گزارشی از نمایشگاه سازسازی استاد شجریان

استاد پر‌انرژی و سرحال است و از نحوه سخن گفتنش هم برمی‌آید که خواستار مطرح‌شدن بیشتر سازسازی و ابتکارات در این حوزه است.

می‌گوید: 50 سالی است که درگیر سازسازی‌ام و روز و شبی نیست که به آن فکر نکنم.اگر چه گاه پیش می‌آید که سه تا چهار ماه دست به چوب و ساز نمی‌زنم ،اما گاه پیش می‌آید که روز و شب هم ندارم . یک کارگاه کوچک در منزلم در تهران دارم که خودم گاه‌گاهی با ابزار نجاری ساز ور می‌روم و کارگاهی بزرگتر باتمامی امکانات سازسازی در هشتگرد که یک سازسازی را به کار گرفته‌ام تا تمام وقت ایده‌هایم در سازسازی را پیاده کند.

می‌گوید: مردم باید طعم و رنگ و صدای سازهای تازه را بشنوند. برخی عادت دارند که از تجربه‌های نو فرار کنند و به دنبال همان چیزهایی باشند که قبلا هم بوده. مردم از اینجا بلند می‌شوند و هزینه می‌کنند برای سفری به ینگه‌دنیا،اما وقتی سفارش غذا می‌دهند، باز هم غذای ایرانی را سفارش می‌دهند. من اما اینگونه نیستم. به هر کشوری که سفر کرده‌ام،ابتدا غذای همان ناحیه را سفارش داده‌ام تا ببینم که آنها چه چیزی می‌پزند و می‌خورند و چگونه می‌خورند. این خاصیت سفر است و از ویژگی‌های‌ آْن که آدمی از تجربه‌های زیسته دیگران در سایر سرزمین‌ها هم بهره ببرد و تنها به فکر این نباشد که چند تا عکس بگیرد و بیاید. بلکه باید در سایر تجربه‌های‌آنها ،‌به خصوص در نحوه پخت و پز و غذا خوردن سهیم شود.

ساز سازی هم همین است. این که ما به چند ساز اکتفا نکنیم و به فکر این باشیم که به جای یک ساز ، یک گروه سازی داشته باشیم. ما باید چهار نوع مختلف سنتور داشته باشیم تا همانند ، پیانو بتواند تمامی نت‌ها را در تمامی گام‌ها اجرا کند و این دست آهنگساز ایرانی را برای انتخاب ساز و نوشتن رپرتوار موسیقی باز می‌گذارد و به او جهان‌های فراخ‌تری را برای نوشتن کار معرفی می‌کند.

همچنانکه باید در دیگر انواع سازها،سازهای کششی،سازهای بادی و سازهای مضرابی زخمه‌ای هم چنین باشد که طیفی از سازها را در یک ارکستر داشته باشیم.

آقای ژاله که از جمله سازسازان قدیمی است هم بر این نکته انگشت تاکید می‌نهد که باید سازسازی را به جلو برد و فضاهای تازه‌ای را تجربه کرد.
پرسشی از استاد شجریان مطرح می‌شود: دو سال قبل وقتی ساز تندر(از خانواده سنتور) رامعرفی می‌کردید، گفتید که به دلیل تکمیل نشدن کار هنوز صدا‌های ساز در هوا باقی می‌ماند در حالی که سازهایی که تکامل‌یافته شده‌اند، این ویژگی را دارند که نت قبلی بعد از نواختن در فضا باقی نمی‌ماند، اما تندر این گونه نبود؟

استاد پاسخ می‌دهد:بله ،اما در دو سال گذشته روی همین ماجرا خیلی کار کردیم و اکنون اگر چه هنوز ساز تندر تکمیل نشده است،اما در مقایسه با گذشته کیفیت صدا 50 درصد رشد داشته است.
استاد همچنانکه دو سال قبل هم در نشست سازهای ابداعی کانون سازسازان شرکت کرده و به برخی ابهامات پاسخ داده بود،‌این بار هم ابراز آمادگی کرد و گفت که آماده هر گونه نقد و انتقاد منصفانه‌ام و این نقد‌ها باعث می‌شود که ما از همدیگر چیزی یاد بگیریم.

