دارو، داروست؛ گیاهی یا شیمیایی

 اخیرا استقبال مردم از داروهای گیاهی زیاد شده است اما عده‌ای بدون در نظر گرفتن بسیاری از فاکتورهای مهم در پروسه درمان بیماریشان به این داروها روی می‌آورند که این امر درآینده عوارض جسمی جبران‌ناپذیری را به دنبال دارد.

سازمان بهداشت جهانی یک استراتژی یا رهنمود جهانی درخصوص طب و داروهای سنتی و گیاهی ارائه کرده است. این اقدام در واکنش به مصرف روز افزون اینگونه داروها صورت گرفته و سازمان بهداشت جهانی امیدوار است، سندی که از این رهنمود تهیه کرده است، به دولت‌ها کمک کند تا بتوانند قوانین و مقررات لازم را برای مصرف این داروها وضع کنند. تحقیقات سازمان بهداشت جهانی نشان داده است که در بعضی از کشورها بیشتر داروهایی که مردم مصرف می‌کنند، از نوع سنتی است. در سال‌های اخیر، مردم در کشورهای غربی نیز به داروهای سنتی گیاهی، هومیوپاتی و مانند آنها رو آورده‌اند، به‌عنوان مثال، سه‌چهارم مردم فرانسه، دست‌کم یک بار در عمرشان از داروهای سنتی استفاده می‌کنند.

مقامات سازمان بهداشت جهانی می‌گویند که این داروهای غیرمتعارف به 2گروه زیان وارد می‌کند: یکی مشتاقان و هوادارانی که حاضر به هیچگونه انتقادی از آنها نیستند و دیگری مخالفان و منتقدان ناآگاه. به عقیده این سازمان، داروهای غیرمتعارف و سنتی نقش مثبتی در طب امروزی دارند، ولی باید درباره آنها تحقیقات کافی صورت گیرد و برایشان مقرراتی تهیه شود.

هر چند که در دنیای غرب، داروهای غیرمتعارف را طبیعی و ملایم می‌پندارند، ولی تعدادی از این داروها به اندازه داروهایی که کارخانه‌های داروسازی غربی می‌سازند، قوی است و سوء مصرف آنها می‌تواند همان اثرات طبی نامطلوب را در بر داشته باشد. بسیاری از پزشکان مایلند که داروهای سنتی نیز پیش از عرضه شدن به بازار برای فروش، مانند داروهای متعارف در آزمایشگاه‌ها به‌طور دقیق آزمایش شوند.

ناامیدشدن از تأثیر داروهای شیمیایی معمول یا ترس از عوارض احتمالی آنها همچنین تفکر مثبتی که در مورد داروهای گیاهی، بین مردم وجود دارد باعث می ‌شود که بدون اطلاع از عوارض، اینگونه داروها را مصرف می‌کنند . درحالی که این داروها هم محدودیت‌ها و عوارض خاص خود را دارند و هنوز در مورد تأثیر احتمالی همه داروهای گیاهی و گیاهان دارویی، تحقیقات کافی علمی صورت نگرفته و همه عوارض و تأثیرات آنها مشخص نشده است، بنابراین مصرف این داروها نیز، مانند هر داروی دیگری، باید توأم با احتیاط و مشورت با متخصصان فن باشد. تحقیقاتی که به‌تدریج در مورد برخی از این داروها انجام می‌شود، نشان می‌دهد که نمی‌توان همه فواید منتسب به این داروها را اثبات کرد و برخی از آنها از بوته آزمایش‌های علمی، سربلند بیرون نمی‌آیند.

البته نمی‌توان منکر برخی تأثیرات مثبت داروهای گیاهی شد؛ چنان‌که داروهای شیمیایی هم در درمان بیماری‌های گوناگون تأثیرات متفاوتی دارند. اما بهتر است در مورد تأثیر آنها، مبالغه نکنیم و در مصرف آنها نیز، همانند سایر داروها، جانب احتیاط و تعادل را رعایت کنیم. بنا به گفته کارشناسان، مصرف بسیاری از داروهای گیاهی در زنان باردار و شیرده یا افرادی که دچار بیماری‌های زمینه‌ای مختلفی، از جمله بیماری‌های قلبی، فشارخون و دیابت هستند، می‌تواند عوارض خطرناکی داشته باشد. همچنین مصرف این داروها همزمان با داروها و غذاهای دیگر می‌تواند باعث تداخل اثر آنها شود که گاهی با عوارض خطرناکی توأم است.

