آخرین تصمیم اعلام شده از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اعلام موافقت با ساخت‌وساز به ارتفاع 12 متر در بافت تاریخی عودلاجان به‌عنوان بافت ثبت شده در فهرست آثار ملی شهر تهران است. ساخت‌وساز در بافت‌های تاریخی که به ثبت ملی رسیده‌اند نباید از ارتفاع7/5متر اعلام شده بیشتر باشد. اکنون سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اعلام کرده است که ساخت وساز به ارتفاع 12 متر در بافت تاریخی عودلاجان ایراد ندارد. این درحالی است که به گفته کارشناسان میراث فرهنگی و با وجود قانون مربوط به ساخت‌وساز در بافت‌های تاریخی، اقدام اخیر سازمان میراث فرهنگی که خود متولی نگهداری و حفاظت از آثار تاریخی است در اعلام ساخت‌وساز به ارتفاع 12 متر اشتباه است.
پیروز حناچی، استاد دانشکده معماری و مرمت دانشگاه تهران می‌گوید: ساخت و ساز به ارتفاع 12 متر در بافت تاریخی عودلاجان تهران که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است، به‌شکل قانونی امکان‌پذیر نیست و انجام این کار نیز جزء اختیارات رئیس سازمان میراث فرهنگی نیست.
اعلام اخیر سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در صدور مجوز ساخت‌وساز به ارتفاع 12 متر در بافت تاریخی عودلاجان به گفته برخی کارشناسان بیانگر آن است که برخی مدیران در سازمان میراث فرهنگی، بافت تاریخی عودلاجان را دارای ارزش نمی‌دانند. صدور مجوز ساخت‌وساز به ارتفاع 12 متر در بافت تاریخی عودلاجان پس از آن اعلام می‌شود که حمید بقایی- رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری- در روزهای پایانی سال گذشته به همراه مدیر میراث فرهنگی تهران به‌طور سرزده از بافت تاریخی عودلاجان بازدید کرد.
به گفته حناچی، زمانی که یک اثر در فهرست آثار ملی به ثبت می‌رسد این مسئولان میراث فرهنگی هستند که وظیفه حفاظت و نگهداری از چنین اثری را برعهده دارند. بنابراین امکان‌پذیر نیست که یک مدیر، حریم یک منطقه تاریخی را گسترده کند و مدیری دیگر، محدودیت‌ها را در حریم اثر بردارد چون قانون تکلیف ساخت‌وساز در بافت تاریخی را معین کرده است.
نگرانی از یک دستور‌العمل
استاد دانشکده معماری و مرمت دانشگاه تهران در واکنش به صدور مجوز ساخت‌وساز به ارتفاع 12 متر در بافت تاریخی تهران می‌گوید: اگر چنین دستورالعمل‌هایی توسط مدیر میراث فرهنگی استان صادر شده باشد، جای تأسف بسیار دارد و باید تأسف خورد که دستگاه متولی حفاظت، وظیفه اصلی خود را فراموش کرده است. درحالی‌که مدیران میراث فرهنگی وظیفه حفاظت از آثار تاریخی و فرهنگی کشور را برعهده دارند.
حناچی معتقد است درحالی‌که رویکرد حفظ عناصر دارای ارزش در یک مجموعه و اجازه تخریب و نوسازی به دیگر بافت‌ها که مربوط به سال 1931 میلادی است و سال‌ها پیش منقرض شده، متأسفانه اکنون این عارضه بار دیگر ایجاد شده است.
او حفظ عودلاجان را به‌عنوان بافت دارای ارزش شهر تهران ارزش می‌داند و می‌گوید: مسئولان میراث فرهنگی باید بدانند که بارگذاری در بافت‌های تاریخی، یک بارگذاری عمومی داخل شهر نیست، بلکه نیازمند طرح و تصویب در کمیسیون ماده 5 موضوع قانون شورای‌عالی شهرسازی کشور است و زمانی که به نماینده سازمان میراث فرهنگی اجازه شرکت در جلسه کمیسیون ماده 5 داده می‌شود، شأن حضور وی در آن جلسه، دفاع از میراث فرهنگی کشور است. استاد دانشکده معماری و مرمت دانشگاه تهران تأکید می‌کند که نمایندگان سازمان میراث فرهنگی باید داعیه‌دار حفاظت از آثار تاریخی باشند نه اینکه اجازه تخریب آثار را صادر کنند.
8سال پیش، اقدامات مثبتی همچون ساماندهی کوچه مروی در عودلاجان انجام شده که به گفته کارشناسان مرمت و معماری اکنون نیز باید اقداماتی از این جنس انجام و به‌صورت مستمر ادامه یابد؛ متأسفانه اکنون در این مکان، زمین‌های دارای مساحت زیاد و در دل بافت عودلاجان بسیار ارزان خریداری می‌شود و با اعمال فشار بر شهرداری در جهت بارگذاری خارج از برنامه در این نقطه از بافت تاریخی شهر تلاش می‌شود. این نوع بارگذاری‌ها عمدتا با نگاه تخریب و بازسازی با انگیزه‌های صرفا اقتصادی و نه با رویکرد بهسازی، مرمت و نوسازی انجام می‌شود.
