افرادی نیز گیاهان دارویی را از ارتفاعات الوند، کوه‌های بوقاطی، گرین، آلمابلاغ، خان گرمز، لشگردر و... جمع‌آوری می‌کنند و در شهرها به فروش می‌رسانند. میدان امام‌خمینی(ره) همدان محل خوبی برای دستفروشانی است که گیاهان دارویی‌شان را می‌فروشند. مقصد دیگر فروشندگان گیاهان دارویی، عطاری‌هاست.هرچند دکتر محمد‌رضا شمس‌اردکانی، مشاور وزیر بهداشت و رئیس دانشکده طب سنتی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران گفته است که عرضه دارو جز در داروخانه‌های طب سنتی و مراکز مجازی که از سوی وزارت بهداشت اعلام می‌شود غیرقانونی است، با این حال هنوز هم عطاری‌ها در این زمینه حرف اول را می‌زنند. وجود 100هزار عطاری در برابر 12هزار داروخانه در کشور دلیلی بر اثبات این مدعاست؛ عطاری‌هایی که بدون نظارت و دخالت وزارت بهداشت، به عرضه داروهای گیاهی و نسخه‌پیچی برای بیماران می‌پردازند. همدان یکی از شهرهایی به‌شمار می‌رود که به‌دلیل قدمت طب سنتی در آن، بازار عطاری‌هایش داغ‌داغ است.
تعداد دقیق عطاری‌های همدان به‌دلیل اینکه بسیاری از آنها هنوز برای اخذ مجوز اقدام نکرده‌اند، مشخص نیست. رضا به‌زارع، مسئول اتحادیه صنف خواروبار همدان، در این باره می‌گوید: «تعداد دارندگان پروانه کسب عطاری که به عرضه داروهای گیاهی مبادرت می‌ورزند 11واحد است. همچنین از زمان تغییر عنوان عطاری‌ها 3 پروانه کسب از سوی این اتحادیه برای واحدهای عرضه گیاهان دارویی صادر شده است و 3 پروانه کسب هم در دست اقدام داریم.
با اینکه بعضی از متقاضیان دایرکردن واحدهای عرضه گیاهان دارویی برای گذراندن دوره‌های آموزشی آشنایی با گیاهان دارویی به آموزشگاه‌ها مراجعه می‌کنند، گذراندن این دوره‌ها برای راه‌اندازی عطاری اجباری نیست و هر فرد با مراجعه به صنف خواروبار فروش‌ها و درخواست مجوز و استعلام از ادارات نظارت بر اماکن عمومی، اداره دارایی، اداره بهداشت و شهرداری می‌تواند در این رسته صنفی پروانه کسب بگیرد. در حالی که گیاهان دارویی و نسخه‌هایی که در عطاری‌ها تجویز می‌شود مستقیما با سلامت مردم سر و کار دارد، عملکرد این واحدهای صنفی زیر نظر وزارت بهداشت قرارندارد. اکنون نظارت اداره بهداشت بر عطاری‌های مانند دیگر صنف‌های مرتبط با مواد خوراکی است و صرفا بهداشت محیط و بهداشت فردی فروشنده مد نظر قرار می‌گیرد. صنف خواروبار فروش‌ها نیز با عطاری‌ها که حالا «خرده فروشی داروهای گیاهی برای مصرف انسان» نام گرفته است، مانند سایر رسته‌های این صنف برخورد می‌کند و بیشتر درباره نحوه قیمت‌گذاری، داشتن پروانه کسب و کارت عضویت صنفی دقت نظر دارد.
طبابت موروثی
قبل از شروع به کار دانشکده‌های طب سنتی که از سال86 در کشور آغاز شد، آموزه‌های این رشته از دانش پزشکی که به تجویز گیاهان دارویی می‌پردازد به‌صورت موروثی از پدران به فرزندان منتقل می‌شد. همین انتقال سینه به سینه، شغلی به نام طبابت سنتی را به‌وجود آورده است، به‌طوری که اکنون در گوشه و کنار کشور و از جمله همدان، کسانی به نسخه‌پیچی برای بیماران می‌پردازند بدون آنکه تحصیلات دانشگاهی در زمینه پزشکی داشته باشند.
