به واقع و برخلاف مذاکرات ژنو 3 که دو‌طرف زمان مشخصی را برای برگزاری ادامه مذاکرات تعیین کردند در مذاکرات استانبول تنها به ابراز امیدواری نسبت به تداوم گفت‌وگوها از سوی ایران و دنبال کردن مسیر دیپلماتیک از سوی گروه 1+5 در قبال ایران اکتفا شد.
رویکرد دوگانه 1+5
مذاکرات 3 گانه ژنو در حالی بین ایران و گروه 1+5 به مذاکرات استانبول منتهی شد که این گروه تاکنون پیشگام تدوین، تنظیم و تصویب قطعنامه‌های تنبیهی و تحریمی شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران بوده است؛ آخرین اقدام این گروه در قالب دیپلماسی تحریمی تصویب قطعنامه 1929 شورای امنیت بود. این قطعنامه که با اصرار و اجبار گروه 1+5 و بی‌توجه به توافقنامه تهران صادر شد، فضای به‌دست آمده برای فرمول مبادله سوخت را پس از توافقنامه تهران تخریب کرد.
بازخوانی مذاکرات گذشته نیز گویای این موضوع است که غرب مادامی که در یک فضای مسالمت‌آمیز مذاکره قرار گرفته است، به سمت جنجال‌آفرینی رسانه‌ای گرایش یافته است. این هیاهوسازی رسانه‌ای هم عموما با هدف حفظ بستر سنگین سیاسی بر سر گفت‌وگوها صورت گرفته است.
ابتکار چندجانبه ایران
واشنگتن در طول این مدت با تشدید تحریم‌های بین‌المللی و اعمال تحریم‌های یکجانبه به همراه حمایت از دور جدیدی از اقدامات خرابکارانه در قالب ترور و تخریب سایبری هستهای نظیر ویروس استاکس نت درصدد عقب‌نشینی یا حداقل تغییر ملموس رفتار هستهای ایران بود. از این دیدگاه خصوصاً آمریکا و عموماً گروه 1+5 در استانبول به‌دنبال نتیجه گرفتن از تأثیر راهبرد مثلث تهاجمی شامل؛ تحریم، تخریب و ترور بودند.
طبیعتاً در چنین فضایی هرگونه عقب‌نشینی ایران از طرح خواسته‌ها و مطالبات خود در مذاکرات قبلی یا حداقل تغییر رفتار محسوس، جبهه 1+5 را در اتخاذ رویکرد تهاجمی‌تر جسورتر و زمینه‌های تحکیم اجماع نیم‌بند آن را مساعدتر می‌ساخت. چرا که غرب پیش از شروع مذاکرات نیز با رویکرد تقابلی و نه تعاملی به آوردگاه استانبول قدم گذاشته بود. چنانکه پیش از شروع مذاکرات استانبول غرب در یک رویکرد تقابلی به جای تعامل در اندیشه تشدید تحریم‌ها بود. وال استریت ژورنال با اشاره به گفت‌وگوهای مقامات آمریکا، انگلیس و فرانسه در پاریس نوشت که ایالات متحده و اتحادیه اروپا قبل از مذاکرات هستهای ایران و 1+5 به تحریم این کشور می‌اندیشند.
قبل از این نیز برخی منابع آگاه گفته بودند که آمریکا و اروپا موافقت خود را با اعمال تحریم‌های مشترک علیه ایران و توقف مذاکرات هستهای این کشور اعلام کرده‌اند. به گفته آنان گروه 1+5 مذاکرات هستهای با ایران را به شرط همکاری این کشور با قطعنامه‌های کنونی شورای امنیت سازمان ملل و آژانس آغاز کرده است.
با این حال اعلام استعفای استوارت لوی، معاون وزیر خزانه‌‌داری آمریکا در امور مبارزه با تروریسم مالی ـ که از زمان جورج بوش پسر مسئول اصلی پیگیری تحریم‌های مالی و اقتصادی علیه ایران بود- عملا نشان از ناکامی این راهبرد در قبال ایران دارد.
از این‌رو عدم‌عدول هیأت مذاکره‌کننده ایرانی از دستورکار اعلام شده حول نقاط مشترک جدا از اینکه توانست یک نمره منفی دیگر را در کارنامه دیپلماسی دوگانه غربی به ثبت برساند، بلکه بار دیگر سبب شد تا با گروه 1+5 در زمین خودش و با دستورکار ایرانی گفت‌وگوهای جدی صورت گیرد. به واقع پیش‌دستی و ابتکار عمل دیپلماتیک ایرانی نشان داد که می‌بایست قواعد و ضوابط یک گفت‌وگوی سازنده در احترام متقابل و اهداف مشترک متجلی شود.