مسئله عودلاجان
نگرانی از به خطر افتادن بافت تاریخی عودلاجان درصورت عملی شدن اجازه صادر شده از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری موضوعی است که کارشناسان و علاقه‌مندان به بافت‌های تاریخی شهر را به تکاپو واداشته است. به گفته یک استاد مطالعه و احیای ابنیه و بافت‌های تاریخی، منطقه تاریخی عودلاجان رابطه تنگاتنگی با محدوده بازار تهران دارد که مشکلات آن با کم و زیاد شدن تراکم رفع نمی‌شود.
اصغر مرادی می‌گوید: بازار تهران در حال خوردن حاشیه خود است و عودلاجان به‌عنوان یکی از این حاشیه‌ها در حال قربانی شدن است. در این بافت، تملک و تخریب انجام می‌شود که این مشکلات قابل حل نیست.
آنطور که کارشناسان بافت‌های تاریخی اذعان می‌کنند، تراکم در محدوده نزدیک بازار و در بافت عودلاجان با مشکلاتی مانند تأسیسات زیرساختی، خدمات‌رسانی و شبکه‌های دسترسی مواجه است. حال اگر مدام تراکم به اندام نحیف عودلاجان افزوده شود راه‌حل بنیادی برای حل مشکلات بافت تاریخی عودلاجان به دست نمی‌آید.
استاد مطالعه و احیای بافت‌های تاریخی دانشگاه علم و صنعت معتقد است: عودلاجان قابلیت نجات را دارد. ایجاد یک طرح راهبردی و سیاستگذاری جامع در این زمینه، برنامه‌ای است که برای نجات عودلاجان می‌توان به آن اندیشید. آیا رفع مشکل عودلاجان را می‌توان از کالبد آغاز و با اضافه کردن تراکم آن را حل کرد، یا باید راه‌حل‌های دیگری برای آن در نظر گرفت؟
اینها سؤالاتی است که اصغر مرادی در موضوع حفظ بافت تاریخی عودلاجان مطرح می‌کند. او البته پاسخ سؤال خود را نیز اینگونه می‌دهد که اگر یک خارجی به تهران بیاید و به‌دنبال محله‌های قدیمی تهران مانند بافت عودلاجان باشد باید وضعیت بافت این منطقه تاریخی از شهر به‌گونه‌ای باشد که وقتی در آن قدم می‌زند، بگوید این محله با دیگر محله‌های تاریخی متفاوت است.
این استاد دانشگاه درباره صدور مجوز تراکم
12 متر در بافت تاریخی عودلاجان از سوی سازمان میراث فرهنگی می‌گوید: امروز در ایران به کیفیت محله‌های قدیمی می‌اندیشیم، چون می‌خواهیم چیزی را داشته باشیم که در دنیا حرف تازه‌ای بزند. بنابراین با طرح اضافه تراکم و تراکم تشویقی، مشکلات بافت تاریخی عودلاجان حل نمی‌شود. بلکه باید هویت فضا حفظ شود. باید سیاستگذاری‌ها به‌گونه‌ای باشد که درصورت امکان، افراد ساکن بافت، ثابت باشند؛ ولی اگر بهترین راه‌حل در منطقه‌ای، جایگزینی بود، باید این اتفاق بیفتد. آنطور که مرادی می‌گوید، در برخی نقاط دنیا به اینگونه نقاط یک تراکم شناور می‌دهند تا شخص معترض در بخش دیگری از شهر برای خودش بنایی را به فروش برساند تا هم حقوق شهروندی آن شخص حفظ شود و هم هویت محله تاریخی از بین نرود.
ضوابط جدید
هشدارها نسبت به لزوم حفظ بافت تاریخی عودلاجان، سرانجام محمد ابراهیم لاریجانی، رئیس سازمان میراث فرهنگی استان تهران را به اظهار نظر درخصوص ضوابط جدید ساخت‌وساز در عودلاجان وادار کرد. محمد ابراهیم لاریجانی اعلام کرد که هدف از تغییر ضوابط در عودلاجان حفظ میراث فرهنگی و بازگرداندن هویت تاریخی و سکونت به این بافت تاریخی است. او این سؤال را مطرح کرده که آیا عودلاجان به‌عنوان قدیمی‌ترین محله تهران، اکنون رنگ و بویی از سنت‌های مردم گذشته را دارد و چیزی از آن حس می‌شود؟ و اینگونه به سؤال خود پاسخ داده است که اکنون در املاک مسکونی این محدوده، تعداد کمی از مردم زندگی می‌کنند. حتی برخی مالکان خانه‌های خود را به حال خود رها کرده و به زندگی در جایی دیگر مشغول هستند.
او دلیل این موضوع را بازنگری نکردن در ضوابط و اجازه ندادن به مردم برای اقدام در چارچوب ضوابط دانست. لاریجانی همچنین گفته است که با افزایش ارتفاع ساخت‌وساز تا 12 متر سکونت دوباره به این بافت بازگردانده می‌شود. آخرین سطرهای این گزارش درخصوص اجازه سازمان میراث فرهنگی برای ساخت‌وساز تا ارتفاع 12 متر در بافت تاریخی عودلاجان با این اظهارات لاریجانی پایان می‌یابد که چند طرح فرهنگی و یادمانی برای هویت‌بخشی به گذرها، تیمچه‌ها و بازارچه‌های عودلاجان در نظر گرفته شده تا همزمان با حفاظت و مرمت بناها و گذرها و ساخت‌وساز مردم، هویت‌بخشی در محله نیز انجام شود تا کسانی که در آن زندگی می‌کنند، احساس افتخار کنند.
