می‌گویند رونمایی از طرح تفصیلی در تهران که در هفته دوم اردیبهشت ماه صورت می‌گیرد، رانت اطلاعاتی در پایتخت را از میان خواهد برد. دیگر لازم نیست کسی به‌دنبال اسناد محرمانه از توسعه شهر بگردد و به فکر سرمایه‌گذاری در بخش‌هایی باشد که قرار است توسعه یابد. طرح تفصیلی درست در روزهایی که شهرهای بزرگ جهان در اندیشه بهره‌برداری بهینه از عرصه‌های مختلف هستند، قرار است به اجرا درآید. اما طراحی طرح تفصیلی و ملزوماتی که باید مورد نظر قرار گیرد، بسیار حائز اهمیت است. این گزارش اشاره‌ای کوتاه است به نگاه طراحان در طرح تفصیلی.
روزی یکی از شهرسازان کشور در گفت‌وگویی گفت: «البرز سلام تهران است. او گفت که هرچیزی که در تهران قرار است توسعه یابد باید با محوریت البرز باشد. این غول ایستاده در شمال شهر، شناسنامه‌ای برای این شهر فرتوت است». این سخن مرا به یاد حرف‌های دکتر مسعود شفیق انداخت. شفیق مشاور عالی طرح جامع شهر تهران نیز تعبیری مشابه از تهران داشت. به گفته او باید تهران را روایت کرد. او گفت که برای روایت تهران باید به اقلیم طبیعی‌‌اش بازگردیم؛ اقلیمی که سال‌هاست شهروندانش آن را فراموش کرده‌اند. تهران بدون توجه به البرز، روایت نمی‌شود؛ البرز هویت زیستی تهران است.
شفیق برای معرفی طرح تفصیلی تهران از ویژگی‌هایی که تهران باید داشته باشد سخن گفت و اینکه این شهر براساس طرح تفصیلی، شهری دوست‌داشتنی‌تر خواهد بود. جاذبه پایتخت ایران سال‌هاست که مقصد مهاجرینی است که در سودای زندگی بهتر از شهرهایشان دل می‌کنند و به تهران می‌آیند. اما خیلی زود این شهر بزرگ آنها را نمی‌پذیرد؛ چرا که تهران شهری گران است به‌ویژه برای کسانی که از شهرهای کوچک‌تر به تهران مهاجرت می‌کنند.
جایگاه جهانی، ملی و منطقه‌ای تهران
شفیق همچنین در تشریح طرح تفصیلی تهران به جایگاه پایتخت اشاره می‌کند و عوامل 12گانه که باید تهران به آن دست یابد. از سویی به دست آوردن جایگاه بین‌المللی شایسته که تهران سال‌هاست به‌عنوان یک شهر از آن فاصله گرفته است. تهران در طول دهه‌های گذشته هیچ‌گاه نتوانسته به‌عنوان شهری با توسعه متوازن خود را مطرح کند و از این‌رو اجرای طرح تفصیلی که سندی است علمی می‌تواند تهران را به‌تدریج به جایگاه شایسته‌‌اش در جهان برساند. از طرفی دیگر جایگاه ملی تهران است. این شهر با وجود آنکه الگوی بسیاری از شهرهای کشور است، اما در بخش‌هایی از برخی از شهرهای کشور عقب‌مانده است. نگاه بسیاری از شهرها به روند توسعه تهران است اما این شهر به‌دلیل سال‌ها رشد نامتوازن نتوانسته این جایگاهش را حفظ کند. بازگرداندن تهران به‌عنوان نخستین شهر ایران از دیگر مفروضات تدوین و اجرای طرح تفصیلی است.
اما موضوع بعدی آن است که تهران تنها یک شهر نیست. این شهر جایگاه منطقه‌ای بسیار برجسته‌ای دارد. بسیاری از کسانی که در اطراف تهران زندگی می‌کنند به‌طور مستقیم و حتی غیرمستقیم از تهران ارتزاق می‌کنند. هر‌گونه تحول و تغییر در ساختار شهری تهران می‌تواند آنها را نیز متأثر کند؛ همان گروهی که به امید زندگی بهتر به تهران مهاجرت کرده‌اند اما به‌دلیل مشکلات اقتصادی نتوانسته‌اند در داخل شهر زندگی کنند. بنابراین هر‌گونه تغییر در این شهر می‌تواند جمعیت زیادی را متأثر کند. بنابراین طراحی طرح تفصیلی نمی‌تواند بدون توجه به جایگاه منطقه‌ای تهران باشد.
توجه به جایگاه اقتصادی و سیاسی بسیاری دیگری نیز ازجمله ملزومات مطالعاتی بوده که برای تهیه طرح انجام شده است.
مشاور عالی طرح جامع شهر تهران، توسعه تهران براساس طرح تفصیلی را مهم‌ترین حرکتی می‌داند که تهران در این روزها آغاز کرده است. قرار است این شهر مامنی باشد برای تمامی ساکنانش؛ حتی برای کسانی که در حاشیه تهران زندگی می‌کنند و نتوانسته‌اند به تعبیر او «از خاکریزهای این شهر» بگذرند. او می‌گوید که طرح تفصیلی ضامن آینده‌ای روشن برای شهری است که در طول سال‌های گذشته نتوانسته به‌طور متوازن رشد کند و توسعه یابد.