در میانه‌های صحبت یادی هم از استاد قنبری می‌شود، سازساز نامداری که به نوعی باید او را پدر سازسازی ایران به شمار آورد. استاد می‌گوید که قرار بود استاد قنبری هم بیایند اما چون پزشکان توصیه کردند که ایشان نباید در مکان‌های شلوغ تردرد کند و هیجانزده شود، لذا پوزش خواستند و نیامدند.

ساعت نزدیک شش است که جوزانی،مدیرعامل خانه هنرمندان،به سراغ استاد می‌آید و همه بلند می‌شویم که به سراغ اصل موضوع برویم.

در سمت چپ عکاسان‌اند که دوربین به دست منتظرند و در سمت راست هم استاد گام در تالار می‌گذارد. سازها ردیف چیده شده‌اند. اکنون می‌توان مدعی شد که استاد در حال تکمیل طیف‌سازهاست.
فهرست سازها را در زیر بخوانید البته با برداشتی که از دسته بندی استاد از طیف سازها داشتند،ما نیز این سازها را دسته‌بندی کردیم:

سنتور آزمایشی و تحقیقاتی (سال 68 - از چوپ توت)، سل کوک (10 خرک- چوب گردو -سال 89)
 فاکوک (11 خرک- چوب ساج -سال 87) 
باز سازی از خانواده سنتور؛‌سی کوک (10 خرک - چوب گردو -سال 87)
 می کوک (کلاف گردو- سال 88)
دو کوک سوپرانو (11 خرک - چوپ گردو -سال 88)
تندر (14 خرک - سل کوک بم - سال 88)
رغنون (23 خرک - سوپرانو - پوست بره و چوپ گردو- سال 89)
سل کوک (10 خرک - چوب گردو -سال89) .

صراحی (جایگاه صدای کمانچه -سال87)
شاه صراحی (جایگاه صدای کنترباس -سال 87) ،
بم صراحی (جایگاه صدای ویولنسل -سال87) ،
صراحی آلتو (5 سیمه - جایگاه صدای آلتو -یک چهارم بم‌تر-سال 87) 

سبو (جایگاه صدای کمانچه-سال 87)
شهرآشوب (جایگاه صدای کمانچه - سال 88) 
شهر آشوب آلتو (5 سیمه -جایگاه صدای آلتو - یک چهارم بم تر- سال 88)،
شهنواز (جایگاه صدای ویلنسل -سال 88) ،
شهبانگ (جایگاه صدای کنترباس-سال 88)

کرشمه (جایگاه صدای تار-سال 87)
ساغر (10 سیمه- جایگاه صدای تار و رباب آلتو-سال 87)
باربد (11 سیمه- جایگاه صدای بربط -صفحات پوست بره- سال 90)

، اندک اندک هنرمندان می‌رسند، از هنرمندان موسیقی چون هوشنگ کامکار،نصرا‌لله‌ ناصح‌پور، محمد منتشری که به تازگی ردیف آوازی استادش اسماعیل مهرتاش را درهشت سی‌دی روایت کرده و خوانده است(انتشارات ماهور)،استاد امیرخانی خوشنویس نامدار، غلامحسین نامی،همایون شجریان،داریوش پیرنیاکان، محمد سریر،حمیدرضا نوربخش، آذر هاشمی،و سازسازانی که برخی از‌ آنها در کانون سازسازان خانه موسیقی حضور داشتند و برپادارنده نخستین نمایشگاه سازهای ابداعی بودند.
جالب این که روی دیوار تالار بهار نوشته شده بود سفارش کار ساخت این سازها هم پذیرفته می‌شود.

آنگونه که خبرگزاری مهر اعلام کرد،خانه موسیقی باهمکاری موسسه دل‌آواز برگزار کننده این نمایشگاه بود،اما نکته جالب توجه عدم حضور حتی یک تن از اعضای هئیت مدیره کانون سازسازان در این مراسم بود.

این در حالی‌است که دو سال قبل کانون سازسازان برگزار کننده همایش بود که در آن بیش از 200 ساز ابداعی به تماشا گذاشته شده بود.