یکی از نوادگان خاندان معروف خسروی که طب سنتی را نسل به نسل از پدرانش آموخته، مدعی است که 95درصد بیماران از نسخه‌هایی که برای‌شان پیچیده است، راضی هستند.سید‌مهدی خسروی همدانی، داروهای ترکیبی را در لابراتوار منزلش می‌سازد و به تأثیر این داروها اعتقاد دارد تا آنجا که درباره درمان زخم ناشی از بیماری دیابت می‌گوید: «هیچ‌کس جز من برای این زخم دارویی ندارد.»وی با بیان اینکه 40سال پیش در دانشگاه تهران به تحصیل در رشته بیولوژی (زیست‌شناسی) مشغول بوده است، تأکید می‌کند: «آنچه از پدرم یاد گرفتم کاربری‌تر از علمی بود که در دانشگاه آموختم.»
عادل سنگری نیز جوان عطاری است که 3 سال پیش دوره آموزشی شناخت و کاربرد گیاهان دارویی و معطر را طی 24ساعت گذرانده و حالا عطاری‌اش را در کنار چندین عطاری دیگر در سبزه‌میدان همدان به راه انداخته است.وی درباره علت انتخاب این شغل می‌گوید: «بازار کار از مشاغل مختلف پر شده است و به همین دلیل تصمیم گرفتم به شغل پدرم روی بیاورم.»وی مدرک دوره‌ای که گذرانده را در مغازه‌اش نصب کرده است و می‌افزاید: مردم با گیاهان دارویی آشنایی دارند و این گیاهان را به‌صورت فله‌ای خریداری می‌کنند، عده‌ای هم مشکل‌شان را بیان می‌کنند و من به آنان گیاهان خاصی را توصیه می‌کنم.»
طب سنتی، علمی در آغاز راه
4 سال پیش نخستین دانشکده طب سنتی کشور در دانشگاه علوم پزشکی تهران افتتاح شد و به پذیرش فارغ‌التحصیلان پزشکی عمومی پرداخت.پس از دانشگاه علوم پزشکی تهران، رشته طب سنتی در دانشگاه‌های علوم پزشکی شهید بهشتی، ایران، شاهد و شیراز هم دایر شد وکمی بعد، 4داروخانه عرضه داروهای گیاهی نیز در تهران آغاز به کار کرد.
رضا صفی آریان، رئیس دانشگاه علوم پزشکی همدان، هم به‌تازگی در جلسه شورای سلامت استان، ایجاد دانشگاه طب سنتی را در همدان ضروری دانسته و بر آن تأکید کرده است.
با وجود این، یک عضو هیأت علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا خاطر نشان می‌کند که اتنوبوتانیک (رابطه گیاهان با انسان‌ها) دانشی بین رشته‌ای است و علوم پزشکی نمی‌تواند به تنهایی در این زمینه اقدام کند.
خسرو پیری ادامه می‌دهد: «در این مورد باید دانشکده کشاورزی، دانشگاه علوم پزشکی و گروه مردم شناسی دانشگاه به‌صورت تیمی و منسجم کار کنند و با انجام تحقیقات گسترده به بررسی همه‌جانبه درباره گیاهان دارویی، از نحوه تولید و جمع‌آوری آنها گرفته تا فراوری و عرضه گیاهان دارویی بپردازند.»
این متخصص گیاهان دارویی سال87 به استاندار وقت همدان پیشنهاد کرد که رشته اتنوبوتانیک برای نخستین بار در کشور، به‌منظور بهره‌برداری درست از گیاهان دارویی و نیز ایجاد اشتغال با توجه به کمبود متخصصان مرتبط در همدان راه‌اندازی شود.
