ سیاستگذاری‌های متناقض در این زمینه هستیم.
به‌هرحال جمعیت تهران نباید بیشتر از 14 میلیون نفر باشد ولی مسئله‌ای که وجود دارد این است که این افزایش جمعیت در محدوده اتفاق می‌افتد. به این صورت که رشد متوسط جمعیت در تهران در سال 2/5 درصد است در حالی‌که در شهریار و رباط کریم متوسط رشد جمعیت به 11 تا 12درصد می‌رسد که این موضوع نگرانی‌ها را عمیق‌تر می‌کند یا یکباره روستای هزار و 50 نفری اسلامشهر تبدیل به شهری 800 هزار نفری می‌شود که حیات تهران را تحت‌تأثیر سوء قرار می‌دهد.
- سازوکارهایی که اندیشیده‌اید چیست؟
محدوده طرح تهران را که تهیه کرده‌ایم چیزی که دست ما نیست حریم است که دنبال آن هستیم که طرح جامع حریم را نیز تهیه کنیم، چرا که با توجه به مشکلاتی که در حریم داشته‌ایم تهیه طرح جامع حریم از الزامات پیشگیری از توسعه بی‌رویه تهران بوده و قصد داریم این اقدام را انجام دهیم.
- در حقیقت نگاه کلی به پایتخت؟
بله. چرا که اگر نگاه کلی نباشد متخلفان آن طرف تهران یک مرتضی گرد پیدا می‌کنند و 3ماهه می‌سازند. البته نکته‌ای که در خصوص محدوده تهران باید اشاره کنم این است که در طرح جامع آمدیم و محدوده تهران را کوچک کردیم؛ برعکس بقیه شهرها که مسئولان آنها چانه می‌زنند تا محدوده شهر را بزرگ‌تر کنند. اما در ارزیابی‌هایی که بعدها از مشکلات پیش آمده در محدوده و حریم به عمل آوردیم، به این نتیجه رسیدیم که آن را بزرگ‌تر کنیم و چیزی که به آن اضافه کردیم فضای سبز بود که به این طریق می‌توانستیم تهران را حفظش کنیم؛ چرا که ما از محدوده تهران می‌زدیم و دیگران می‌آمدند خرابش می‌کردند و تنها چاره، بزرگ کردن آن بود که در این ارتباط اصلاحاتی انجام دادیم. حریم هم که معضلات خودش را داشت. هرکسی هرکاری دلش می‌خواست انجام می‌داد و این موضوع یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های ما بود.
- پارسال آماری داشتیم مبنی بر اینکه بیشترین شکایات صورت گرفته از سوی شهروندان مربوط به تخلفات شهرسازی است و این موضوع بیشترین دامنه مسائل تهران را تشکیل می‌داد. از مصداق‌ها و موارد این تخلفات بگویید و اینکه مسائلی که شهروندان در این ارتباط در مراجعاتی که به شما دارند مطرح می‌کنند، چیست؟
لازم است قبل از پاسخ به این سؤال بگویم که در سال‌های اخیر مردم حساسیت‌های بیشتری به مسائل شهری پیدا کرده‌اند و بسیاری از موارد تخلفی را که مشاهده می‌کنند به ما گزارش می‌کنند؛ به‌طوری که بارها شده دوستان نصف شب با من تماس گرفته‌اند و مواردی از قطع درختان را گزارش داده‌اند. من هم آقای مختاری را در جریان قرار دادم و وقتی رسیدیم دیدیم دارند با اره برقی درخت‌ها را می‌برند یا گزارش‌هایی داشتیم مبنی بر اینکه در یک کوچه 12متری ساختمان 7 طبقه ساخته‌اند و مسائلی از این قبیل که شهروندان مطرح می‌کنند و این اتفاق خوبی است؛ چرا که نشان می‌دهد مردم به شهر خود اهمیت می‌دهند. کما اینکه باید همین‌طور باشد چون شهر مال مردم است و آنها باید حواسشان باشد که تخلفی صورت نگیرد. چند وقت پیش مطلبی را در یکی از نشریات می‌خواندم که نوشته بود در کپنهاگ دانمارک 12 درخت را چند سالی است به خاطر تعریض اتوبان می‌خواهند ببرند، مردم نمی‌گذارند و در تهران هم مردم باید نسبت به این مسائل آگاه باشند. البته در مراجعاتی که برخی شهروندان به من دارند مسائل متفرقه‌ای را هم مطرح می‌کنند که نمونه‌اش نامه یک پزشک به رئیس‌جمهور است. این آقا که در استان فارس زندگی می‌کند، نامه نوشته که حقوقش را نداده‌اند و بسیاری موضوعات دیگر.
- با توجه به این مسائل قصد ندارید نظارت جامع‌تری را بر اجرای طرح تفصیلی داشته باشید؟
چرا، اتفاقا نظارت دقیق‌تر و جزئی‌تر بر اجرای طرح‌های جامع و تفصیلی از سوی شورای شهر صورت خواهد گرفت و شورای شهر با توجه به رسالت قانونی خود بر حسن اجرای این طرح نظارت خواهد داشت و امیدواریم با همکاری مردم این تخلفات کاهش یابد. کمااینکه این طرح مردم را به سمت قانونگرایی نیز سوق می‌دهد. همانطور که می‌دانید پروانه‌ها دیگر دستی صادر نمی‌شود و این موضوع از بروز تخلفات جلوگیری می‌کند و دیگر اینطور نخواهد بود که تخلفی صورت بگیرد و بعد ما در خیابان آن را ببینیم یا اگر پشت ساختمان‌ها بود، نبینیم.
- یعنی پایان رانت و رابطه؟
بله. با توجه به اینکه قرار است همه اطلاعات مربوط به حوزه ساخت و ساز در سایت قرار گیرد، دیگر برای کسی رانت ایجاد نخواهد شد و از سوی دیگر کامپیوتری شدن صدور پروانه باعث می‌شود بلندمرتبه‌سازی در کوچه‌های باریک صورت نگیرد.
- می‌توانیم بگوییم طرح‌های فوق، زمینه مدیریت علمی را برای تهران فراهم می‌سازد.
کاملا بدیهی است که این اتفاق می‌افتاد چرا که ما با همین نگاه بود که اقدام به تهیه طرح‌های جامع و تفصیلی کردیم. آن هم به‌طور همزمان که در هیچ‌یک از شهرهای کشور سابقه نداشت. ما از سال 82 که مصادف با آغاز دوره دوم شورای شهر بود، اقدام به تهیه طرح جامع و تفصیلی کردیم. با توجه به آشنایی که به وضعیت مدیریت شهری در کشورهای دیگر داشتیم، تهیه این طرح‌ها را یک ضرورت دیدیم و به‌صورت شبانه‌روزی روی آن کار کردیم به طوری‌که مشاور طرح جامع دو بار عمل جراحی قلب انجام داد و امروزه هم قصد داریم بر اجرای آن نظارت کنیم تا دیگر شاهد ساخت و سازهای بی‌حساب و کتاب و توسعه بی‌رویه شهر نباشیم.