البته تداوم چنین سیاستی از سوی ایران در آستانه مذاکرات نیز نمود یافته بود. چنان که جمهوری اسلامی ایران قبل از شروع مذاکرات نیز دیپلماسی پرتحرکی را در قالب بازدید هستهای نمایندگان بیش از 120کشور جهان از مراکز هستهای خود در پیش گرفته بود. پس از آن نیز با اعزام علی‌باقری به چین و علی‌اصغر سلطانیه به مسکو نشان داد که خواستار تثبیت فضای اعتماد و همکاری در مذاکرات است. البته این دیپلماسی در نقطه مقابل سیاست‌غرب قرار داشت که در اندیشه تثبیت بیشتر فشارهای سیاسی در مذاکرات استانبول بود.وجه دیگری از ابتکار عمل و پیش‌دستی دیپلماتیک ایران در اعلام دوخواسته از مذاکرات استانبول نمود یافت؛ اصرار بر حق مسلم ایران بر غنی‌سازی اورانیوم و تأکید بر لغو تمامی‌تحریم‌ها علیه ایران و بعد از آن گفت‌وگو.
چنین راهبردی از سویی ابتکار عمل را از گروه 1+5 سلب کرده و از سوی دیگر موجبات غافلگیری آنان را فراهم آورد. چنانکه یک مقام آمریکایی پیرامون این مسئله متذکر شد که به سختی می‌توانیم انتظارهای ایرانی‌ها را برآورده کنیم یا حتی در مورد آن صحبت کنیم؛ ایرانی‌ها دست به تاکتیک‌هایی برای ایجاد انشقاق در گروه 1+5 می‌زنند.
با وجود چنین دستاوردهایی گروه 1+5 سعی دارد تا خواسته‌های ایران را باعث به نتیجه نرسیدن مذاکرات جلوه داده و آن را به ناکامی نشست ژنو و استانبول ضمیمه کند. چنانکه کاترین اشتون، پیش‌‌شرط‌های ایران را غیرقابل‌قبول و غیرواقع بینانه خواند و این دو شرط را علت مأیوس‌کننده بودن مذاکرات دانست. ویلیام هیگ، وزیر خارجه انگلیس نیز گفت که خودداری ایران از همکاری از جمله پافشاری بر پیش شرط‌های به وضوح غیرواقع بینانه‌‌اش به‌شدت ناامید‌کننده است.
با این همه سعید جلیلی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی ایران در گفت‌وگو با روزنامه ینی شفق اعلام کرد که کشورهای غربی در مذاکرات استانبول قصد توافق با ایران را نداشتند.به هر حال و اگر چه دور آخر مذاکرات به پیش شرط‌ها و خواسته‌ها و انتظارات و مطالباتی محدود شد که همراه با دستاوردها و نتایج محسوسی برای دور 2 روز مذاکره یا حداقل تعیین زمانی برای گفت‌وگوهای آتی نبود؛ چنانکه برگزاری 3 دور مذاکره تا نیمه شب نیز باعث پیشرفت محسوس و نزدیکی دیدگاه‌ها نشد اما دو طرف با امیدواری نسبت به آینده گفت‌وگوها سخن به میان می‌آورند. محمود احمدی‌نژاد ضمن اعلام استقبال ایران از همکاری و تعامل گفت که اگر طرف مقابل به عدالت و احترام پایبند باشد در جلسات آینده توافقات خوبی صورت خواهد گرفت. وی همچنین با اشاره به برگزاری چند دوره مذاکره با گروه 1+5 گفت که با توجه به سوابق و روحیات طرف مذاکره‌کننده هیچ‌گاه انتظار نمی‌‌رفت که مسائل طی 3-2 جلسه حل شود.
آمادگی برای مذاکرات آتی
بازخوانی فضای گفت‌وگوهای ایران و گروه 1+5 از ژنو یک تا استانبول نشان از دستاوردهای دیپلماتیک ایران دارد. چنان که در مذاکرات ژنو یک در 29 تیر 1387 خواست خاویر سولانا از سعید جلیلی تعلیق فعالیت‌های هستهای ایران در قبال بسته پیشنهادی گروه 1+5 بود. در مذاکرات ژنو 2 در 9 مهر 1388 که با دیدار جلیلی و برنز نیز همراه بود، گروه1+5 پیشنهاد تعلیق فعالیت‌های هستهای در مقابل تعلیق برنامه هستهای ایران را مطرح ساخت.
در مذاکرات ژنو 3 در روزهای 15 و 16 آذر 1389 گروه 1+5 از ایران خواست گفت‌وگو بر سر برنامه هستهای ایران را بپذیرد و در روزهای 1 و 2 بهمن1389 گروه 1+5 بار دیگر تقاضای مذاکره بر سر طرح معلق مبادله سوخت را مطرح ساخت؛ طرحی که پس از نشست وین و توافقنامه تهران و با بی‌اعتمادی شکل گرفته از جانب غرب و توانمندی تولید سوخت از طرف ایران تا حدودی کمرنگ شده است. با این حال، این فضای مربعی مذاکرات در طول 2سال اخیر نشان می‌دهد که با ایستادگی و اعتمادسازی ایران خواسته‌های گروه 1+5 سیر نزولی داشته و اکنون برای ادامه مذاکرات ابتکار عمل در دست ایران قرار دارد که بخواهد چگونه، چطور و بر سر چه گفت‌وگوها ادامه پیدا کند. چنان که جلیلی در دور سوم و پایانی مذاکرات استانبول به اشتون گفت که برای ادامه مذاکرات با لحاظ کردن شرایط آمادگی داریم؛ تلفن‌های ما در اختیار شماست، هر زمان که برای مذاکره در این چارچوب‌ها آمادگی داشتید، ما آماده هستیم.