دکتر پیری اکنون طولانی شدن پروسه اداری برای راه‌اندازی این رشته را مانع بزرگی می‌داند که انگیزه پیگیری را از وی گرفته است. وی با بیان اینکه از وی برای عضویت در هیأت مؤسسه دانشکده طب سنتی همدان دعوت شده است، اظهار امیدواری می‌کند که راه‌اندازی این دانشکده مانند تأسیس رشته اتنوبوتانیک درگیر پیچ‌و‌خم‌های اداری نشود.
راهکار عملی
اکنون فقط فارغ‌التحصیلان پزشکی عمومی و داروسازی می‌توانند در رشته طب و داروسازی سنتی ادامه تحصیل دهند و در کنار این، دوره‌های مقدماتی آشنایی با طب سنتی برای پزشکان، داروسازان و اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های علوم پزشکی در دانشکده طب سنتی تهران برگزار می‌شود. از طرف دیگر دانشجویان رشته‌های مهندسی کشاورزی و داروسازی نیز واحدهای درسی آشنایی با گیاهان دارویی و کاربرد آنها را می‌گذرانند.
با این حال هنوز متقاضیان پروانه کسب عطاری
به آسانی می‌توانند بدون تحصیلات مرتبط برای بیماران نسخه‌های گیاهی تجویز کنند و از طرف دیگر هر روز سایت‌های بیشتری به تبلیغ محصولات گیاهی دارویی می‌پردازند و برای ارسال دارو، سفارش‌های اینترنتی قبول می‌کنند.
عباس حاجی آخوندی، مشاور وزیر بهداشت در حوزه گیاهان دارویی و طب ایرانی، تنها راهکار ساماندهی این وضع را شفاف‌سازی، استانداردسازی و پایش خدمات و فعالیت‌های طب سنتی و جلوگیری از فعالیت‌های شیادان می‌داند و تصریح می‌کند: «امسال نظارت وزارت بهداشت بر ارائه‌دهندگان خدمات طب سنتی و ایرانی افزایش می‌یابد.»
وزارت بهداشت وعده‌های دیگری نیز درباره گسترش طب سنتی داده است که شامل تأسیس شهرک دانشگاهی، دانشکده‌ها و کلینیک‌های طب سنتی، آموزش اصول پرستاری، تغذیه سنتی و متون تاریخی پزشکی به دانشجویان رشته‌های پرستاری، تغذیه و پزشکی می‌شود. در این میان به‌نظر می‌رسد که قدمت طب سنتی در همدان و رواج استفاده از گیاهان دارویی در این استان می‌تواند دلیل خوبی برای راه‌اندازی هرچه سریع‌تر دانشکده طب سنتی همدان باشد. در این راستا با توجه به پیشینه کهن همدان در طب سنتی و وجود آرامگاه ابوعلی‌سینا در این دیار، فعالیت پزشکان سنتی متخصص و تسریع در روند ایجاد دانشکده طب سنتی در همدان اتفاق دور از ذهنی به‌نظر نمی‌رسد. شاید از همین دانشکده‌ها ابوعلی‌سیناهای دیگری پا به عرصه ظهور بگذارند و عطارهای مطمئن‌تری به درمان بیماران بپردازند.
دانشکده طب سنتی همدان در دوره قاجار
سابقه طب سنتی در همدان به پیش از اسلام باز می‌گردد. بعد از اسلام هم با ظهور شیخ‌الرئیس ابوعلی‌سینا و دیگر حکیمان نامی، دانش پزشکی در این دیار به اوج شکوفایی خود رسید و در قرن‌های بعدی تا عصر حاضر، به‌دلیل همین سابقه طب سنتی همواره در همدان از سوی طبیبانی نامدار زنده نگه‌داشته می‌شد.
در اثبات رونق طب سنتی در همدان علاوه بر کتب پر شماری که از بزرگان این عرصه بجا مانده، می‌توان از محل ویژه‌ای نام برد که برای طب و طبابت در همدان ساخته شده بود و آن زمان در حکم دانشگاهی عظیم برای تعلیم و تدریس طب بود.