شفاف شدن معضل بی‌پایان
سال‌هاست در این شهر سخن از تراکم به میان می‌آید. تراکم که پایه کسب درآمد شهری است سال‌ها محل مناقشه مدیران مختلف بوده و تاکنون همچنان ادامه دارد. اما با اجرای طرح تفصیلی دیگر تراکم موضوع مناقشه‌برانگیزی نخواهد بود. مشاور عالی طرح جامع شهر تهران در این باره می‌گوید: متوسط تراکم صادر شده در سال89 و در زمان ابلاغ طرح جامع شهر تهران 119درصد بوده است که در گام اول طرح جامع این رقم به 140درصد افزایش یافت و پس از ارائه به شورای تأمین مسکن استان به حدود 180درصد تراکم می‌رسد.
مسکن؛ رکن اقتصاد شهر
موضوع مسکن در شهر تهران بسیار مهم است و در شرایط فعلی علاوه بر مسئله زمین و پهنه‌های موجود در شهر، ساخت و ساز در آن از اهمیت بیشتری برخوردار است. آن دسته از افرادی که پروانه‌های ساختمانی آنها قبل از ابلاغ طرح تفصیلی صادر شده و اعتبار آنها هنوز تمام نشده، می‌توانند با شرایط قبلی به فعالیت خود و ساخت و ساز ادامه دهند، اما پروانه‌های جدید و مواردی که مهلت قانونی آنها تمام شده، باید طبق موارد جدید تأکید شده در طرح جامع، عمل کنند. دکتر شفیق تهیه طرح تفصیلی را طرحی برای یکپارچه‌سازی در جهت ایجاد وفاق تصمیم‌گیری در پایتخت می‌داند. او می‌گوید: با ابلاغ این طرح هر شهروند در خانه خود می‌تواند آخرین وضعیت ملک، محله و شهر خود را در کوتاه‌ترین زمان ممکن و به شکل قانونی در دسترس داشته باشد و به این ترتیب از رانت اطلاعاتی جلوگیری می‌شود.
خانه‌های تهی
مشاور طرح تفصیلی شهر تهران با اشاره به اینکه ساخت‌وسازهای صورت گرفته در شمال تهران که توسط دهک‌های بالای درآمدی و برای همین دهک ساخته می‌شود، عمدتا متقاضی زیادی ندارد و در واقع این هزینه‌ها و سرمایه به نوعی در شمال تهران انباشت شده است، گفت: عمده آپارتمان‌های شمال تهران خالی از سکنه هستند و این مسئله را به راحتی می‌توان شب‌ها در منازل شمالی تهران مشاهده کرد.
شفیق در ادامه توضیح می‌دهد: متأسفانه تفاوت در قدرت خرید مسکن در تهران بسیار قابل توجه است و عمده مردم نمی‌توانند در مناطق اصلی و شمالی شهر خرید مسکن داشته باشند و بیشتر آنها پشت خاکریزهای شهر و در مناطق حاشیه‌ای اطراف آن باقی می‌مانند و ما شاهد بزرگ شدن محدوده مناطقی چون پاکدشت، نظرآباد و شهرهای دیگر حاشیه‌ای هستیم. جمعیت شهر تهران در افق طرح تفصیلی شهر تهران از 8میلیون و 670هزار نفر به 8میلیون و 920هزار نفر افزایش پیش‌بینی شده است، اما طبق پیش‌بینی‌های دیگر به‌نظر می‌رسد این روند افزایشی جمعیت بدون کنترل محسوسی همچنان ادامه می‌یابد.
قرار است در افق اجرای طرح‌تفصیلی تهران، جمعیت این شهر به 9میلیون 100هزار نفر برسد؛ جمعیتی که در طرح جامع 8میلیون و 920هزار نفر پیش‌بینی شد اما طرح تفصیلی امکانات و خدمات شهری تهران را متناسب با 9میلیون و 100هزار نفر پیش‌بینی می‌کند.
شفیق می‌گوید: بسیار بعید است که تهران به ظرفیت سکونت پذیری‌‌اش که 10میلیون و 400هزار نفر است، برسد؛ چرا که هیچ یک از شهرهای جهان از تمام ظرفیت سکونت‌پذیری‌شان استفاده نمی‌کنند. تهران نیز وضعیتی مشابه دارد. گستردگی جمعیت در پهنه‌های مختلف مسکونی، در طرح تفصیلی به‌گونه‌ای است که از ظرفیت همه مناطق مسکونی استفاده شده است. در عین حال هم سعی شده تا مناطقی از شهر را به ساخت و سازهای ویلایی اختصاص دهیم. از طرفی شهر را برای یک سوم جمعیت شاغلش نیز ساماندهی کنیم؛ یعنی پهنه اقتصادی و اداری شهر ظرفیت اشتغال 3میلیون نفر را داشته باشد. تمامی این الگوها به دقت و با حساسیت مورد مطالعه قرار گرفته و برنامه‌ریزی شده است.
پایان 40 سال بی‌برنامگی
آخرین سخنان دکتر مسعود شفیق مشاور عالی طرح تفصیلی تهران امیدوار‌کننده است. او می‌گوید: 40سال توسعه بی‌برنامه شهر بالاخره به پایان رسیده است. تهران در افق چشم‌انداز طرح، شهری توسعه‌یافته و زیبا خواهد بود.