دوز نامشخص

استفاده از دوز بالای این داروها نیز اشتباه نسبتا رایجی است که می‌تواند باعث مسمومیت دارویی و مشکلات بعدی ناشی از آن شود و لزوم احتیاط در مورد مصرف آنها و مشورت با متخصصان در مورد آنها را صدچندان می‌کند.
در قرص‌های شیمیایی موجود پزشکان می‌دانند دقیقاً چند میلی‌گرم داروی مؤثر وجود دارد و اگر عارضه‌ای پیش آمد می‌توان آن را شناخت و درمان کرد اما سؤال این است آیا می‌توان گفت در یک مشت گیاه دارویی چند میلی‌گرم داروی مؤثر وجود دارد یا دم‌کرده و غیردم‌کرده‌اش چقدر با هم فرق می‌کند. متأسفانه مردم فکر می‌کنند چون داروهای گیاهی از گیاه تهیه شده‌اند مضر نیست اما باید در نظر داشت که ماده مؤثره تمام داروهای شیمیایی هم از گیاه تولید می‌شود. موارد بسیاری دیده شده است که بیماران به‌علت مصرف بیش از حد و غیرقابل کنترل داروهای گیاهی دچار مسمومیت با سرب یا نارسایی کبد شده‌اند.

داروهای ترک اعتیاد و ضد چاقی

متأسفانه برخی عطاری‌ها هم دارو می‌دهند، هم در درمان دخالت می‌کنند و هم مواد خود را به‌صورت فله‌ای عرضه می‌کنند که هر 3 اینها برخلاف قانون است. برخی از آنها اقدام به فروش داروهای دست‌ساز هم می‌کنند که با هزینه گزاف به مردم می‌فروشند که این هم غیرقانونی است و عطاری‌ها حق فروش داروهای ضدچاقی، ترک اعتیاد، تجویز و درمان را ندارند. متأسفانه بیشتر داروهای قاچاق به‌صورت داروهای ماهواره‌ای است که در این رسانه‌ها تبلیغ می‌شود و مردم با شماره تلفنی که اعلام می‌شود تماس می‌گیرند و به‌صورت پیک به منازل آنها ارسال می‌شود. این داروها معمولاً غیرمجاز هستند یا مواد مؤثره ندارند یا مواد مؤثره غیرطبیعی دارند که در این زمینه توصیه می‌شود مردم به هیچ وجه از طریق تلفن یا ماهواره داروهای مورد نیاز خود را دریافت نکنند.

براساس یک بررسی علمی داروهای دست‌سازی‌ که با عنوان داروی ترک اعتیاد به‌فروش می‌رسد، حاوی مواد‌مخدر، داروهای غیرمجاز و همچنین مقداری ترکیبات بی‌اثر است.

متخصصان معتقدند که هر دارویی شناسنامه دارد و باید ترکیبات و عوارض احتمالی آن برای پزشک و مصرف‌کننده مشخص شود، این ترکیبات دست‌ساز، شناسنامه ندارند بنا بر این عوارض آنها را نمی‌توان پیش‌بینی کرد و در بسیاری از موارد تهدید‌کننده سلامت‌اند. با مصرف این ترکیبات حاوی مواد‌مخدر، علائم فرد به‌طور موقت کاهش می‌یابد اما پس از قطع مصرف آنها علائم ترک اعتیاد بروز می‌کند و ممکن است عوارض جدی به‌دنبال داشته باشد.

رئیس اداره پیشگیری و درمان سوء مصرف مواد با اشاره به اینکه براساس قانون، بازرسی و برخورد با عطاری‌هایی که داروی ترک اعتیاد می‌فروشند برعهده اتحادیه‌های صنفی است گفت: اتحادیه‌های صنف عطاران باید نظارت کافی داشته باشند و با سوءاستفاده‌ها برخورد کنند تا حریم کارشان حفظ شود. معاون غذا و داروی وزارت بهداشت گفت: نظارت خاصی روی عطاری‌ها نداریم زیرا عطاری‌ها تحت نظارت وزارت بهداشت نیستند.

در حال حاضر مکان‌هایی که به‌صورت مجاز داروهای گیاهی را تولید و عرضه می‌کنند، داروخانه‌ها هستند، فقط این مراکز هستند که مجوز دارند و تحت نظر وزارت بهداشت هستند. وزارت بهداشت آنچه از مسیر این وزارتخانه و از مسیر رسمی و مجاز نباشد را غیرمجاز می‌داند و به مردم توصیه می‌شود هیچ دارویی را بدون درنظرگرفتن مجوز وزارت بهداشت تهیه و مصرف نکنند.

پیش از این مدیرکل نظارت بر داروی دانشگاه علوم پزشکی ایران گفته بود: عطاری‌ها فقط حق دارند مواد گیاهی خود را به‌صورت فله‌ای به مردم عرضه کنند و آنها حق ندارند تجویزی در این زمینه انجام دهند. حتی هرگونه تبلیغ درمانی نیز در عطاری‌ها غیرمجاز است. این در حالی است که در برخی از عطاری‌ها داروهای گیاهی که هیچگونه برچسب استاندارد وزارت بهداشت روی آن مندرج نشده است کماکان تجویز، تبلیغ و فروخته می‌شود.