«درب حکیم‌خانه» همزمان مرکز تدریس پزشکی و درمان مردم در همدان بود. این حکیم‌خانه از ده‌ها خانه کوچک و بزرگ 2 و 3طبقه در هسته مرکزی همدان تشکیل شده بود که اتاق‌های بزرگ در طبقه همکف و حیاط برای بیماران و اتاق‌های کوچک در قسمت فوقانی برای تدریس و اسکان داوطلبان رشته طب در نظر گرفته شده بود. درب حکیم‌خانه از ابتدای خیابان عباس‌آباد شروع می‌شد و تا انتهای مسجد بهبهانی ادامه داشته است. البته اکنون دیگر از طب و طبابت و تدریس و جلسه‌های طبی در آنجا خبری نیست و امروزه این محل با آن پیشینه غنی علمی به مرکز عرضه پوشاک و بازار طلای همدان تبدیل شده است.
با این حال در عصر قاجاریه درب حکیم خانه اهمیت ویژه‌ای داشته و طب و طبابت در آنجا از رونق و شکوفایی برخوردار بوده است. در این محل شاگردان طب نزد حکیمان نامی این دیار کهن درس‌های پزشکی را می‌آموختند، بیماران نیز شفای دردهای خود را می‌یافتند و بیمارانی که نیاز به بستری شدن داشتند نیز در همین مکان با حضور طبیبان بستری می‌شدند و بعد از شفا یافتن و بهبود محل را ترک می‌کردند. به این ترتیب درب حکیم خانه، هم کارکرد دانشگاه‌های علوم پزشکی را داشت و هم مانند بیمارستان عمل می‌کرد.
اجازه‌نامه برای طبابت
تا پیش از سال 1332 هجری قمری حکیمان همدان بدون اجازه‌نامه رسمی به طبابت و مداوای بیماران می‌پرداختند و تنها تجربه، مهارت و شهرت بود که حکیمی را برتر از حکیمی دیگر می‌کرد تا اینکه در سال 1332 هجری قمری از سوی وزارت معارف و وزارت داخله آن زمان، طی حکمی به حاکم همدان- مظفرالملک- دستور داده شد که قانون گرفتن اجازه نامه رسمی طبابت را با طی مرحله برگزاری امتحان اولیه به پزشکان همدان اعلام کند.
این حکم را حکومت همدان به صورت نامه به تمام حکیمان همدان ابلاغ و بعد به صورت آگهی برای اطلاع عموم در سطح شهر نصب کرد. پس از صدور این حکم در همدان، اجازه طبابت حکیمانی که نزد میسیونرهای حاضر در همدان رشته طب را تحصیل‌کرده بودند و اجازه رسمی از آنها داشتند، مورد تأیید وزارت معارف قرار گرفت، اما حکیمان دیگری که در رشته طب سنتی تبحر داشتند ناگزیر شدند برای دریافت اجازه‌نامه رسمی در جلسه امتحان وزارت معارف شرکت کنند و به این ترتیب حکیمان حاذق همدانی موفق به اخذ اجازه‌نامه طبابت شدند و کسان دیگری که بدون دانش و تجربه، صرفا ادعای طبابت داشتند از ادامه کار طبابت منع شدند.
بعدها مجلس شورای ملی برای امتحان داوطلبان طب و صدور اجازه‌نامه طبابت شرط قبولی با نمره 10 را تعیین کرد و به تصویب نمایندگان مجلس رساند. این حکم در زمان ریاست معارف یحیی‌خان قراگوزلو ملقب به اعتمادالدوله همدانی به مرحله اجرا درآمد و این وزیر آگاه و ترقی‌خواه دستورالعمل مجلس را طی بخشنامه‌ای به تمام ادارات معارف شهرهای ایران ابلاغ کرد.
برگرفته از کتاب حکیمان روحانی همدان- تالیف روانشاد عباس فیضی
